پرداختن به تاریخ اسلام و حیات مبارک پیامبر رحمت، حضرت محمد(ص)، از جمله موضوعات پرتکرار حوزه ادبیات دینی در سال‌های گذشته است، اما به نظر می‌رسد با وجود تکثر عناوین، فقدان سوژه‌‌های ناب و کمتر پرداخته شده پاشنه آشیل این حوزه باشد. از این منظر، کتاب سوری فرصتی است برای خوانش جدیدی از فضای تاریخ صدر اسلام در قالب داستان.

صحابیات که بودند؟

نویسنده در این کتاب زندگی 40 تن از زنانی را که همراه رسول خدا(ص) بودند، محور داستانک‌های خود قرار داده است. «صحابیات» در اصطلاح به زنانی اطلاق می‌شود که یا در زمان حیات رسول خدا(ص) مسلمان شده‌اند و یا در این دوره مسلمان زاده شده‌اند. اسامی مختلفی از این زنان در تاریخ اسلام مطرح شده است، با وجود این کمتر اثری در قالب منابع ادبی و یا حتی پژوهشی است که به این زنان به صورت مفصل پرداخته باشد.

از سوی دیگر، کتاب «چهل بانوی حواری» را می‌توان مقدمه‌ای برای طرح یک سوژه جدید در حوزه داستان‌های دینی به شمار آورد؛ به ویژه آنکه قالب داستانک کمتر به نویسنده مجال داده تا به صورت مفصل‌تر به زندگی، روحیات و شخصیت هرکدام از این بانوان بپردازد.

سوری، نویسنده این اثر، در گفت‌وگو با تسنیم، با بیان اینکه کتاب برای گروه سنی جوان و بزرگسال نوشته شده است، گفت: افراد مخلصی اطراف پیامبر اکرم(ص) از زن و مرد بودند، اما شناخت ما از آنها محدود به افراد مشهوری چون سلمان، مقداد و ابوذر است. بسیاری از صحابه و صحابیات هستند که به آنها پرداخته نشده و ما شناختی از آنها نداریم.

خاموشی صدای 1500 زن در هزارتوی تاریخ

او با بیان اینکه طبق روایت تاریخ، هزار و 500 صحابی خانم رسول خدا(ص) را همراهی می‌کردند، ادامه داد: ، قسمت پایانی جلد آخر منابعی که راجع به صحابی نوشته شده، به معرفی صحابیات اختصاص داده شده است. تلاش کردم که با مطالعه این منابع، داستان‌های جذابی از زندگی این زنان را استخراج کنم و در قالب داستان به آنها بپردازم.

نویسنده کتاب «چهل بانوی حواری» افزود: پیامبر اکرم(ص) در مواجهه با این زنان، یک پدر و پناهگاه هستند. هرگاه برای این زنان اتفاق یا مشکلی رخ داده است، به پیامبر(ص) رجوع می‌کردند و ایشان نیز آن را رفع می‌کردند. ارتباط صحابیات با رسول خدا(ص) یک طرفه نیست، گاهی پیامبر(ص) خود برای دیدار آنها پیشقدم می‌شدند. مثلاً در میان صحابیات پیرزنی بود که بیمار بود، رسول خدا(ص) به عیادت او می‌رود و پیرزن از این اتفاق متعجب می‌شود که چطور بهترین انسان و برگزیده خدا، به عیادت او رفته است؟!

سوری با اشاره به نحوه انتخاب این زنان گفت: داستان‌ها در کتاب «چهل بانوی حواری» از زندگی حضرت خدیجه(س) و آغاز نبوت پیامبر اکرم(ص) شروع می‌شود و با پرداختن به بخشی از زندگی حضرت زهرا(س) به اتمام می‌رسد. این انتخاب به منظور تیمن صورت گرفته است. در خلال این دو داستان، روایت‌هایی از زندگی 38 بانوی دیگر از جمله سمیه و دیگران ارائه می‌شود.

دو روی سکه زندگی زنان در صدر اسلام

کتاب «چهل بانوی حواری» روایتی است از تغییر زندگی زنان در عصر نبوت. کتاب نمایی از تغییر نگاه جامعه به زنان پیش و پس از ظهور اسلام در شبه جزیره را ارائه می‌دهد. اینکه زنان و دختران که در جامعه‌ای که پیش از این محکوم به زنده به گور شدن بودند و به اصطلاح امروزی‌ها شهروند درجه دو به شمار می‌آمدند، چگونه توانستند به رتبه‌ای برسند که همراه و صحابی برگزیده خدا باشند، از جمله نکاتی است که از خلال این داستان‌ها به مخاطب منتقل می‌شود. سوری در این‌باره به تسنیم گفت: در صدر اسلام و سال‌های ابتدایی بعثت رسول خدا(ص) نه تنها زنان که مردان هم در آن جامعه ارزش انسانی ندارند. فخرفروشی‌هایی که عرب جاهلی در آن ایام به سلاح، کشتن و غارت، اسب و ... داشت، نشان می‌دهد که در این جامعه انسانیت ارزشمند نیست.

به گفته این نویسنده؛ بعد از اینکه اسلام وارد این فضا می‌شود، زن به موجود برتر تبدیل می‌شود و حتی آیاتی از قرآن کریم به صورت ویژه برای خانم‌ها نازل می‌شود که از این جمله سوره کوثر است که به حضرت زهرا(س) اشاره دارد و از ایشان با عنوان خیر کثیر یاد شده است.

بزرگترین معجزه پیامبر(ص)

سوری بزرگترین معجزه پیامبر(ص) را بنا نهادن یک تمدن بزرگ در قلب عرب جاهلی دانست و گفت: طبق روایت تاریخ، در آن روزگار تنها 17 نفر در مدینه سواد داشتند. علم ارزشی ندارد و مردم در بدویت زندگی می‌کردند. این جامعه پس از 23 سال به چنان قدرت و منزلتی رسید که پیامبرشان با بزرگترین رهبران جهان نامه‌نگاری می‌کند.

نویسنده کتاب «چهل بانوی حواری» با بیان اینکه ظهور اسلام در شبه جزیره به زنان اعتماد به نفس و منزلت بخشید، اضافه کرد: زنان در این دوران دوشادوش مردان در میدان حضور دارند و همان فداکاری‌های آنها را انجام می‌دهند. اولین شهید در جهان اسلام، سمیه است که سخت‌ترین شکنجه‌ها را تحمل کرد و در راه اسلام و برای بیان یگانگی خداوند به شهادت رسید. زنان در این دوران با بیعت پیامبر(ص)، در واقع کنشگر اجتماعی شدند و به اصطلاح امروز، رأی دادند. این انتخاب نشان می‌دهد که آنها اهل تأمل هستند. ورود آنها به دین اسلام نیز نوع نگاهشان به زندگی را تغییر داد. به عنوان نمونه، ما شاهد مواردی هستیم که با ازدواج اجباری مخالفت می‌کنند و جلوی حرف خانواده می‌ایستند که مردی را برای ازدواج آنها در نظر گرفته‌اند. آنها در این شرایط به پیامبر(ص) پناه می‌برند تا مشکلشان را حل کند. این نوع تغییرات در شهر مدینه که شهر رسول خداست، بیشتر دیده می‌شود. این دست فعالیت‌ها و نوع نگاه پیامبر اکرم(ص) به زنان سبب شد تا آنها روز به روز پیشرفت کنند و از جایگاه اجتماعی بهتری برخوردار شوند.

او ادامه داد: در کتاب حاضر تلاش کردم زنانی را انتخاب کنم که قصه متنوعی داشته باشند؛ از زنانی که هجرت کردند تا زنانی که سختی‌ها و مرارت‌ها را تاب آوردند و زنانی که همسر، فرزند و اعضای خانواده خود را در راه رسالت پیامبر(ص) از دست دادند.

سوری معتقد است با نگارش این اثر، راهی را برای دیگر نویسندگان باز کرده است: برای کار کردن در این فضا، در ابتدای راه هستیم. ظرفیت‌هایی در صحابیات هست که می‌تواند به رمان یا داستان تبدیل شود، اما عموماً از پرداختن به آن غفلت کرده‌ایم. در کتاب‌های عربی اهل سنت بیشتر به این موضوع پرداخته شده است. متأسفانه برخی نگاه‌ها سبب شده که همه صحابی را با یک نگاه بنگریم.

طی دهه‌های اخیر روایتی مغشوش از تاریخ اسلام سبب شده تا چهره‌ای دیگر از نوع مواجهه اسلام و پیامبر اکرم(ص) با زنان در برخی رسانه‌های غربی مطرح باشد. تکثر این روایت‌ها در کنار خاموشی اهل قلم منجر به جعل تاریخ شده است.

هرچند کتاب «چهل بانوی حواری» به دلیل انتخاب نوع قالب، کمتر مجال پرداختن به زندگی زنان در جامعه اسلامی یافته، اما فرصتی است برای شنیده شدن صداهایی که در هزارتوی تاریخ گم شده است.