خبرگزاری مهر - مهدی آرامیده*: پنجم دی‌ماه، روز ایمنی در برابر زلزله و کاهش اثرات بلایای طبیعی، فرصتی است برای بازخوانی واقعیت‌هایی که سال‌هاست نادیده گرفته می‌شوند. کاشان، شهری که روی پهنه‌های لرزه‌خیز قرار دارد، امروز با مجموعه‌ای از تهدیدهای هم‌زمان روبه‌روست؛ تهدیدهایی که اگر مدیریت نشوند، می‌توانند به بحرانی انسانی و شهری تبدیل شوند.

به‌عنوان یک مهندس عمران، وقتی از ایمنی در کاشان سخن می‌گویم، نمی‌توان از زلزله تاریخی و ویرانگر این شهر عبور کرد. زلزله ۲۴ آذر ۱۱۵۷ شمسی که بنا بر اسناد تاریخی بیش از ۸ هزار کشته برجای گذاشت، نشان داد کاشان تجربه‌ای تلخ و پرهزینه از خشم طبیعت دارد. با این حال، سوال جدی این است که آیا این تجربه به اصلاح الگوی ساخت‌وساز و مدیریت شهری منجر شده یا صرفاً در کتاب‌های تاریخ باقی مانده است؟

امروز بخش وسیعی از کاشان را بافت‌های تاریخی و فرسوده تشکیل می‌دهد؛ سازه‌هایی با دیوارهای سنگین، مصالح سنتی و فاقد هرگونه سیستم مقاوم در برابر زلزله. این بافت‌ها نه‌تنها در برابر زمین‌لرزه تاب‌آوری ندارند، بلکه به‌دلیل معابر تنگ و دسترسی‌های محدود، در زمان بحران به یکی از خطرناک‌ترین نقاط شهری برای ساکنان و نیروهای امدادی تبدیل می‌شوند.

در کنار این تهدید قدیمی، کاشان با یک خطر خاموش اما بسیار جدی روبه‌روست: فرونشست شدید زمین بر اثر برداشت بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی. کاهش سطح آب سفره‌ها باعث ایجاد ترک‌های عمیق و ناپایداری خاک شده و از منظر مهندسی، این پدیده می‌تواند اثرات زلزله را چند برابر کند. ساختمانی که روی زمین نشست‌کرده ساخته شده، حتی در برابر لرزش‌های خفیف نیز آسیب‌پذیرتر خواهد بود؛ موضوعی که خطرپذیری ساکنان کاشان را به‌طور محسوسی افزایش داده است.

از سوی دیگر، رشد ساخت‌وسازهای غیراصولی در برخی مناطق جدید شهری، از جمله فاز ۲ ناجی‌آباد، نگرانی‌ها را دوچندان کرده است. ساختمان‌هایی که گاه بدون رعایت آئین‌نامه‌های لرزه‌ای، با حداقل کیفیت سازه‌ای و صرفاً بر اساس سرعت و سود اقتصادی ساخته می‌شوند، در شرایط زلزله و فرونشست، می‌توانند به نقاط بحرانی شهر تبدیل شوند.

یکی از چالش‌های اساسی صنعت ساخت‌وساز در کاشان، ضعف نظارت فنی مؤثر است. وقتی نقش مهندس ناظر به یک امضای صوری تقلیل پیدا می‌کند و کنترل واقعی بر کیفیت اجرا وجود ندارد، نتیجه آن سازه‌هایی است که نه برای زلزله طراحی شده‌اند و نه برای شرایط خاص زمین‌شناسی منطقه، از جمله فرونشست. این غفلت، مستقیماً امنیت جان شهروندان را نشانه گرفته است.

راه‌حل‌ها اما مشخص و دست‌یافتنی‌اند. مقاوم‌سازی بافت‌های فرسوده باید به یک اولویت فوری تبدیل شود. هم‌زمان، کنترل برداشت آب‌های زیرزمینی، اصلاح الگوی مصرف و توجه به مطالعات ژئوتکنیک در صدور مجوزهای ساخت‌وساز ضروری است. هیچ ساختمانی نباید بدون در نظر گرفتن وضعیت خاک و پدیده فرونشست، مجوز ساخت دریافت کند.

پنجم دی‌ماه تنها یک یادآوری نمادین نیست؛ بلکه هشداری جدی برای تصمیم‌گیران و مدیران شهری است. کاشان امروز میان دو تهدید بزرگ، زلزله و فرونشست زمین، قرار گرفته است. بی‌توجهی به هرکدام، هزینه‌ای سنگین برای آینده شهر خواهد داشت. ایمنی باید از شعار خارج شود و به یک الزام غیرقابل مذاکره در مدیریت شهری و صنعت ساخت‌وساز کاشان تبدیل شود.

* مهندس عمران و کارشناس و ناظر سازمان نظام مهندسی