به گزارش بخش بین‌الملل خبرگزاری اقتصاد ایران  به نقل از دیلی صباح، در دیپلماسی انرژی، روابط بین سه بازیگر دولتی نقش مهمی در پیمایش چالش ها و تقویت همکاری موفق ایفا می کند. وجود منافع مشترک در غلبه بر مشکلات و دستیابی به موفقیت های مشترک برای تدوین استراتژی در چارچوب همکاری سه جانبه قوی ضروری است.

ایران دومین تامین کننده بزرگ گاز طبیعی ترکیه پس از روسیه است و اکنون ترکمنستان نیز وارد این عرصه شده است. ترکمنستان این پتانسیل را دارد که به یکی از بزرگترین تولیدکنندگان گاز طبیعی جهان تبدیل شود. گاز این کشور در حال حاضر به کشورهای همسایه مانند چین، روسیه و ایران صادر می شود. با اضافه شدن ترکیه، تنوع بخشیدن به صادرات انرژی به امنیت عرضه انرژی اروپا کمک خواهد کرد.

گاز ترکمن در بازار همکاری انرژی بین ترکیه و ترکمنستان می تواند تاثیر بسزایی بر خاورمیانه و آسیای مرکزی داشته باشد. تعاملات دیپلماتیک بین آنکارا و عشق آباد مدت هاست که ادامه دارد. یک نکته کلیدی که باید به خاطر داشت این است که ترکمنستان به توافقی برای انتقال گاز طبیعی به ترکیه از طریق آذربایجان و گرجستان دست یافته است. این توافق توسط وزیر انرژی و منابع طبیعی، آلپ ارسلان بایراکتار، اعلام شد.

به گزارش «گاهنامه ترکمنستان»، بایراکتار در استانبول با میکائیل جباروف، وزیر اقتصاد آذربایجان، دیدار کرد. در پی این دیدار، طرفین توافقنامه ای را برای افزایش ظرفیت چندین خط لوله گاز طبیعی امضا کردند.

 وزارت انرژی و منابع طبیعی ترکیه اعلام کرد که این توافقنامه امکان انتقال حجم بیشتری از گاز طبیعی از آذربایجان و منطقه خزر به ترکیه و اروپا را تا سال 2030 فراهم می کند، اگرچه ارقام دقیقی هنوز فاش نشده است. با این حال، بایراکتار مشخص نکرد که چگونه گاز از ترکمنستان به آذربایجان تحویل داده خواهد شد.

در حال حاضر، به دلیل عدم پیشرفت در ساخت خط لوله گاز ترانس خزر که امکان حمل مستقیم را فراهم می کند، غیبت ایران از این توافق نشان دهنده امکان یک توافق معاوضه عرضه از طریق ایران است. ترکمنستان با شرکت دولتی انرژی ترکیه، بوتاش، برای ترانزیت گاز طبیعی خود به ترکیه از طریق ایران با استفاده از روش سوآپ به توافق رسیده است.

این تحول مهم در جریان تماس تلفنی بین رئیس شورای دولتی ترکمنستان، قربانقلی بردی محمداف، و رئیس جمهور ایران، مسعود پزشکیان، گزارش شد. بردی محمداف در این گفتگو اظهار داشت: کشورهای ما سال هاست که در بخش انرژی همکاری می کنند. در این چارچوب، گاز طبیعی ترکمنستان از طریق توافق سوآپ با بوتاش از طریق ایران به ترکیه تحویل داده خواهد شد.

این اطلاعیه دست اندرکاران صنعت را غافلگیر نکرد. بین سال های 2022 و 2024، ترکمنستان گاز به آذربایجان صادر کرد. با این حال، در ژانویه 2024، صادرات به دلیل اختلافات بین عشق آباد و باکو بر سر حجم و قیمت گاز به حالت تعلیق درآمد. تلاطم های مداوم بین این دو کشور، پویایی های منطقه ای را تغییر خواهد داد. این امر ممکن است جذابیت تجاری خط لوله گاز طبیعی ترانس آناتولی (TANAP) و کریدور گاز جنوبی را کاهش دهد، وابستگی اروپا به آذربایجان را کاهش دهد و پروژه های جایگزینی را برای انتقال مستقیم گاز ترکمنستان به اروپا در خط مقدم قرار دهد.

تلاش برای همکاری به احتمال زیاد آذربایجان با فشار قیمت بر صادرات گاز خود مواجه خواهد شد و رقابت افزایش می یابد. این وضعیت می تواند آذربایجان را به انعقاد قراردادهای بلندمدت با اروپا و توسعه استراتژی های جایگزین برای صادرات گاز خود سوق دهد.

در همین حال، ایران از انتقال گاز ترکمنستان به ترکیه از مزایای اقتصادی و ژئوپلیتیکی برخوردار خواهد شد. آذربایجان و ترکمنستان اختلافات دیرینه ای بر سر میادین گازی در دریای خزر داشته اند. با این حال، پروژه های مشترک اخیر، مانند میدان دوستی، پتانسیل همکاری آنها را افزایش داده است.

 انتقال گاز ترکمنستان به ترکیه از طریق ایران ناگزیر بر روابط آذربایجان و ترکمنستان تأثیر خواهد گذاشت. اگر برنامه های انتقال گاز از طریق دریای خزر مختل شود یا توافقی حاصل نشود، ترکمنستان - تا زمانی که بتواند گاز را از طریق ایران صادر کند - کمتر نیاز به مذاکره با آذربایجان برای صادرات از طریق TANAP خواهد داشت. در حالی که نزدیکی ترکمنستان به ایران برای آذربایجان یک ضرر است، آذربایجان باید گام هایی را برای تقویت همکاری های انرژی خود با ترکمنستان بردارد و این تغییر ژئوپلیتیکی جدید را به نفع خود تبدیل کند.

با در نظر گرفتن چالش های پیش رو و امکان احیای نفوذ ایران در سناریویی که آذربایجان را حذف می کند، عراق به عنوان جایگزین دیگری ظاهر می شود. جاه طلبی ترکمنستان برای صادرات گاز به ترکیه و کمک به امنیت عرضه انرژی اروپا به یک “طرح C” بالقوه با مشارکت بغداد اشاره دارد.

 چرخش مداوم به سمت خاورمیانه این احتمال را بسیار افزایش می دهد که هر راه حل عملی از ایران و عراق عبور کند. اگرچه مسائل سیاسی ممکن است این جایگزین را به یک احتمال دور تبدیل کند، اما عشق آباد قبلاً توافقات سوآپ گاز و مشارکت های تجاری برق با بغداد و تهران را آغاز کرده است. با توجه به این تحولات و انتظارات آینده، این دیپلماسی انرژی این پتانسیل را دارد که به یک ابتکار صلح سازی بلندمدت برای خاورمیانه و یک پروژه امنیت انرژی برای اروپا تبدیل شود.

مانع اصلی این سناریو، همکاری مالی است. ایران و ترکمنستان هر دو در گذشته به دلیل مسائل بدهی با چالش هایی مواجه بوده اند که می تواند به بزرگترین مانع در برابر جریان های بزرگتر انرژی تبدیل شود، مگر اینکه یک مشارکت مالی پایدار ایجاد شود. علاوه بر این، با توجه به اینکه چنین همکاری مستلزم سرمایه گذاری در زیرساخت های لازم است، برای همه شرکا بسیار مهم است که از پایداری مالی اطمینان حاصل کنند.

بازیگران ثالث خاورمیانه با تلاطم هایی همراه بوده است - هم در روابط ایران با اتحادیه اروپا و ایالات متحده و هم در ثبات داخلی عراق. سایر بازیگران دولتی، مانند سوریه، نیز می توانند برای جریان های انرژی بدون وقفه در پروژه پیشنهادی بسیار مهم باشند. درک جهانی از ذینفعان اصلی ناگزیر نقش خواهد داشت. اتحادیه اروپا و ایالات متحده به دلایل سیاسی تمایلی به تعامل با هر سه کشور درگیر - ایران، عراق و ترکمنستان - ندارند. اگر مسیری که از خلیج فارس می گذرد از نظر مالی و سیاسی به عنوان راه حلی عملی در نظر گرفته شود، زیرساخت های خط لوله موجود هم قدیمی هستند و هم با تمام ظرفیت کار نمی کنند.

در حالی که این امر فرصت های قابل توجهی برای افزایش تجارت گاز طبیعی ایجاد می کند، نگرانی هایی را نیز در مورد آنچه در صورت گسترش این جریان ها رخ خواهد داد، ایجاد می کند. این امر نیاز به نگهداری بیشتر زیرساخت ها و احتمالاً گسترش با شبکه های خط لوله جدید و حتی پایانه های LNG را برجسته می کند.

 با توجه به همه این عوامل، غلبه بر موانعی که مانع از پیگیری یک دستور کار مشترک انرژی توسط این سه کشور می شود، مستلزم یک برنامه اقدام مشخص است. در این زمینه، کشورهای همسایه و بازیگران خارجی با دسترسی به سرمایه، اهرم دیپلماتیک و بازارهای تشنه انرژی می توانند به عنوان متحدان حیاتی ظاهر شوند. مثلث انرژی ایران-عراق-ترکمنستان این پتانسیل را دارد که برخی از نگرانی های امنیتی انرژی ناشی از بحران انرژی 2022 را، به ویژه برای بازارهایی مانند اتحادیه اروپا، کاهش دهد.