به گزارش بخش بین‌الملل خبرگزاری اقتصاد ایران به نقل از  امواج مدیا، این وب سایت در گزارشی به بررسی وضعیت همکاری‌هخای ایران و روشسیه در حوزه گاز طبیعی پرداخت.

در این گزارش آمده است:سفر اخیر رئیس‌جمهور مسعود پزشکیان به مسکو با هدف تقویت شراکت ایران با روسیه از طریق امضای یک توافقنامه همکاری استراتژیک انجام شد. اگرچه این سند عمدتاً به نظر می‌رسد که خلاصه‌ای بوروکراتیک از وضعیت فعلی امور باشد، اما یک توافق جالب در حاشیه این سفر حاصل شد. به طور خاص، ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، از برنامه‌های ساخت یک خط لوله گاز طبیعی به ایران از طریق آذربایجان خبر داد که ظرفیت انتقال تا ۵۵ میلیارد متر مکعب (bcm) گاز در سال را خواهد داشت. سرگئی سیویلیوف، وزیر انرژی روسیه، تأیید کرد که مذاکرات مربوط به این پروژه در مراحل پایانی خود قرار دارد.

این ابتکار پس از امضای یادداشت تفاهم استراتژیک در ژوئن ۲۰۲۴ بین گازپروم روسیه و شرکت ملی گاز ایران (NIGC) برای تأمین گاز خط لوله روسیه به ایران انجام شد. چهار ماه بعد، در اکتبر ۲۰۲۴، پزشکیان در جریان دیدار با میخائیل میشوستین، نخست‌وزیر روسیه در تهران، اعلام کرد که این توافق به ایران کمک می‌کند تا به عنوان یک «هاب منطقه‌ای گاز» موقعیت‌یابی شود و هر دو کشور از آن بهره‌مند شوند.

همانند بسیاری از حوزه‌های دیگر همکاری، تصمیم مسکو برای حمله به اوکراین در فوریه ۲۰۲۲ و تحریم‌های غربی که به دنبال آن اعمال شد، نقطه عطفی در همکاری‌های گازی روسیه با ایران بود.

 یک منبع نزدیک به گازپروم که به صورت ناشناس با امواج مدیا صحبت کرد، گفت که قبل از جنگ اوکراین، وزارت امور خارجه روسیه به طور صریح به این غول گازی توصیه کرده بود که از توسعه پروژه‌ها با ایران خودداری کند تا منافع خود در اروپا را حفظ کند.

این منبع توضیح داد: در سال ۲۰۲۲، این ممنوعیت لغو شد زیرا دیگر نیازی به اجتناب از تحریم‌های غربی نبود—آن‌ها قبلاً علیه روسیه اعمال شده بودند.

در این چارچوب، گازپروم و شرکت ملی نفت ایران (NIOC) در ژوئیه ۲۰۲۲ یک یادداشت تفاهم (MOU) امضا کردند که برنامه‌هایی برای سرمایه‌گذاری حدود ۴۰ میلیارد دلار در صنعت گاز ایران را ترسیم می‌کرد. اگرچه بخش عمده‌ای از این یادداشت تفاهم هنوز محقق نشده است، اما تحولات اخیر نشان‌دهنده علاقه مجدد روسیه به پروژه‌های گازی ایران است. در این راستا، چندین حوزه بالقوه وجود دارد که مسکو و تهران می‌توانند همکاری خود را در آن‌ها پیش ببرند.

ایران و تبدیل شدن به هاب گازی منطقه

یکی از اهداف اصلی همکاری بین مسکو و تهران، همان‌طور که طرف ایرانی آن را مطرح کرده است، تبدیل جمهوری اسلامی به یک هاب منطقه‌ای گاز است. این امر بر این فرض استوار است که ایران می‌تواند گاز روسیه را وارد کند و آن را به همراه گاز خود به سایر کشورها صادر کند.

یادداشت تفاهم ژوئن ۲۰۲۴ بین گازپروم و NIGC مشخص می‌کند که ایران روزانه تا ۳۰۰ میلیون متر مکعب گاز از روسیه وارد خواهد کرد که در مجموع به ۱۰۹ میلیارد متر مکعب در سال می‌رسد. این ارقام قابل توجه است، به‌ویژه با توجه به این که صادرات گاز ایران در سال ۲۰۲۲ حدود ۱۸ میلیارد متر مکعب تخمین زده شده بود.

نیکلای کوزانوف، استاد پژوهشگر مرکز مطالعات خلیج فارس دانشگاه قطر، به  امواج مدیا توضیح داد که انتظار می‌رود اروپا مصرف گاز خود را در حدود سال‌های ۲۰۳۰-۲۰۳۵ کاهش دهد، بنابراین امیدوارکننده‌ترین بازارهای گاز همچنان در آسیا قرار دارند: چین، هند، پاکستان، بنگلادش و فیلیپین.

کوزانوف گفت: با توجه به این که پروژه خط لوله گاز از ایران به پاکستان به دلایل سیاسی متوقف شده است، ایران به فناوری‌های LNG (گاز طبیعی مایع) نیاز خواهد داشت تا به این بازارها دست یابد.

 به گفته این کارشناس، فناوری‌های LNG موجود روسیه کمتر از همتایان غربی خود مؤثر هستند، اما با اراده سیاسی قوی، پروژه گازپروم-NIGC در نهایت می‌تواند موفق شود. او افزود: این یک فرآیند زمان‌بر و پرهزینه است، اما اگر چاره‌ای جز بهبود فناوری وجود نداشته باشد، در نهایت می‌تواند مؤثر شود.

یک تاجر روس که روی پروژه‌های نفت و گاز در ایران کار می‌کند، به امواج مدیا  گفت که ایران ساخت حداقل سه پایانه LNG را با مشارکت شرکت‌های غربی، از جمله غول انرژی فرانسوی توتال، آغاز کرده است، اما کار به دلیل تحریم‌ها متوقف شده است. این منبع تأکید کرد: نوواتک روسیه فناوری‌های لازم را در اختیار دارد و می‌تواند این کار را به پایان برساند. ما تخمین می‌زنیم که ساخت یک پایانه حداقل سه تا چهار سال طول بکشد.

در عین حال، کوزانوف تأکید کرد که تبدیل ایران به یک هاب گاز هدف پیچیده‌ای است که بدون کاهش تحریم‌ها علیه تهران دست‌یابی به آن دشوار است. در این زمینه، یک جایگزین نسبتاً ساده وجود دارد: راه‌اندازی یک پروژه تبادل گاز. پروژه‌ای برای امکان‌پذیر کردن تبادل گاز از سال ۲۰۲۲ بین مسکو و تهران مورد بحث قرار گرفته است و پیشنهاد می‌کند که در ابتدا سالانه ۱۰ میلیارد متر مکعب گاز تأمین شود.

کوزانوف توضیح داد: روسیه گاز را از طریق خط لوله موجود در ترکمنستان به ایران صادر می‌کند که برای مصرف داخلی در شمال ایران استفاده خواهد شد.

 برای تهران، این به معنای آزاد کردن ظرفیت‌های تولیدی اضافی برای تأمین تقاضای داخلی و همچنین تسهیل صادرات گاز به عراق و ترکیه، به‌ویژه در فصل اوج مصرف، است.

این تاجر روس در ایران ادعا کرد: از نظر فنی، پروژه تبادل گاز آماده راه‌اندازی است. با این حال، در حال حاضر ترکمنستان به دلایل سیاسی اجازه عبور گاز روسیه به ایران را نمی‌دهد. و هیچ‌کس نمی‌داند که چه زمانی آماده خواهند بود این محدودیت را بردارند—ممکن است چند ماه یا حتی چند سال طول بکشد.

توسعه میدان گاز مشترک

یادداشت تفاهم امضا شده توسط گازپروم و NIOC در سال ۲۰۲۲ شامل سرمایه‌گذاری روسیه در پارس جنوبی، نیمه شمالی میدان گاز عظیم مشترک دریایی که در قطر به نام میدان شمالی شناخته می‌شود، است. با این حال، این پروژه ممکن است با چالش‌های فنی مواجه شود. به عنوان مثال، برخی از تحلیلگران صنعت اشاره کرده‌اند که این پروژه به نوع خاصی از لوله‌کشی نیاز دارد که نه در ایران و نه در روسیه تولید نمی‌شود و به دلیل تحریم‌ها نمی‌توان آن را از اروپا یا ژاپن وارد کرد.

با این حال، به نظر می‌رسد که پیچیدگی‌های فنی موجود غیرقابل حل نیستند. به گفته کوزانوف، این یک هدف قابل دستیابی است، اما نیاز به سرمایه‌گذاری‌های عمده دارد. سؤال واقعی بیشتر در مورد امکان‌پذیری اقتصادی این ایده است.

یک تاجر روس که در ایران کار می‌کند و به صورت ناشناس صحبت کرد، تأکید کرد که چالش اصلی در شرایط توافقنامه نهفته است. او به امواج مدیا  گفت: در حالت ایده‌آل، باید یک شرکت تابعه روسی در ایران تأسیس شود، و هم این شرکت و هم شرایط توافقنامه باید نه تنها توسط اراده سیاسی، بلکه توسط قانون ایران نیز محافظت شوند.

دیگر زمینه‌های همکاری ایران و وروسیه

زیرساخت‌های گاز طبیعی ایران اغلب به عنوان یک نقطه ضعف برجسته می‌شود، زیرا فروش گاز داخلی هزینه‌های ساخت شبکه‌های توزیع را پوشش نمی‌دهد. نهادهای روسی می‌توانند به جمهوری اسلامی در زمینه فناوری کمک کنند. با این حال، همان‌طور که کوزانوف گفت، مشکل اصلی ایران این است که یارانه‌های دولتی منجر به مصرف بیش از حد می‌شود—مشکلی که غیرایرانی‌ها نمی‌توانند آن را حل کنند. او افزود: روسیه می‌تواند در زمینه احداث خطوط لوله کمک کند، اما ایران تجربه گسترده‌ای در این زمینه دارد، و مشکل نگهداری شبکه‌های موجود مشکلی است که روسیه نیز با آن مواجه است.

در عین حال، هر دو کشور ایران و روسیه بخش‌های پتروشیمی پیشرفته‌ای دارند که فرصت‌های بیشتری برای همکاری ایجاد می‌کند. این تاجر روس توضیح داد: روسیه ظرفیت مازاد برای تولید محصولات پتروشیمی از گاز طبیعی، مانند متانول و آمونیاک دارد.

 این محصولات می‌توانند از طریق زمینی به ایران منتقل شوند. او گفت: چندین میلیون تن در روز می‌تواند از طریق قلمرو ایران به بنادر آن در خلیج فارس ترانزیت شود، همراه با تبادلات پتروشیمی—محصولات روسی می‌توانند در شمال ایران مصرف شوند، در حالی که ایران مواد شیمیایی تولید شده در بخش جنوبی کشور را صادر می‌کند.

فرصت‌های آموزشی بین ایران و روسیه

یکی دیگر از زمینه‌های امیدوارکننده برای همکاری مرتبط با انرژی، ارائه فرصت‌های آموزشی و آموزشی به پرسنل ایرانی توسط روسیه است.

 چندین دانشگاه معتبر روسیه در این زمینه تخصص دارند، مانند دانشگاه دولتی نفت و گاز گوبکین روسیه و دانشگاه معدن سنت پترزبورگ. اگرچه برخی از ایرانیان به طور مستقل در این مؤسسات تحصیل می‌کنند، اما این زمینه همکاری حداقل تاکنون توسط مقامات عالی‌رتبه روسیه و ایران مورد تأکید قرار نگرفته است.

کوزانوف استدلال کرد: فرصت‌های قدرت نرم به طور سنتی توسط مسکو نادیده گرفته می‌شود.» این یکی از حوزه‌هایی است که روسیه می‌تواند به ایران برای منافع متقابل هر دو طرف کمک کند اما به سادگی نادیده گرفته می‌شود.

در کل، پایه و اساس همکاری گسترده ایران و روسیه در بخش گاز محکم است، اما اجرای توافق‌ها هنوز به طور کامل محقق نشده است. مهم‌تر از همه، با توجه به این که تحریم‌های غربی باعث شده است غول‌های انرژی مانند گازپروم به سمت ایران روی آورند، آینده جنگ اوکراین—از جمله امکان یک توافق صلح میانجی‌گری شده توسط آمریکا—عامل مهمی است که ممکن است همکاری بین مسکو و تهران را شکل دهد. در این چارچوب، سال ۲۰۲۵ سال تعیین‌کننده‌ای برای مسیر همکاری انرژی بین ایران و روسیه خواهد بود.