به گزارش خبرگزاری اقتصاد ایران ، سال ۲۰۲۴ را می‌توان یکی از پرنوسان‌ترین سال‌ها در صنعت خودروهای سنگین دانست. درحالی که تقاضا برای کامیون‌ها و کشنده‌ها در بسیاری از کشورها رشد قابل ‌توجهی داشته، بازار اتوبوس و مینی‌بوس همچنان تحت‌تاثیر پیامدهای اقتصادی، تغییر الگوهای حمل‌ونقل و نوسانات قیمت انرژی باقی مانده است.

تحلیل وضعیت مالی و ارزش بازار این دسته از وسایل نقلیه مستلزم بررسی جداگانه هر بخش از تولید تا مصرف است؛ زیرا روندهای حاکم بر کامیون‌ها الزاما قابل تعمیم به اتوبوس‌ها یا مینی‌بوس‌ها نیستند.

در بازارهای نوظهور مانند هند، برزیل، مکزیک و برخی کشورهای آفریقایی، تقاضای باری افزایش یافته و به تبع آن، تولید و سرمایه‌گذاری در بخش کامیون‌های سبک و سنگین صعودی بوده است. در مقابل، اروپا و آمریکای شمالی با تمرکز بیشتر بر حمل‌ونقل پاک، روندی آهسته اما مستمر را در سرمایه‌گذاری بر وسایل نقلیه عمومی الکتریکی از جمله اتوبوس‌ها و مینی‌بوس‌ها تجربه کرده‌اند.

کامیون‌ها؛ بازیگران پرقدرت در مسیر رشد

بازار جهانی کامیون‌ها در سال ۲۰۲۴ با میانگین رشد حدود ۵.۵ درصد، به ارزشی بالغ بر ۲۵۲ تا ۲۵۴ میلیارد دلار رسید. این رشد نه‌تنها نتیجه افزایش تقاضای جهانی برای حمل‌ونقل زمینی، بلکه حاصل سرمایه‌گذاری‌های تازه در زیرساخت‌های حمل‌ونقل و لجستیک در اقتصادهای نوظهور بوده است.

بر اساس گزارش‌های موسسات معتبری مانند Mordor Intelligence، انتظار می‌رود ارزش گردش مالی این بازار تا پایان دهه جاری به بیش از ۳۱۰ میلیارد دلار نیز برسد.

شرکت‌هایی مانند Volvo Trucks، Daimler Truck، PACCAR و Traton Group (زیرمجموعه فولکس‌واگن) بیشترین سهم را در این بازار دارند. رشد فروش این شرکت‌ها به‌دلیل افزایش تقاضا در بازارهای چین، هند، ایالات‌متحده و اندونزی بوده است. به‌ویژه، کامیون‌های متوسط و سنگین دیزلی همچنان در بازارهای آسیایی حرف اول را می‌زنند؛ درحالی که در اروپا و آمریکای شمالی به‌طور جدی تمرکز روی کامیون‌های الکتریکی و هیبریدی است. بر این اساس قیمت متوسط یک کامیون کلاس ۸ در آمریکا در سال ۲۰۲۴ بین ۱۵۰ تا ۱۸۰ هزار دلار بوده و در اروپا نیز محدوده‌قیمتی مشابهی برای کامیون‌های سنگین اعمال شده است.

در عوض، در بازارهای در حال توسعه، همچنان کامیون‌های سبک‌تر با قیمت‌هایی بین ۳۰ تا ۷۰ هزار دلار بیشترین تقاضا را دارند. از نظر مالی، سودآوری بخش تولید کامیون برای غول‌های خودروسازی بیشتر از خودروهای سواری بوده است؛ چراکه حاشیه‌سود ناخالص بالاتری در این بخش ثبت شده؛ برای مثال، حاشیه سود Daimler Truck در سال ۲۰۲۴ حدود ۱۰ درصد و در برخی بازارها حتی تا ۱۲ درصد گزارش شده است.

اتوبوس‌ها در تقاطع بحران و تحول

بازار اتوبوس‌ها در سال ۲۰۲۴ وضعیت پیچیده‌تری داشته است. از یک‌ سو افزایش آگاهی درباره حمل‌ونقل عمومی پایدار، دولت‌ها را به‌سمت سرمایه‌گذاری روی اتوبوس‌های برقی و هیبریدی سوق داده، اما از سوی دیگر کاهش بودجه‌های شهری، کمبود نیمه‌رساناها و مشکلات زنجیره‌تامین موجب کاهش سرعت تولید و عرضه این وسایل شده است.

برخلاف کامیون‌ها، بازار اتوبوس‌های دیزلی در اروپا، چین و آمریکای شمالی روندی نزولی داشته است. اتوبوس‌های الکتریکی و گازسوز سهم بیشتری در سبد سفارشات دولتی و حمل‌ونقل عمومی پیدا کرده‌اند. برای نمونه، چین با فروش بیش از ۸۰ هزار دستگاه اتوبوس برقی در سال ۲۰۲۴ پیشتاز این تحول بوده است. در اروپا نیز سهم اتوبوس‌های پاک از کل بازار به بیش از ۳۵ درصد رسیده است.

از لحاظ ارزش مالی، بازار جهانی اتوبوس در ۲۰۲۴ حدود 51.2 میلیارد دلار برآورد شده که نسبت به‌سال قبل تقریبا ثابت مانده است. این ثبات در ارزش ناشی از تعادل میان کاهش فروش و افزایش قیمت متوسط هر دستگاه بوده است.

اتوبوس‌های شهری الکتریکی در اروپا و چین با قیمت‌هایی بین ۳۵۰ تا ۵۵۰ هزار دلار عرضه می‌شوند؛ درحالی که مدل‌های دیزلی یا گازسوز ساده‌تر همچنان با قیمتی نزدیک به ۲۵۰ هزار دلار در کشورهای در حال توسعه فروش می‌روند.

سودآوری شرکت‌های تولیدکننده اتوبوس به‌دلیل حجم پایین تولید و اتکای بیشتر به پروژه‌های دولتی، نسبت به بخش کامیون کمتر است. شرکت‌هایی مانند Yutong، BYD، Solaris و Mercedes-Benz Buses بیشترین فعالیت را در حوزه توسعه اتوبوس‌های پایدار داشته‌اند.

مینی‌بوس‌ها؛ بازیگر فراموش‌شده یا گزینه آینده؟

در بین سه گروه خودروهای سنگین، مینی‌بوس‌ها در سال ۲۰۲۴ کمترین تغییرات در سهم بازار و ساختار مالی را تجربه کرده‌اند. این بخش با چالش‌هایی مانند نبود استانداردهای یکنواخت جهانی، رقابت با تاکسی‌های اینترنتی و ون‌های خصوصی و همچنین رقابت از سوی میدل‌باس‌های برقی مواجه است.

بازار جهانی مینی‌بوس‌ها در سال ۲۰۲۴ حدود 9.79 میلیارد دلار برآورد شده که تنها رشدی ۲ تا ۳ درصدی نسبت به‌سال قبل نشان می‌دهد. مینی‌بوس‌های دیزلی همچنان در آفریقا، خاورمیانه و بخش‌هایی از آسیا تسلط دارند؛ درحالی که اروپا و آمریکای شمالی به‌سمت ون‌های برقی تبدیل‌شونده و مدل‌های نیمه‌خصوصی گام برداشته‌اند.

قیمت متوسط یک مینی‌بوس معمولی بین ۴۰ تا ۷۰ هزار دلار بوده و مدل‌های الکتریکی به‌طور میانگین تا ۱۱۰ هزار دلار قیمت داشته‌اند. به‌همین دلیل بسیاری از شرکت‌های حمل‌ونقل خصوصی در بازارهای در حال توسعه همچنان تمایل بیشتری به‌خرید مدل‌های قدیمی‌تر و ساده‌تر دارند.

از نظر سودآوری، شرکت‌های سازنده مینی‌بوس معمولا به دلیل تیراژ کم و ساختار بومی تولید (در کارگاه‌های نیمه‌صنعتی) حاشیه‌سود کمتری نسبت به تولیدکنندگان کامیون یا اتوبوس دارند. با این حال، برندهایی مانند Toyota، Hyundai، Isuzu و برخی شرکت‌های چینی همچنان در این بازار فعال هستند و از سهم ثابتی برخوردارند. پیش‌بینی می‌شود ارزش بازار مینی‌بوس به ۱۰.۲۹ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۵ و حدود ۱۲.۴۴ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۹ برسد.

نقش بازیگران بزرگ و روندهای ادغام

یکی از روندهای مهم در سال ۲۰۲۴، افزایش ادغام و همکاری میان خودروسازان در زمینه تولید خودروهای سنگین بود. شرکت‌هایی نظیر Volvo Group و Isuzu به‌توسعه مشارکت‌های استراتژیک پرداختند و حتی بازیگران نوپایی چون Tesla Semi و Nikola نیز به‌دنبال همکاری با شرکت‌های سنتی برای گسترش تولید بودند.

این روند موجب شد برخی برندها سهم بیشتری در زنجیره‌تامین جهانی به‌دست آورند و با کاهش هزینه‌ها، قدرت رقابتی خود را افزایش دهند. در کنار آن، افزایش تقاضا برای قطعات و خدمات پس از فروش باعث شد سودآوری در این بخش نیز ارتقا یابد. به‌طور خاص، بازار خدمات پشتیبانی کامیون‌ها و اتوبوس‌ها به‌بیش از ۱۰۰ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۴ رسید.

تاثیر زنجیره‌تامین و بحران‌های ژئوپولیتیکی

مشکلات ناشی از تغییرات ژئوپلیتکی، تحریم‌ها و محدودیت‌های لجستیکی در برخی کشورها، همچنان تاثیر مهمی بر هزینه تولید و توزیع خودروهای سنگین داشتند. افزایش قیمت مواداولیه مانند فولاد، مس و آلومینیوم، هزینه نهایی ساخت را تا حدود ۱۵ درصد در برخی بازارها افزایش داد.

علاوه‌بر آن، چالش‌های مرتبط با زنجیره‌تامین نیمه‌رساناها در نیمه نخست سال ۲۰۲۴ موجب کاهش تولید اتوبوس‌های برقی در اروپا شد؛ به‌طوری‌که برخی خطوط مونتاژ در آلمان و فرانسه برای هفته‌ها متوقف شدند. این مسائل نشان داد که بازار خودروهای سنگین، حتی با تکیه بر قراردادهای دولتی، همچنان در برابر اختلال‌های جهانی آسیب‌پذیر است.

چشم‌انداز آینده در گرو سیاست و فناوری

وضعیت مالی و ارزش بازار کامیون‌ها، اتوبوس‌ها و مینی‌بوس‌ها در سال ۲۰۲۴ تصویری چندلایه و گاه متناقض ارائه می‌دهد. کامیون‌ها به‌عنوان بازیگران اصلی صنعت حمل‌ونقل باری، با رشد اقتصادی کشورها همراه بوده‌اند و ارزش بازار آن‌ها نیز سیر صعودی داشته است. در مقابل، اتوبوس‌ها و مینی‌بوس‌ها که بیشتر به سیاست‌گزاری دولتی وابسته‌اند، با نوسانات بیشتری مواجه شدند.

آینده این بازار تا حد زیادی به سرمایه‌گذاری در فناوری‌های نوین، به‌ویژه پیشرانه‌های پاک، اتوماسیون و شبکه‌های حمل‌ونقل هوشمند بستگی دارد.

اگر روندهای فعلی ادامه یابد، انتظار می‌رود تا سال ۲۰۳۰، کامیون‌ها و اتوبوس‌های برقی سهمی قابل‌توجه از بازار جهانی داشته باشند و خودروهای سنتی دیزلی به‌تدریج به‌حاشیه رانده شوند. با این حال، در بسیاری از نقاط جهان، گذار از سوخت‌های فسیلی به دلیل زیرساخت ناکافی، همچنان فرآیندی تدریجی و پیچیده باقی خواهد ماند.