یادداشت/
فرصت ها و چالش های مالیاتی در بودجه 1403
اقتصاد ایران: بودجه 1403 در حوزه مالیاتی شاهد تغییرات و تحولات قابل توجهی نسبت به سالهای گذشته است.
به گزارش خبرگزاری اقتصادایران، اصغر نعمتی کارشناس خبره حقوق و دستمزد در یادداشتی که در اختیار خبرگزاری اقتصادی ایران قرار داده ،به بررسی دقیق این تغییرات، نقاط قوت و ضعف این بودجه، فرصتها و چالشهای پیش روی نظام مالیاتی کشور و چشمانداز میانمدت و بلندمدت آن پرداخته است.
نقاط قوت:
رشد قابل توجه درآمدهای مالیاتی: این امر نشاندهنده اتکا فزاینده دولت به منابع مالیاتی و تلاش برای کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی است.توجه به عدالت مالیاتی: اقداماتی برای افزایش سهم مالیاتهای پرداختی توسط افراد با درآمد بالا و کاهش مالیات برای اقشار کمدرآمد در نظر گرفته شده است.مبارزه با فرار مالیاتی: استفاده از ابزارهای نوین مانند هوش مصنوعی برای شناسایی مؤدیان فراری، افزایش مجازات فرار مالیاتی و تشویق مردم به گزارش تخلفات مالیاتی از جمله اقدامات در این زمینه هستند.توجه به حفظ محیط زیست: اعمال مالیات بر استفاده از سوختهای فسیلی و آلایندهها برای تشویق به استفاده از منابع تجدیدپذیر و کاهش آلودگی محیط زیستنقاط ضعف:
فشار بر تولید و مصرف: افزایش نرخ مالیاتها میتواند منجر به کاهش قدرت خرید مردم، افزایش تورم و کند شدن رشد اقتصادی شود.پیچیدگی قوانین مالیاتی: قوانین و مقررات مالیاتی موجود، پیچیده و دستوپاگیر هستند و این امر موجب افزایش هزینههای اداری و سردرگمی فعالان اقتصادی میشود.ضعف در نظام مالیاتستانی: فرآیندهای مالیاتی زمانبر و بوروکراتیک هستند و وجود ابهامات در بخشنامهها و دستورالعملهای مالیاتی موجب بروز اختلاف بین مؤدیان مالیاتی و سازمان امور مالیاتی میشود.عدم شفافیت در بودجه: اطلاعات مربوط به درآمدها و هزینههای مالیاتی با جزئیات کافی منتشر نمیشود.
فرصتها:
استفاده از فناوریهای نوین: هوش مصنوعی، Big Data و سایر فناوریهای نوین میتوانند کارآمدی نظام مالیاتستانی را افزایش داده، فرار مالیاتی را کاهش داده و فرآیندهای مالیاتی را تسهیل کنند.توسعه فرهنگ مالیاتی: با برگزاری دورههای آموزشی، اطلاعرسانی و آگاهسازی عمومی، میتوان فرهنگ پرداخت مالیات را در جامعه تقویت کرد.حمایت از بخش تولید: معافیتهای مالیاتی و مشوقهای سرمایهگذاری میتوانند از بخش تولید حمایت کرده و به رونق اقتصادی و ایجاد اشتغال کمک کنند.توجه به عدالت مالیاتی: با اصلاح قوانین و مقررات مالیاتی، میتوان سهم بیشتری از مالیات را از افراد با درآمد بالا دریافت کرد و از اقشار کمدرآمد حمایت کرد.همکاری بینالمللی: برای مبارزه با فرار مالیاتی و بهرهمندی از تجارب سایر کشورها، میتوان با سازمانهای بینالمللی و کشورهای پیشرفته در حوزه مالیات همکاریهای مشترک برقرار کرد.
چالشها:
نوسانات اقتصادی جهانی و داخلی: این نوسانات میتوانند بر ثبات و کارآمدی نظام مالیاتی کشور تأثیر بگذارند.
تحریمهای اقتصادی: تحریمها میتوانند مانع از دسترسی به فناوریهای نوین و همکاری بینالمللی در حوزه مالیات شوند.
کمبود زیرساختهای لازم: برای استفاده از فناوریهای نوین در نظام مالیاتستانی، نیاز به زیرساختهای مناسب مانند پهنای باند بالا و پایگاههای داده قوی است.
مقاومت در برابر اصلاحات ساختاری: برخی از ذینفعان ممکن است در برابر اصلاحات ساختاری در نظام مالیاتی مقاومت کنند.فقدان فرهنگ صحیح مالیاتی: در جامعه ایران، فرهنگ صحیح پرداخت مالیات هنوز به طور کامل جا نیفتاده است.
چشمانداز میانمدت و بلندمدت:
تغییر ساختار نظام مالیاتی: حرکت به سمت مالیاتهای مبتنی بر دارایی و درآمد، کاهش وابستگی به VAT و افزایش سهم مالیاتهای مستقیماستفاده از فناوریهای نوین: هوش مصنوعی، Big Data و سایر فناوریهای نوین برای افزایش کارآمدی، شفافیت و عدالت در نظام مالیاتیتقویت نقش مالیاتهای سبز: تشویق به استفاده از منابع تجدید پذیرایجاد نظام مالیات بر مجموع درآمد (Comprehensive Income Tax System): در بلندمدت، ممکن است شاهد حرکت به سمت این نظام باشیم که در آن تمامی درآمدهای یک فرد، از هر منبعی که باشد، مشمول مالیات میشود.همگرایی با نظامهای مالیاتی بینالمللی: با افزایش تعاملات اقتصادی، احتمالاً شاهد همگرایی بیشتری با این نظامها خواهیم بود که میتواند به کاهش فرار مالیاتی و تسهیل تجارت بینالمللی کمک کند.
نگاه بخش خصوصی:
بخش خصوصی نسبت به افزایش فشارهای مالیاتی، پیچیدگی قوانین و عدم ثبات در مقررات مالیاتی ابراز نگرانی کرده است. این بخش انتظار دارد دولت با در نظر گرفتن شرایط اقتصادی موجود، از اعمال فشارهای مالیاتی بیمورد بر کسبوکارها خودداری کند، قوانین را سادهسازی و باثبات کند و از طریق معافیتهای مالیاتی و مشوقهای سرمایهگذاری از بخش تولید حمایت کرده و فرآیندهای مالیاتی را تسهیل نماید. تعامل سازنده و همکاری نزدیک دولت با بخش خصوصی برای تدوین و اجرای سیاستهایمالیاتی کارآمد، امری ضروری است.
نقاط قوت:
رشد قابل توجه درآمدهای مالیاتی: این امر نشاندهنده اتکا فزاینده دولت به منابع مالیاتی و تلاش برای کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی است.توجه به عدالت مالیاتی: اقداماتی برای افزایش سهم مالیاتهای پرداختی توسط افراد با درآمد بالا و کاهش مالیات برای اقشار کمدرآمد در نظر گرفته شده است.مبارزه با فرار مالیاتی: استفاده از ابزارهای نوین مانند هوش مصنوعی برای شناسایی مؤدیان فراری، افزایش مجازات فرار مالیاتی و تشویق مردم به گزارش تخلفات مالیاتی از جمله اقدامات در این زمینه هستند.توجه به حفظ محیط زیست: اعمال مالیات بر استفاده از سوختهای فسیلی و آلایندهها برای تشویق به استفاده از منابع تجدیدپذیر و کاهش آلودگی محیط زیستنقاط ضعف:
فشار بر تولید و مصرف: افزایش نرخ مالیاتها میتواند منجر به کاهش قدرت خرید مردم، افزایش تورم و کند شدن رشد اقتصادی شود.پیچیدگی قوانین مالیاتی: قوانین و مقررات مالیاتی موجود، پیچیده و دستوپاگیر هستند و این امر موجب افزایش هزینههای اداری و سردرگمی فعالان اقتصادی میشود.ضعف در نظام مالیاتستانی: فرآیندهای مالیاتی زمانبر و بوروکراتیک هستند و وجود ابهامات در بخشنامهها و دستورالعملهای مالیاتی موجب بروز اختلاف بین مؤدیان مالیاتی و سازمان امور مالیاتی میشود.عدم شفافیت در بودجه: اطلاعات مربوط به درآمدها و هزینههای مالیاتی با جزئیات کافی منتشر نمیشود.
فرصتها:
استفاده از فناوریهای نوین: هوش مصنوعی، Big Data و سایر فناوریهای نوین میتوانند کارآمدی نظام مالیاتستانی را افزایش داده، فرار مالیاتی را کاهش داده و فرآیندهای مالیاتی را تسهیل کنند.توسعه فرهنگ مالیاتی: با برگزاری دورههای آموزشی، اطلاعرسانی و آگاهسازی عمومی، میتوان فرهنگ پرداخت مالیات را در جامعه تقویت کرد.حمایت از بخش تولید: معافیتهای مالیاتی و مشوقهای سرمایهگذاری میتوانند از بخش تولید حمایت کرده و به رونق اقتصادی و ایجاد اشتغال کمک کنند.توجه به عدالت مالیاتی: با اصلاح قوانین و مقررات مالیاتی، میتوان سهم بیشتری از مالیات را از افراد با درآمد بالا دریافت کرد و از اقشار کمدرآمد حمایت کرد.همکاری بینالمللی: برای مبارزه با فرار مالیاتی و بهرهمندی از تجارب سایر کشورها، میتوان با سازمانهای بینالمللی و کشورهای پیشرفته در حوزه مالیات همکاریهای مشترک برقرار کرد.
چالشها:
نوسانات اقتصادی جهانی و داخلی: این نوسانات میتوانند بر ثبات و کارآمدی نظام مالیاتی کشور تأثیر بگذارند.
تحریمهای اقتصادی: تحریمها میتوانند مانع از دسترسی به فناوریهای نوین و همکاری بینالمللی در حوزه مالیات شوند.
کمبود زیرساختهای لازم: برای استفاده از فناوریهای نوین در نظام مالیاتستانی، نیاز به زیرساختهای مناسب مانند پهنای باند بالا و پایگاههای داده قوی است.
مقاومت در برابر اصلاحات ساختاری: برخی از ذینفعان ممکن است در برابر اصلاحات ساختاری در نظام مالیاتی مقاومت کنند.فقدان فرهنگ صحیح مالیاتی: در جامعه ایران، فرهنگ صحیح پرداخت مالیات هنوز به طور کامل جا نیفتاده است.
چشمانداز میانمدت و بلندمدت:
تغییر ساختار نظام مالیاتی: حرکت به سمت مالیاتهای مبتنی بر دارایی و درآمد، کاهش وابستگی به VAT و افزایش سهم مالیاتهای مستقیماستفاده از فناوریهای نوین: هوش مصنوعی، Big Data و سایر فناوریهای نوین برای افزایش کارآمدی، شفافیت و عدالت در نظام مالیاتیتقویت نقش مالیاتهای سبز: تشویق به استفاده از منابع تجدید پذیرایجاد نظام مالیات بر مجموع درآمد (Comprehensive Income Tax System): در بلندمدت، ممکن است شاهد حرکت به سمت این نظام باشیم که در آن تمامی درآمدهای یک فرد، از هر منبعی که باشد، مشمول مالیات میشود.همگرایی با نظامهای مالیاتی بینالمللی: با افزایش تعاملات اقتصادی، احتمالاً شاهد همگرایی بیشتری با این نظامها خواهیم بود که میتواند به کاهش فرار مالیاتی و تسهیل تجارت بینالمللی کمک کند.
نگاه بخش خصوصی:
بخش خصوصی نسبت به افزایش فشارهای مالیاتی، پیچیدگی قوانین و عدم ثبات در مقررات مالیاتی ابراز نگرانی کرده است. این بخش انتظار دارد دولت با در نظر گرفتن شرایط اقتصادی موجود، از اعمال فشارهای مالیاتی بیمورد بر کسبوکارها خودداری کند، قوانین را سادهسازی و باثبات کند و از طریق معافیتهای مالیاتی و مشوقهای سرمایهگذاری از بخش تولید حمایت کرده و فرآیندهای مالیاتی را تسهیل نماید. تعامل سازنده و همکاری نزدیک دولت با بخش خصوصی برای تدوین و اجرای سیاستهایمالیاتی کارآمد، امری ضروری است.
نتیجهگیری:
تحلیل بودجه 1403 در حوزه مالیاتی نشان میدهد که این حوزه با دورهای از تحولات مهم روبرو است. با اتخاذ رویکردی جامع و مبتنی بر شفافیت، میتوان از این فرصت برای تقویت نظام مالیاتی کشور، تحقق عدالت مالیاتی، کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی و در نهایت، توسعه پایدار اقتصادی و اجتماعی ایران بهره برد. دستیابی به چشمانداز میانمدت و بلندمدت این بودجه مستلزم توجه به چالشهای موجود، برنامهریزی دقیق، همکاری بخشهای مختلف و جلب مشارکت آگاهانه آحاد جامعه است.
سخن پایانی:
آینده نظام مالیاتی ایران وابسته به توانایی کشور در رفع چالشها و بهرهمندی از فرصتهای موجود است. با حرکت به سمت سیستمی کارآمد، عادلانه و شفاف، نظام مالیاتی میتواند نقش مهمی در تأمین منابع مورد نیاز برای توسعه اقتصادی و اجتماعی پایدار ایفا کند.