به گزارش خبرگزاری اقتصاد ایران،  در جهان امروز که سلامت روان و جسم انسان بیش از گذشته با چالش مواجه شده، هنر به‌عنوان ابزاری علمی و موثر در فرآیند درمان و بهبود حال عمومی مورد توجه نهادهای پزشکی و فرهنگی قرار گرفته است.

آیا تا به حال تصور کرده‌اید که پزشک برای درمانتان، بازدید از یک موزه یا شرکت در یک فعالیت هنری را تجویز کند؟ این اتفاق اکنون در برخی کشورها مانند کانادا، ایالات متحده و سوئیس به واقعیت پیوسته است. در این نسخه‌های درمانی نوآورانه، بیمارانی که با مشکلاتی مانند اضطراب، افسردگی یا بیماری‌های مزمن مواجه‌اند، به جای دارو یا در کنار درمان‌های سنتی، به فعالیت‌های هنری دعوت می‌شوند؛ از بازدید رایگان از موزه‌ها گرفته تا حضور در کارگاه‌های خلاقانه و مشارکتی.

این ایده جدید تنها به نسخه‌نویسی پزشکان محدود نمی‌شود. سازمان‌های مختلف در سطح جهان به شکل روزافزون در تلاش‌اند تا پیوند میان هنر و سلامت را تقویت کنند. یکی از نمونه‌های برجسته، راه‌اندازی آزمایشگاه جهانی «جمیل برای هنر و سلامت» است که در سال ۲۰۲۳ با همکاری سازمان جهانی بهداشت آغاز به کار کرد. هدف این پروژه، طبق آنچه در وب‌سایت رسمی‌اش آمده، «ارتقای قابل اندازه‌گیری سلامت و رفاه از طریق هنر» و «ادغام هنر در مراقبت‌های بهداشتی رایج» است.

دکتر نیشا ساجنانی، مدیر بخش هنر و سلامت دانشگاه نیویورک و یکی از مدیران مشترک این پروژه، می‌گوید: «مطالعات متعددی که اخیراً از سوی پژوهشگران ما انجام شده نشان می‌دهد حتی یک جلسه ساده تماشای آثار هنری می‌تواند رفاه روانی را افزایش دهد، استرس را کاهش دهد و مسیرهای لذت و پاداش در مغز را فعال کند. این اثرات زمانی که با تأمل شخصی، ارتباط اجتماعی و تجربه‌های معنادار همراه شوند، به‌مراتب قوی‌تر خواهند بود. هنر فقط بازتابی از زندگی نیست؛ بلکه به ما کمک می‌کند زندگی را بیشتر احساس کنیم.»

هنر و سلامت روان: دارویی برای اضطراب و افسردگی

یکی از شناخته‌شده‌ترین اثرات هنر، بهبود سلامت روان است. در ادبیات علمی، تماشای هنر نوعی «درگیر شدن غیرمستقیم» با هنر محسوب می‌شود که طبق مطالعات، نقش مؤثری در کاهش علائم افسردگی، اضطراب و استرس دارد. در پژوهشی که در سال ۲۰۲۲ در ژورنال Frontiers in Psychology منتشر شد، مشخص شد حتی مشاهده کوتاه‌مدت آثار هنری، چه به‌صورت حضوری و چه مجازی، به‌طور محسوسی میزان کورتیزول (هورمون استرس) را کاهش داده و باعث بهبود خلق‌وخو شده است.

دولت‌ها نیز به اهمیت این یافته‌ها پی برده‌اند. در بریتانیا، یک مطالعه دولتی در سال ۲۰۲۴ نشان داد  مشارکت فرهنگی عمومی،   از جمله تماشای هنر،   باعث بهبود قابل‌توجهی در سلامت روان افراد شده است. در این گزارش آمده است که در نتیجه این رویکرد، حدود ۱۲۷ هزار نفر کمتر دچار افسردگی شده‌اند. در زمینه بالینی نیز، هنر جایگاه ویژه‌ای پیدا کرده است. سازمان خیریه‌ی Hospital Rooms در بریتانیا، با ایجاد کارگاه‌های هنری برای بیماران بستری در مراکز روان‌درمانی و نصب آثار هنری در این فضاها، تلاش می‌کند محیطی الهام‌بخش‌تر برای روند درمان فراهم آورد.

هنر و افزایش تاب‌آوری و مهارت‌های اجتماعی

در جهانی پرآشوب، تاب‌آوری شاید مهم‌ترین مهارت زندگی باشد. هنر، از طریق تأمل و مشارکت فعال، می‌تواند آگاهی هیجانی و تنظیم احساسات را افزایش دهد. دکتر جیسون شیمای، روان‌پزشک، در مقاله‌ای در Psychology Today می‌نویسد: «چه از طریق خلق، مشاهده یا تأمل در هنر، ما مسیرهایی را به سوی خودشناسی و تاب‌آوری می‌گشاییم.»

نگارخانه‌های ملی اسکاتلند، با اجرای پروژه‌ای با نام «دنیای هنری تو» برای کودکان، به‌طور ویژه بر جنبه‌های اجتماعی هنر تأکید دارند. در وب‌سایت آن‌ها آمده است: «هنگامی که به آثار هنری نگاه می‌کنیم، جهان را از دید هنرمند می‌بینیم. این نگاه می‌تواند به ما دیدگاهی متفاوت بدهد... این پروژه تفاوت، ادغام و نگاه‌های گوناگون را جشن می‌گیرد و جوانان را به داشتن ذهنی باز تشویق می‌کند؛ ویژگی‌ای که در ذهن‌های خلاق بسیار مهم است.»

در مورد سالمندان نیز، ارتباط اجتماعی از اهمیت بالایی برخوردار است. انزوا و تنهایی در افراد مسن با افزایش خطر بیماری‌های قلبی، چاقی، افسردگی و زوال شناختی مرتبط است. شرکت در فعالیت‌های هنری گروهی و بازدید از موزه‌ها، به کاهش این خطرات کمک می‌کند. طبق گزارش پارلمان بریتانیا تحت عنوان سلامت خلاقانه، مشارکت هنری برای سالمندی سالم، نقشی کلیدی دارد.

هنر و سلامت قلب: آرامشی برای سیستم گردش خون

از منظر پزشکی، هنر نه‌تنها بر روان، بلکه بر جسم نیز تأثیرگذار است. مطالعات متعدد نشان داده‌اند که مشاهده آثار هنری می‌تواند فشار خون را کاهش دهد. در یکی از گزارش‌ها حتی آمده که آثار هنری واقع‌گرایانه، در مقایسه با آثار مدرن، اثر مطلوب‌تری بر کاهش فشار خون دارند. این تجربه‌های هنری که حس مثبت و تحرک عاطفی ایجاد می‌کنند، با کاهش سطح سایتوکاین‌ها (پروتئین‌های تنظیم‌کننده التهاب) نیز مرتبط‌اند؛ عاملی که به تقویت سیستم ایمنی کمک می‌کند. برخی پژوهش‌ها نیز طبیعت و معنویت را دارای آثار مشابه معرفی کرده‌اند.

طبق مطالعه‌ای در سال ۲۰۲۴ که به بررسی تأثیر بازدیدهای راهنمایی‌شده از موزه هنرهای زیبای مونترال بر سالمندان اختصاص داشت، مشخص شد   شرکت‌کنندگان طی سه ماه، کاهش معناداری در میانگین ضربان قلب روزانه داشتند؛ معیاری کلیدی در تعیین سلامت عمومی فرد.

هنر و خلق‌وخو: احساس لذت با نگاه به زیبایی

شور و علاقه ما به هنر، ریشه‌ای شیمیایی دارد. پژوهش‌ها نشان می‌دهند تماشای آثار هنری سطح دوپامین،   انتقال‌دهنده عصبی «احساس خوب»  را افزایش می‌دهد. پروفسور سمیر زکی، متخصص مغز و اعصاب در دانشگاه کالج لندن، در مطالعه‌ای اسکن مغزی شرکت‌کنندگان را در حالی که هر ۱۰ ثانیه یک نقاشی متفاوت می‌دیدند بررسی کرد. یافته‌های او نشان داد افزایش جریان خون در بخشی از مغز آن‌ها با میزان علاقه‌شان به اثر هنری همبستگی دارد.

او گفت: «ما با پژوهش‌های علمی آنچه را که مدت‌ها می‌دانستیم تأیید می‌کنیم: نقاشی‌های زیبا حال ما را بهتر می‌کنند. چیزی که تا قبل از این نمی‌دانستیم، میزان قدرت این تأثیر بر مغز بود.» در دنیای امروز که فشارهای روانی و جسمی رو به افزایش است، هنر می‌تواند نه‌تنها یک سرگرمی، بلکه ابزاری قدرتمند برای سلامت و بهبودی باشد. از نسخه‌نویسی هنری پزشکان گرفته تا برنامه‌های خلاقانه در بیمارستان‌ها و موزه‌ها، شواهد علمی به‌روشنی نشان می‌دهند که تجربه هنر می‌تواند ما را شادتر، سالم‌تر کند.