مجری: همان طور که اشاره کردیم در گفتگوی ویژه خبری امشب می‌خواهیم راجع به دیپلماسی جمهوری اسلامی ایران با کشور‌های همسایه به ویژه همسایگان شمالی صحبت کنیم، ظرفیت‌های کشور‌های آسیای میانه به خصوص کشور‌های اوراسیا را بررسی کنیم و راه‌های تقویت مناسبات اقتصادی، تجاری و همچنین فرهنگی را با کشور‌هایی که مد نظر است در گفتگوی امشب با میهمانان حضوری، تلفنی و تصویری این برنامه بحث و بررسی کنیم. آقای نوری غزلجه؛ نماینده مجلس و رئیس گروه دوستی پارلمانی ایران و ازبکستان لطفا از مهمترین دستاورد‌های سفر آقای قالیباف رئیس مجلس شورای اسلامی به ازبکستان در خصوص تقویت همکاری‌ها و مناسبات اقتصادی، تجاری توضیح دهید.

تجارت دو میلیارد دلاری با ازبکستان در دسترس است

نوری غزلجه: همان طور که در خبر‌ها هم رفت، یک سفر سه روزه‌ای را رئیس مجلس شورای اسلامی به ازبکستان داشتند و در این دیدار و در این سفر دیدار‌هایی با رؤسای مجالس عالی قانون گذاری، مجلس سنا و همچنین رئیس جمهور ازبکستان و فعالان اقتصادی ایرانی مقیم ازبکستان برگزار شد و بازدید‌های مختلفی هم از اماکن مذهبی، تاریخی و پتانسیل‌های اقتصادی و فرهنگی که در ازبکستان وجود دارد انجام گرفت.

با توجه به موقعیت کشور ازبکستان در آسیای میانه و آمار جمعیتی آن که تقریباً نصف جمعیت آسیای میانه را در خود جای داده و موقعیت خاص جغرافیایی آن، این زمینه را فراهم می‌کند که جمهوری اسلامی ایران ارتباطات بیش از این و تنگاتنگی را با ازبکستان داشته باشد. مستحضرید که حجم مبادلات ما با ازبکستان در حدود 500 میلیون دلار است سالانه در حالی که پتانسیل‌های موجود و آن چه که ما در این سفر از نزدیک دیدیم و با آن ظرفیت‌ها آشنا شدیم، در عرض یکی دو سال این رقم به راحتی می‌تواند به دو میلیارد دلار افزایش پیدا کند.

یکی از ظرفیت‌های خوبی که این اقدامات را پشتیبانی خواهد کرد علایق بین دو ملت و همچنین بین دو دولت است. اشتراکات مذهبی، فرهنگی بسیار تنگاتنگی که بین مردم ایران و مردم ازبکستان وجود دارد و علاقه و تمایلی که مسئولین دو کشور برای تعمیق روابط دارند یک پشتوانه خوبی است برای تحقق این هدف گذاری. جمهوری اسلامی ایران هم در ارتباط با کشور‌های خارجی، کشور‌های همسایه را در اولویت قرار داده و ازبکستان هم یکی از کشور‌های هدف مهم در بین کشور‌های منطقه و همسایه است که زمینه‌های فعالیت بسیار متنوعی است و می‌تواند باعث تعمیق روابط و گسترش روابط اقتصادی، فرهنگی و سیاسی شود.

نقش مجلس در دیپلماسی پارلمانی

مجری: با توجه به نقش مجلس شورای اسلامی در حوزه دیپلماسی پارلمانی، چه ظرفیت‌های استفاده نشده‌ای وجود دارد که باید تقویت شود و با توجه به همسویی دولت سیزدهم با مجلس یازدهم، هم افزایی در عرصه سیاست خارجی با توجه به مذاکرات و تبادل نظر‌هایی که درباره موضوع رفع تحریم‌ها وجود دارد، چه چشم اندازی را ترسیم می‌کنید و چه تصویری و ترسیمی از آینده در موضوع تجارت و مبادلات اقتصادی با کشور‌های حوزه اوراسیا خواهید داشت.

نوری غزلچه: دوره جاری مجلس قانونگذاری ازبکستان تقریباً نزدیک با شروع دوره مجلس یازدهم ما بود و اتفاقاً از طرف ازبکی هم پیگیری‌های زیادی برای شکل گیری گروه دوستی پارلمانی دو کشور بود و ما هم سعی کردیم که در جمهوری اسلامی ایران این گروه دوستی را با سرعت تشکیل بدهیم، گروهی با انگیزه و با اعضای علاقه‌مند شکل گرفت و علیرغم شرایط کرونایی، ما مذاکرات را به صورت ویدئوکنفرانسی انجام دادیم و این تصمیم را باهم گرفتیم که برای گسترش ارتباطات پارلمانی به منظور زمینه سازی برای ارتباطات در حوزه‌های مختلف را به طور جدی پیگیری کنیم.

بعد از آن هم سفر‌هایی صورت گرفت، آقای اسماعیل اوف؛ رئیس مجلس عالی قانون گذاری ازبکستان در مراسم تحلیف ریاست جمهوری سیزدهم حضور پیدا کردند، دیدار‌های دو جانبه‌ای با رؤسای قوا داشتند و همین زمینه‌ای شد برای تعمیق بیشتر روابط پارلمانی، گروه دوستی پارلمانی هم در ازبکستان و هم در ایران به طور جدی پیگیر روابط دو کشور در حوزه‌های مختلف هستند و این موضوعات را با جدیت و علاقه بسیار بالا دارند پیگیری می‌کنند و همین سفری هم که بعد از استقلال ازبکستان برای اولین بار بود در سطح رئیس مجلس انجام می‌گرفت خیلی مورد استقبال طرف ازبکی قرار گرفت این اقدام و جلساتی که گذاشته شد، زمان‌هایی که گذاشته شد و ارتباطاتی که برقرار شد و رفتار‌های سیاسی، همه حاکی از این بود که عزم و اراده جدی هم در طرف ازبکی است برای تعمیق روابط حالا در این جلسات بیشتر در حوزه پارلمانی بود، ولی در ادامه مباحث به حوزه‌های اقتصادی، فرهنگی و سیاسی هم وارد شدیم و به طوری که در ازبکستان الآن آماده می‌شدند برای سفر معاون علمی و فناوری ریاست جمهوری و خیلی علاقه‌مند هستند برای تعمیق روابط، ارتباطات پارلمانی می‌شود گفت یک استارت خوبی بود، شروع خوبی بود برای یک رویکرد جدید و فصل جدید در ارتباطات بین جمهوری اسلامی ایران و جمهوری ازبکستان و تصمیم هم بر این شد که این ارتباطات پارلمانی کماکان ادامه داشته باشد و از گروه دوستی ازبکستان هم دعوت کردیم که به زودی به تهران بیایند.

روابط سیاسی - امنیتی ایران و ازبکستان

مجری: چون از راه رسیدید و خسته هستید و ما می‌خواهیم مزاحمتان نشویم سؤال پایانی را خیلی کوتاه جواب دهید درباره همسایه مشترک ایران و ازبکستان؛ افغانستان سؤال بپرسم که با روی کار آمدن دولت حاکم ثبات بیشتری پیدا کرده و بهتر است که اظهارنظر‌ها و دیدگاه‌های همسایگان در ارتباط با افغانستان مشترک باشد، در نشستی که با مقامات ازبکستان در موضوع افغانستان داشتید، چه رایزنی‌هایی صورت گرفت؟ چه نتیجه‌ای حاصل شد؟

نوری غزلچه: در کنار پیگیری موضوعات اقتصادی- فرهنگی، مسائل سیاسی- امنیتی هم از مباحثی بود که مطرح شد، یکی از علت‌ها همین همسایگی دو کشور ایران و ازبکستان با افغانستان است در این مورد بخصوص که شما سؤال فرمودید و یک محور دیگر هم نقش محوری است که ازبکستان در ابتکار عمل‌های منطقه‌ای دارد در حوزه مسائل سیاسی و امنیتی، ازبکستان هم موضوع افغانستان را با حساسیت دنبال می‌کند و ازبکستان هم تقریباً با موضع جمهوری اسلامی ایران که بر لزوم تشکیل یک دولت همه گیر در افغانستان با مشارکت همه اقوام و گروه‌ها و نحل‌های سیاسی و حفظ حقوق مردم در حوزه‌های مختلف مورد تأکید مقامات هر دو کشور بود و می‌شود گفت که یک همگرایی خوبی بین جمهوری اسلامی ایران و جمهوری ازبکستان وجود دارد برای کمک به ثبات و امنیت در افغانستان و رفاه حال همسایه هایمان در افغانستان.

مجری: آقای خرمالی با توجه به سفر آقای قالیباف به ازبکستان، گسترده‌تر صحبت کنیم اول آسیای میانه، اوراسیا و بعد ازبکستان و ببینیم سطح مبادلات و تجارت خارجی ما الآن در چه وضعیتی است و قرار است در طی توافقات و برنامه ریزی‌های سازمان تجارت به کجا برسد؟

خرمالی: همان طور که شما اشاره کردید الحمدلله کشور‌های حوزه منطقه آسیای میانه و  همسایگان با روی کار آمدن دولت جدید از اهمیت بسیار ویژه‌ای برخوردارند، در راستای توسعه همکاری ها، می‌توانیم  به سفر رؤسای سه کشور همسایه؛ تاجیکستان، ترکمنستان و قزاقستان به ایران اشاره کنیم. این نشان از گرم بودن و اهمیت ویژه روابط سیاسی و همچنین روابط اقتصادی و تجاری است.

آسیای میانه از اهمیت بسیار ویژه‌ای  با پنج کشوری که در این حوزه قرار دارند از برخوردار است و ما به این منطقه نگاه ویژه‌ای داریم خوشبختانه سال گذشته حجم مبادلاتمان به این منطقه با رشد بسیار بالایی برخوردار بوده، مثلاً کشور ازبکستان بیش از 400 میلیون دلار که این عدد در سی سال اخیر تشکیل این کشور‌ها بی سابقه بوده، کشور ترکمنستان همچنین رشد بسیار خوبی داشته، تاجیکستان هم که مغفول بود بسیار رشد خوبی داشتیم بیش از چندصد درصد ما رشد مبادلات را در این منطقه داشتیم.

همچنین می‌توانیم اشاره کنیم به برگزاری منظم کمیسیون‌های مشترک همکاری اقتصادی با این کشور‌های همسایه که با ترکمنستان برگزار کردیم، قزاقستان را در اسفند ماه و ازبکستان در اسفند ماه در شهر تهران برگزار شد، دور بعدی هم معمولاً یک سال یعنی اواخر سال آتی میلادی برنامه ریزی داریم برگزار کنیم.

مجری: چشم انداز ما در مبادلات تجاری با ازبکستان قرار است به یک میلیارد دلار برسد، درست است؟

خرمالی: پیرو مذاکرات مقامات عالی دو کشور به ویژه معاون اقتصادی رئیس جمهور کشورمان با معاون نخست وزیر ازبکستان که سال گذشته داشتند و همچنین مذاکراتی که در جریان کمیسیون مشترک سال گذشته برگزار کردیم یک میلیارد دلار را هدف گذاری کردیم که مطمئن هستیم که این هدف گذاری را می‌توانیم در کوتاه مدت یا در افق 1404 به محقق کنیم، البته این هدفگذاری  را به بخش‌های مختلفی تقسیم بندی کردیم به ویژه در بخش اقتصادی، تجاری، سرمایه گذاری، انرژی، کشاورزی و حمل و نقل و همچنین نگاه ویژه‌ای به سرمایه گذاری مشترک در بنادر جنوبی ایران به ویژه نگاه به منطقه آزاد چابهار و همچنین متقابلاً در منطقه آزاد نواحی ازبکستان بود.

مجری: سه نکته را بررسی می‌کنیم بعد از صحبت آقای هدایتی؛ موضوع مناسباتی که برنامه ریزی‌ها و سیاست گذاری‌های اقتصادی، تجاری و بحث سرمایه گذاری که بسیار حائز اهمیت است در رسیدن به چشم اندازی که اشاره کردید در بلندمدت یا میان مدت برنامه ریزی‌های سازمان توسعه تجارت را طلبیده. آقای هدایتی آن چیزی که در سفر آقای قالیباف به ازبکستان بررسی شد در حوزه حمل و نقل و ترانزیت، کدام مباحث بود و قرار است چه زیرساخت‌هایی برای افزایش این موضوع در نظر گرفته شود؟

هدایتی: کشور‌های آسیای میانه عمدتاً کشور‌های محصور در خشکی هستند و برای تأمین کالا‌های خود چه در صادرات و چه در واردات نیازمند ترانزیت از قلمروی سایر کشور‌های همسایه به ویژه کشور ازبکستان که کشور اصطلاحاً دبل لند لاک هست یعنی دو برابر؛ محصور در خشکی است و کشور‌های پیرامونی اش هم محصور در خشکی هستند. ما از قدیم الایام بعد از فروپاشی شوروی سابق، مناسبات حمل و نقلی خوبی را با کشور‌های آسیای میانه داشتیم، توسعه زیرساخت‌های هم ریلی و هم جاده‌ای را داشتیم و همین طور قلمرویمان در اختیار ترانزیت سایر کشور‌ها به ویژه کشور‌های اروپایی و ترکیه بود برای رسیدن به کشور‌های آسیای میانه و بالعکس و صادرات محصولات استراتژیک این منطقه به ویژه پنبه که محصول اصلی هم کشور ازبکستان و کشور‌های پیرامونی بود.

در حوزه حمل و نقل و ترانزیت یکی از محور‌های سنتی و دیرینه همکاری‌های ما با کشور‌های آسیای میانه است و اخیراً هم بعد از تحولات سیاسی که در کشور ازبکستان داشتیم و بعد از فروکش کردن اپیدمی کرونا و شرایطی که به لحاظ حمل و نقلی و محدودیت‌هایی که ایجاد کرده بود، این مناسبات و روابط تجاری بین دو کشور و در سطح بالاترین مقامات سیاسی دو کشور ادامه داشته و کشور ازبکستان هم به ویژه علاقه‌مند هستند که بعد از توسعه‌های سیاسی و اقتصادی که در این کشور برنامه ریزی شده از قلمروی جمهوری اسلامی ایران برای دسترسی به آب‌های خلیج فارس و توسعه تجارت با سایر کشور‌های استفاده کنند یکی از گزینه‌ها قطعاً جمهوری اسلامی ایران است و بازدید‌های متعددی هم در سطح مقامات مختلفشان همان طور که آقای خرمالی هم اشاره کردند با توجه به علاقه مندی که در حوزه منطقه آزاد و بندر چابهار است، به عنوان محور توسعه شرق و نزدیکترین مسیر به کشور‌های آسیای میانه از طریق مرز سرخس و لطف آباد به هر حال این مذاکرات ادامه داشته و دارد و امیدواریم دو طرف بتوانیم در این حوزه با توسعه زیرساخت‌هایی که به لحاظ حمل و نقل ریلی و جاده‌ای دارد اتفاق می‌افتد و همین طور دریایی و کنوانسیون‌ها و معاهدات بین المللی که در این زمینه وجود دارد و الحاق بشوند به هر حال بتوانیم روابط حمل و نقلی و ترانزیتی را بیش از پیش توسعه دهیم.

کاهش صادرات در بهار 1401

مجری: آقای لطیفی سخنگوی گمرک جمهوری اسلامی ایران برای ارائه آمار در خصوص میزان تبادلات تجاری و مناسبات اقتصادی در سال گذشته با ما هستند به صورت تلفنی، مناسبات و مبادلات تجاری ما حجمش، میزانش، ارزش ریالی در سالی که گذشت با ازبکستان؟

لطیفی: در سال 1400، 776 هزار و 137 تن کالا به ارزش 517 میلیون دلار بین ایران و ازبکستان تبادل شد که نسبت به سال 99 رشد 103 درصدی داشته و حجم صادرات ما در این سال 714 هزار و 491 تن به ارزش 402 میلیون دلار بوده که صادرات ما در سال 1400، 146 درصد افزایش داشته و وارداتمان 62 هزار تن بود به ارزش 115 میلیون دلار که واردات ما هم نسبت به سال 99 رشد 26 درصدی داشته و خوشبختانه حتی نسبت به سال ماقبل 99 که بحث کرونا و محدودیت‌های مرزی هم نبود صادراتمان که در سال 98، 233 و نیم میلیون دلار بوده نسبت به این سال هم ما در سال 1400 رشد 73 درصدی داشتیم، عمده کالا‌های صادراتی مان؛ لبنیات، محصولات کشاورزی، مصالح ساختمانی، قیر، روغن پایه، مواد معدنی، مواد پتروپالایشگاهی، مواد شیمیایی، محصولات بهداشتی، لوله و پروفیل، لوازم خانگی، پارچه، کفپوش، محصولات آهنی، ماشین آلات صنعتی و مبلمان بود و وارداتمان هم نفت، پنبه، ابریشم، پارچه و حبوبات بود. ولی متأسفانه نکته‌ای که الآن سیاست گذاران حوزه تجارت خارجی به آن توجه ویژه کنند، کاهشی بوده که در سه ماهه نخست امسال داشتیم و حدود 67 درصد در وزن صادرات و 45 درصد در ارزش صادراتمان در بهار امسال نسبت به بهار 1400 کاهش داشتیم و 69 درصد در وزن و 70 درصد در ارزش واردات از ازبکستان در بهار امسال کاهش را نشان می‌دهد که امیدواریم سیاست‌های ترمیمی و این دیپلماسی فعال سیاسی، فرهنگی و دیپلماسی پارلمانی که رئیس مجلس شورای اسلامی در پیش گرفتند ان شاء الله این کمبود جبران شود و همه در مسیری هماهنگ در کنار سیاست‌هایی که دولت دارد به پیش برود و رشد یک میلیارد دلاری که مد نظر است را دنبال کنیم.

مجری: به یک کاهش اشاره کردند در بهار امسال با توجه به استمرار برنامه‌ها و هدف گذاری‌هایی که صورت گرفته، فکر می‌کنید آن چیزی که مهم و مد نظر هست برای جبران این کاهش چیست؟

خرمالی: عمده این مسأله که در سازمان توسعه دنبال می‌کنیم، بحثی است که دولت ازبکستان یک اصلی داریم با عنوان اصل دولت کاملت الوداد را تا الآن با ما قبول نکرده، ما در مذاکراتی که با طرف ازبکی داشتیم، موافقتنامه تجارت ترجیحی که در گزارش هم اشاره کردند در دستور کار است و تا الآن هم تاریخ‌های مختلفی را به طرف ازبکی اعلام کردیم و در این سند یکی از اضطرار‌های اصلی ما این است که حتماً این اصل رعایت شود که یعنی ما تعرفه‌هایی که برای کالا‌های وارداتی ایران به ازبکستان انجام می‌شود مأخذ برابر نسبت به کشور‌های دیگر را رعایت کند که این خوشبختانه در دیدار آقای قالیباف با رئیس جمهور ازبکستان و مقامات مجلس ازبکستان مطرح شده، یعنی این موضوعی که واقعاً خیلی مؤثر خواهد بود و رشد بسیار خوبی را اگر این اصل و این موافقتنامه را ان شاء الله بتوانیم تا تابستان به جمع بندی برسیم و نیت سازمان و اراده سازمان توسعه تجارت بر این است که ان شاء الله این نهایی شود.

رشد 98 درصدی ترانزیت کالا در سال 1400

مجری: آقای قالیباف به کریدور شمال- جنوب و فرصت‌های ترانزیتی اشاره کردند از آقای هدایتی بپرسم الآن وضعیت ترانزیتی به چه صورتی است و آن چیزی که مورد تأکید است در موافقتنامه ایران، روسیه و هند در کریدور شمال – جنوب چقدر افزایش می‌دهد حجم و فرصت‌های ترانزیتی ما را؟

هدایتی: ما سال گذشته؛ سال 1400 در بخش جاده‌ای دو و سه دهم میلیون تن میزان ترانزیت کالا را داریم با یک رشد تقریباً دو برابری، 98 درصد رشد را داشتیم نسبت به سال 99 و خوشبختانه در سه ماهه امسال هم 43 درصد مجدد نسبت به سال گذشته شاهد رشد ترانزیت هستیم، ترانزیت یکی از مزیت‌های نسبی جمهوری اسلامی ایران است و با توجه به شرایط بعد از اپیدمی کرونا و افزایش تمایل به استفاده کریدور‌های زمینی، خوشبختانه کشور با دیپلماسی فعالی که در سطوح بالای سیاسی کشور در پیش گرفته، شاهد استمرار این وضعیت هستیم و در مورد کریدور شمال- جنوب با توجه به شرایط سیاسی که در منطقه حادث شده، یکی از فرصت‌های جدی است که بعد از 22 سال که موافقتنامه کریدور شمال- جنوب در سال دو هزار در تهران امضا شد و پایه گذاری شد بین ایران، هندوستان و روسیه الآن در شرایط جدید یک فرصت‌های جدی برای احیای این کریدور ایجاد شده و در نشست کمیته حمل و نقل و کمیته حمل و نقل جاده‌ای که دو هفته پیش با همتای روسی داشتیم، توافق شد که برای سال 1401 در افق کوتاه مدت ما 10 میلیون تن ترانزیت را از این مسیر کریدور شمال- جنوب داشته باشیم، در حوزه‌های مختلف توافقات خیلی خوبی صورت پذیرفت برای این که به این هدفگذاری برسیم، در حوزه‌های مرزی، کنسولی، تشریفات و مقررات حمل و نقلی و گمرکی و امیدواریم با روندی که الآن شاهدش هستیم بتوانیم به هدف گذاری 20 میلیون تنی که امسال برای ترانزیت در کشور در شورای عالی ترابری کشور گذاشته شده، برسیم.

مجری: بحث موضوع جایگزین کردن دلار و تجارت تهاتری هم یکی از پیشنهاداتی است که دارد روی آن کار می‌شود.

خرمالی: یکی از مشکلات تجارمان همین بحث نقل و انتقال پولی است که بر این اساس ما در اجلاس قبلی با ازبکستان در تهران به طرف ازبکی پیشنهاد کردیم ما بیاییم مبلغی را تهاتر کنیم با کالا‌های مورد نیازمان از ازبکستان حالا همان بحث منسوجات، حوزه نخ و دیگر محصولات کشاوزری است که می‌توانیم به آن‌ها اشاره کنیم و این هم یکی از موضوعاتی است که در سازمان در دستور کار است و موضوع بعدی هم که تجار با آن مشکل دارند، بحث روادید است، خوشبختانه یکی از این اسنادی که بالغ بر 20 سند در سفر آتی رئیس جمهور در ازبکستان ان شاء الله امضا شود؛ بحث تسهیل روادید است که تا 30 روز را ان شاء الله طرف ازبکی انجام کند، انجام شود و شاهد توسعه مراودات و مبادلات تجاری باشیم.