به گزارش خبرگزاری اقتصادایران، این هفته که به نام هفته پژوهش و فناوری مزین بود، در مصلای بزرگ امام خمینی (ره) بیست‌و‌چهارمین دوره نمایشگاه پژوهش، فناوری و فن‌بازار برگزار شد. نمایشگاهی که نمادی از تولید علم در جهت رفع نیازهای مردم و افزایش ثروت کلی کشور است. با این گزارش که قرار است در مسیر روایت بازدید از این نمایشگاه، از علم، پژوهش، قدرت و ثروت بگوید، همراه باشید.

علم نافع و رافع!

غرفه‌های نمایشگاه پژوهش، فناوری و فن‌بازار، عمدتا غرفه‌هایی متعلق به پارک‌های علم و فناوری از کشور هستند که قصد دارند چند نمونه از دستاوردهای علمی یا فناورانه خود را به نمایش بگذارند. اطلاق نام «پژوهش» به این نمایشگاه و برگزاری آن در هفته پژوهش می‌خواهد بگوید که این دستاوردها برخواسته از پایان‌نامه‌ها، مقالات و پژوهش‌هایی است که متخصصین و اعضای علمی و آکادمیک آن‌ها را انجام داده‌اند تا نیازی از مردم را رفع کنند. پژوهش‌هایی که برخواسته از نیازهای واقعی باشد و منجر به رفع یک نیاز شود، از جنس پژوهش‌هایی است که در نهایت به ایجاد قدرت و ثروت می‌انجامد.

پژوهش‌های نیازمحود و مسأله‌محور، در واقع، راه‌حل‌هایی است که به نیازها داده می‌شود و از این طریق زاینده فناوری‌ها یا محصولات نوآورانه نیز می‌شود. برای مثال اگر مشکل کم‌آبی در یک منطقه وجود دارد، برای این امر می‌توان به کمک تخصص و دانش بومی راه‌حل ارائه کرد. دقیقا همان اتفاقی که در پارک علم و فناوری استان سیستان می‌افتد. غرفه این پارک در نمایشگاه پژوهش و فناوری، معرف شرکتی بود که تحت عنوان دانش‌بنیان مشغول تولید آب‌شیرین‌کن در مقیاس صنعتی است.

میثم شهرکی، مدیر عامل این شرکت در گفت‌وگو با خبرنگار علم و فناوری خبرگزاری فارس می‌گوید: متوجه شدیم که یکی از مشکلات آب‌شیرین‌کن‌های معمول این است که فلز استفاده شده در یکی از قطعات این دستگاه باعث می‌شود که فیلترهای دستگاه زودتر از بین بروند و با رفع این مشکل، دستگاه‌هایی تولید کردیم که کیفیت بالاتر و عملکرد بهتری دارند.

اینکه هر مجموعه یا شرکتی، با مشاهده یک نیاز جامعه به دنبال راه‌حل آن می‌روند و از تخصص و دانش خود برای حل آن نیاز اقدام می‌کنند، همان اقتداری است که کشور ما به آن نیاز دارد. ثروت و اقتدار ناشی از علم وقتی حاصل می‌شود که گره نیازهایمان را باز کنیم و به تولید مقاله و انتشاراتمان در مجلات معتبر دنیا بسنده نکنیم.

در حال حاضر در تولید علم، به یکی از کشورهای پیشرو در دنیا تبدیل شده‌ایم و در هر حوزه علمی می‌توان در مقالات برتر نام نویسندگان یا دانشگاه‌های ایرانی را دید؛ اما این علم تولیدشده، زمانی می‌تواند موجب اقتدار کشور شود که گرهی از جامعه باز کند. مجموعه‌های فناور و شرکت‌های دانش‌بنیان یک ابتکار خوب در جهت این مسأله‌محوری است، اما لازم است تا با ایجاد ساختارهایی، تأثیرگذاری این مجموعه‌ها در بازار و کشور بیشتر شود.

پژوهش به چه کار می‌آید؟

اتفاقی که امروزه در خصوص پژوهش‌ها رخ می‌دهد این است که نیازهای مردم و جامعه شناسایی می‌شود و همین نیازها به موضوعات پروژه‌ها، پایان‌نامه‌ها و مقالاتی می‌شود که در نهایت به تأسیس یک شرکت می‌انجامد. اما جا دارد در این فرآیند کمی بیشتر تأمل کنیم و به پیشینه فکری و فلسفی آن نیز نگاهی بیاندازیم

قرن ۱۷ میلادی، زمام‌دار انگلستان که به‌تازگی مسیر رشد و پیشرفت را کشف کرده بود، پدر چیزی بود که امروز به آن «تجربه‌گرایی» گفته می‌شود. لرد فرانسیس بیکن، سیاستمدار و صدراعظم انگلستانِ قرن هفدهم، با حیرت از کشف‌های جدید علمی این زمان و دیدن کارهای دانشمندان به این نتیجه رسید که این مسیرِ جدید، انگلستان را به گوهر بی‌بدیلی تبدیل می‌کند که می‌تواند بر جهان و تمام متعلقات آن مسلط شود. دیدگاهی که در جمله «دانش قدرت است» یا همان «knowledge is power» که روی تی‌شرت‌های میدان مولوی می‌توان دید، خلاصه شده است. انگلستان به کمک این نگرش توانست به قدرت اول در صنعت و دریانوردی تبدیل شود و البته کمی بعد با سفر به کشورهای دیگر، به غارت و یغمای ثروت دیگر کشورها بپردازد.

چیزی که بیکن می‌گفت این بود که بایستی علم را به دست آورد تا بتوان بر طبیعت چیره شد و از آن منفعت استخراج کرد؛ منفعتی که تولید و بعد از آن رشد و پیشرفت یک کشور را به دنبال دارد. گرچه توجه بیکن به عنوان آغازگر این ایده‌ها به اشکالات آن جلب نشد، اما مطابق با این دیدگاه، طبیعتا هرچه منبع و طبیعت در دسترس زیادتر باشد، می‌توان به ثروت بیشتری رسید و از آنجایی که منبع محدود است، باید به استعمار فکر کرد.

ایده‌های بیکن و صدها فیلسوف و دانشمند دیگر غرب، باعث شد تعریف واحدی برای خود علم پذیرفته شود. از عقل‌گرایی تا تجربه‌گرایی و از این تا تلفیق هردو، مقوله نحوه رسیدن به علم چکش‌کاری شد تا به چیزی رسیدیم که در دانشگاه‌های امروزی وجود دارد. ابتدا نظریه‌ها و تئوری‌های مختلف تولید می‌شود و در مرحله بعدی تجربه، آزمایش و پژوهش نتیجه را تأیید یا اصلاح می‌کند. آنچه هفته پژوهش در کشور می‌خواهد به ما یادآور شود، همین تلاش‌هایی است که برای کسب علم صورت می‌گیرد.

برای مثال، ارسال کپسول زیستی به فضا، نمونه اخیر یکی از این تلاش‌ها بود. کپسولی که با توان علمی دانشمندان پژوهشگاه فضایی ایران ساخته شده بود و جزئیات آن نیز در غرفه‌ای برای بازدیدکنندگان قرار داده شده بود. این پژوهش یک اقدام مهم در رسیدن به اقتدار و قدرت علمی است. ارسال این کپسول زیستی به فضا، علاوه بر اینکه خود نشانگر اقتدار کشور است، شروع فعالیت‌های فناورانه و علمی دیگری است که می‌تواند به تولید و سرریز فناوری‌های بیشتر و حل نیازهای کشور مانند نیازهای ماهواره‌ای منجر شود.

البته ناگفته نماید که این پژوهشگاه دستاوردهای دیگر و مهمی را نیز همراه خود به این نمایشگاه آورده بود که معرفی آن‌ها را می‌توان در تصویر زیر دید:

نکته مهمی که مورد توافق همه اندیشمندان و بزرگان است، این است که علم به ذاته خوب است و رسیدن به آن فضیلت. این روش‌مندی هم که چگونه باید به علم رسید، در همه سال‌های قرن هفدهم تا کنون تکرار و ثابت شده، اما همواره یک چیز در حال تغییر بوده است؛ اینکه چرا باید به علم رسید؟ و آیا هر قدرتی که ناشی از علم باشد هم خوب است؟

 دیدگاه جالبی در نهج‌البلاغه نسبت به علم وجود دارد که حدود 1000 سال قبل از بیکن، یعنی در قرن هفتم میلادی، مطرح شد: «العلم سلطان من وجده صال و من لم یجده صیل علیه.» مطابق با این نظر، علم قدرت است و باید به علم رسید؛ چراکه بدون علم، استقلال نابود خواهد شد و راه برای به زیر سلطه رفتن باز می‌شود. تجربه‌ای که سال‌ها بعد از بیان این حرف، توسط غرب رقم خورد و استعمار را به وجود آورد. به تعبیر رهبر انقلاب آنچه انسان را به قدرت عاری از سلطه می‌رساند، مؤلفه ایمان است. شاید بهتر باشد در انتهای این گزارش، تفسیر مبسوط این روایت را از زبان رهبر انقلاب مرور کنیم: