به گزارش خبرگزاری اقتصاد ایران , بخش عمده‌ای از این مشکلات، ریشه در سیاست‌های ناکارآمد قیمت‌گذاری و تخصیص یارانه انرژی دارد که عمدتاً به صورت ضمنی و نهفته در قیمت‌های پایین حامل‌های انرژی اعمال می‌شود. در سال‌های اخیر، ایده “اختصاص یارانه انرژی به نفر” به عنوان یک راهکار بالقوه برای مدیریت مصرف، کاهش ناترازی و توزیع عادلانه‌تر یارانه، مطرح شده است. این گزارش به بررسی ابعاد مختلف این طرح، مزایا و معایب احتمالی آن می‌پردازد.

وضعیت فعلی یارانه‌های انرژی در ایران:

در حال حاضر، یارانه‌های انرژی در ایران به صورت «ضمنی» و از طریق پایین نگه داشتن قیمت حامل‌های انرژی (نفت، گاز، برق) اعمال می‌شود. این یارانه‌ها به مصرف‌کننده نهایی (اعم از خانگی، صنعتی، کشاورزی و حمل و نقل) فارغ از میزان مصرف، تعلق می‌گیرد.

پیامدهای وضعیت فعلی:
قیمت‌های بسیار پایین، انگیزه مصرف‌کنندگان برای صرفه‌جویی را از بین برده و منجر به یکی از بالاترین سرانه‌های مصرف انرژی در جهان شده است.
به دلیل مصرف بالای داخلی، امکان صادرات کمتر شده و حتی در برخی فصول با کمبود انرژی مواجه می‌شویم.
بخش عمده این یارانه، نصیب دهک‌های پردرآمد و پرمصرف می‌شود، در حالی که دهک‌های کم‌درآمد و کم‌مصرف، سهم ناچیزی از آن می‌برند.
 مصرف بی‌رویه سوخت‌های فسیلی، به آلودگی هوا و افزایش انتشار گازهای گلخانه‌ای منجر شده است.
 اگرچه این یارانه به صورت ضمنی است، اما دولت برای تامین نیاز داخلی و سرمایه‌گذاری در بخش انرژی، هزینه‌های سنگینی را متحمل می‌شود.

طرح اختصاص یارانه به نفر:

این طرح، به جای تخصیص یارانه به کالا (حامل انرژی)، آن را مستقیماً به حساب سرپرست خانوار یا تک تک افراد واریز می‌کند. پس از این واریز، قیمت حامل‌های انرژی به تدریج واقعی شده و به قیمت‌های جهانی نزدیک می‌شود.

مدل‌های احتمالی اجرای طرح:
 مبلغی ثابت به صورت ماهانه به حساب هر فرد واریز می‌شود.
هر فرد یا خانوار سهمیه‌ای اعتباری برای خرید انرژی دریافت می‌کند که مازاد بر آن را باید با قیمت واقعی بپردازد.
مبلغ یارانه واریزی برای دهک‌های پایین درآمدی بیشتر و برای دهک‌های بالا کمتر باشد.

تأثیرات احتمالی بر مصرف انرژی و کاهش ناترازی:
با واقعی شدن قیمت حامل‌های انرژی، مصرف‌کنندگان انگیزه پیدا می‌کنند تا مصرف خود را بهینه‌سازی کرده و از هدررفت جلوگیری کنند.
صنایع و بخش‌های مختلف، به سمت استفاده از تکنولوژی‌های کم‌مصرف و افزایش بازدهی انرژی سوق پیدا می‌کنند.
 خانوارها ممکن است به سمت استفاده از وسایل حمل و نقل عمومی، عایق‌بندی منازل و استفاده از لوازم برقی کم‌مصرف‌تر حرکت کنند.
با کاهش فاصله قیمت داخلی و جهانی، انگیزه قاچاق سوخت به کشورهای همسایه کاهش می‌یابد.

کاهش ناترازی انرژی:
با کاهش مصرف داخلی، مازاد تولید انرژی برای صادرات افزایش یافته و به منابع ارزی کشور کمک می‌کند.
با مدیریت مصرف، فشار برای توسعه میادین جدید انرژی و نیروگاه‌ها کاهش می‌یابد.
 کاهش پیک مصرف و مدیریت بهینه، به پایداری بیشتر شبکه توزیع برق و گاز کمک می‌کند.

عدالت اجتماعی و توزیع یارانه:
 یارانه از کالامحور به فردمحور تبدیل شده و دهک‌های پایین‌درآمدی که مصرف کمتری دارند، سود بیشتری از این طرح خواهند برد.
در صورت طراحی صحیح و پلکانی، این طرح می‌تواند به کاهش نابرابری درآمدی کمک کند.

چالش‌ها و ریسک‌های پیش رو:
 مهمترین چالش، مدیریت شوک اولیه ناشی از واقعی شدن قیمت حامل‌های انرژی و جلوگیری از افزایش شدید تورم و فشار بر معیشت مردم است.
برای جلوگیری از شوک، افزایش قیمت‌ها باید به صورت تدریجی و در یک بازه زمانی مشخص انجام شود.

پیچیدگی‌های اجرایی و زیرساخت‌ها:
برای هدفمندسازی موثر، نیاز به یک سیستم اطلاعاتی دقیق برای شناسایی افراد و دهک‌بندی درآمدی آن‌ها وجود دارد.
زیرساخت‌های بانکی و پرداخت باید آمادگی واریز منظم یارانه‌ها به میلیون‌ها نفر را داشته باشند.
نیاز به فرهنگ‌سازی گسترده برای آگاهی مردم از مزایای طرح و نحوه مدیریت مصرف انرژی وجود دارد.

پذیرش اجتماعی و مقاومت‌ها:
 عموم مردم نگران افزایش هزینه‌های زندگی پس از واقعی شدن قیمت‌ها خواهند بود.
 برخی صنایع یا گروه‌های پرمصرف که از یارانه‌های پنهان سود می‌برند، ممکن است در برابر این طرح مقاومت کنند.

اثرات بر بخش تولید و صنعت:
 صنایع و بخش‌های تولیدی که مصرف انرژی بالایی دارند، با افزایش هزینه‌های تولید مواجه خواهند شد.
 دولت باید برنامه‌های حمایتی هدفمند برای کمک به صنایع در افزایش بهره‌وری انرژی و گذار به تکنولوژی‌های کم‌مصرف داشته باشد.

به گزارش اکونیوز، طرح “اختصاص یارانه انرژی به نفر”، پتانسیل بالایی برای حل معضل ناترازی انرژی، کاهش مصرف بی‌رویه و تحقق عدالت اجتماعی در توزیع یارانه‌ها دارد. با این حال، موفقیت این طرح به طراحی دقیق، اجرای تدریجی و هوشمندانه، و برنامه‌ریزی جامع برای مدیریت پیامدهای تورمی و اجتماعی آن بستگی دارد. شفافیت، اطلاع‌رسانی صحیح و جلب اعتماد عمومی، کلید عبور از چالش‌ها و بهره‌برداری از مزایای این اصلاح ساختاری بزرگ در اقتصاد ایران خواهد بود. بدون اصلاح نظام یارانه‌ای انرژی، دستیابی به توسعه پایدار و مهار پایدار تورم، دشوار به نظر می‌رسد.