به گزارش خبرنگار مهر بررسی جزئیات پیش‌نویس لایحه بودجه سال ۱۴۰۵ کل کشور نشان می‌دهد که دولت برای جبران کسری بودجه و تأمین منابع مالی، حساب ویژه‌ای بر بازار بدهی باز کرده است. این لایحه که بر اساس واحد پول جدید «ریال جدید» (هر یک ریال جدید معادل ۱۰۰۰ تومان) تدوین شده است، حاکی از رشد ۲۵ درصدی سقف انتشار اوراق دولتی و ایجاد تکالیف سنگین برای صندوق‌های دولتی است.

در ادامه مشروح این تغییرات و الزامات جدید را می‌خوانید:

جهش ۲۵ درصدی در بدهی‌سازی دولت

بر اساس جز (۲) بند (۹) ماده (۱) قانون الزامات بودجه، سقف خالص انتشار اوراق مالی اسلامی برای مصارف بودجه عمومی دولت با افزایش چشمگیری روبرو شده است. دولت میزان انتشار اوراق را از ۷۵۰ میلیارد ریال جدید در سال ۱۴۰۴، به ۹۴۰ میلیارد ریال جدید در بودجه سال ۱۴۰۵ افزایش داده است.

• معادل تومانی سال ۱۴۰۴: ۷۵۰ میلیارد ریال جدید (معادل ۷۵۰ هزار میلیارد تومان یا ۷۵۰ همت)
• معادل تومانی سال ۱۴۰۵: ۹۴۰ میلیارد ریال جدید (معادل ۹۴۰ هزار میلیارد تومان یا ۹۴۰ همت)

این ارقام نشان می‌دهد دولت قصد دارد در سال ۱۴۰۵ حدود ۱۹۰ هزار میلیارد تومان (۱۹۰ همت) بیشتر از سال جاری، از طریق ایجاد بدهی منابع جذب کند.

وضعیت بحرانی فروش اوراق در سال جاری

افزایش سقف انتشار اوراق در حالی در لایحه ۱۴۰۵ گنجانده شده که آمارهای عملکردی سال جاری نشان‌دهنده چالش‌های جدی در فروش این اوراق است. گزارش‌ها حاکی از آن است که دولت در سال جاری تاکنون موفق به فروش حدود ۴۶۸.۵ هزار میلیارد تومان (۴۶۸.۵ همت) اوراق شده است.

با توجه به سقف مصوب سال ۱۴۰۴ (۷۵۰ همت)، دولت ناچار است در فصل زمستان و ماه‌های پایانی سال، فشار مضاعفی به بازار سرمایه و شبکه بانکی وارد کند تا حدود یک‌سوم باقی‌مانده از ظرفیت اوراق خود را به فروش برساند. این فشار زمستانی می‌تواند زنگ خطری برای نرخ بهره بین‌بانکی و نقدینگی بازار سهام باشد.

تغییر زمین بازی: الزام صندوق‌ها به خرید اجباری اوراق

شاید مهم‌ترین و بحث‌برانگیزترین بخش این لایحه، بند جدیدی است که «مشتری اجباری» برای اوراق دولت می‌تراشد. بر اساس استناد بند (۱۳) ماده (۱)، یک الزام ۵۰ درصدی جدید وضع شده است: صندوق‌های وابسته به دستگاه‌های اجرایی مکلف شده‌اند حداقل ۵۰ درصد از سرمایه‌گذاری‌های خود را (نسبت به سرمایه‌گذاری صندوق‌ها به صورت سپرده بانکی) به خرید اوراق مالی اسلامی دولت اختصاص دهند.

این بند که در بودجه سال قبل وجود نداشت، دو پیام مهم دارد:

• تضمین فروش: دولت نگران عدم کشش بازار برای خرید ۹۴۰ همت اوراق است و با این قانون، صندوق‌های زیرمجموعه خود را مجبور به تأمین مالی می‌کند.
• خروج منابع از بانک‌ها: تبدیل سپرده‌های بانکی این صندوق‌ها به اوراق دولتی، می‌تواند باعث کاهش منابع در دسترس بانک‌ها و تشدید ناترازی شبکه بانکی شود.

سهم اندک شهرداری‌ها در برابر دولت

در حالی که دولت سهم خود را ۲۵ درصد افزایش داده، سقف انتشار اوراق مشارکت برای شهرداری‌های کشور با افزایشی محدود (حدود ۱۱ درصد) همراه بوده است. سقف انتشار اوراق شهرداری‌ها از ۳۶ میلیارد ریال جدید در سال ۱۴۰۴ به ۴۰ میلیارد ریال جدید در سال ۱۴۰۵ رسیده است.

• معادل تومانی: ۴۰ میلیارد ریال جدید (معادل ۴۰ هزار میلیارد تومان یا ۴۰ همت)

این اختلاف فاحش (۹۴۰ همت برای دولت در برابر ۴۰ همت برای کل شهرداری‌های کشور) نشان‌دهنده اولویت مطلق دولت در جذب نقدینگی بازار است.

فرش قرمز مالیاتی برای خریداران

برای جذاب ماندن این حجم عظیم از اوراق، دولت در لایحه ۱۴۰۵ سیاست «هزینه صفر معاملاتی» را تمدید کرده است. نرخ مالیات بر معاملات، کارمزد پذیره‌نویسی و کارمزد معاملات ثانویه برای اوراق دولت و شهرداری‌ها همچنان صفر درصد باقی می‌ماند تا نقدشوندگی این ابزارها حفظ شود.

سهم ۶.۵ درصدی بدهی از کیک بزرگ بودجه

یکی از نکات کلیدی در تحلیل این لایحه، سنجش نسبت بدهی‌سازی به کل منابع بودجه است. بر اساس اطلاعات موجود در لایحه، سقف کل منابع بودجه عمومی دولت در سال ۱۴۰۵ معادل ۱۴ هزار و ۴۴۱ میلیارد ریال جدید در نظر گرفته شده است.

• معادل تومانی کل بودجه: ۱۴ هزار و ۴۴۱ میلیارد ریال جدید (معادل ۱۴ هزار و ۴۴۱ هزار میلیارد تومان یا ۱۴,۴۴۱ همت)

با یک محاسبات ساده مشخص می‌شود که اوراق مالی اسلامی (به عنوان ابزار استقراض) چه سهمی از این بودجه عظیم را تشکیل می‌دهد. نسبت سهم اوراق (۹۴۰ میلیارد ریال جدید) به کل بودجه (۱۴ هزار و ۴۴۱ میلیارد ریال جدید)، برابر ۶.۵ درصد است.

این یعنی دولت برنامه‌ریزی کرده است که حدود ۶.۵ درصد از کل منابع مورد نیاز خود برای اداره کشور در سال ۱۴۰۵ را مستقیماً از طریق «استقراض و ایجاد بدهی» تأمین کند. اگرچه در نگاه اول عدد ۶.۵ درصد کوچک به نظر می‌رسد، اما باید توجه داشت که در مقیاس بودجه‌ای به بزرگی ۱۴,۴۴۱ همت، تأمین ۹۴۰ همت نقدینگی خالص از بازار سرمایه، فشاری سنگین و بی‌سابقه بر بازارهای مالی وارد خواهد کرد؛ به ویژه آنکه این عدد تنها مربوط به «اصل» منابع است و هزینه‌های سود اوراق سال‌های گذشته نیز باید از محل‌های دیگر تأمین شود.

لایحه بودجه ۱۴۰۵ با عبور از مرز ۹۴۰ هزار میلیارد تومان (۹۴۰ همت) انتشار اوراق، سیگنال واضحی از تداوم کسری بودجه و استراتژی «تأمین مالی تورم‌زا از طریق آینده‌فروشی» ارسال می‌کند. در شرایطی که هنوز تکلیف فروش کامل اوراق ۴۶۸.۵ همتی سال جاری مشخص نیست و فشار فروش در زمستان پیش‌رو سنگین است، دولت با تعریف «ریال جدید» و الزام صندوق‌های اجرایی به خرید اوراق، در تلاش است تا کمربند ایمنی خود را برای سال سخت ۱۴۰۵ محکم کند.