خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها: سیره امام هادی علیه‌السلام را باید یکی از عمیق‌ترین و در عین حال مظلوم‌ترین مقاطع تاریخ امامت دانست؛ مقطعی که در آن، فشار سیاسی عباسیان به اوج خود رسید، اما در مقابل، حرکت آرام، عمیق و ریشه‌دار اهل‌بیت (ع) به تثبیت بنیان‌های اعتقادی تشیع انجامید. امام دهم شیعیان در شرایطی پرچم‌دار هدایت جامعه اسلامی بود که هرگونه ارتباط مستقیم با مردم، به‌شدت تحت کنترل دستگاه خلافت قرار داشت.

امامت امام هادی (ع) هم‌زمان با گسترش ظاهری محبت به اهل‌بیت (ع) در جامعه اسلامی بود؛ محبتی که اگرچه نتیجه تلاش‌های پیشین ائمه، به‌ویژه امام رضا (ع)، به‌شمار می‌رفت، اما فاقد عمق معرفتی لازم بود. جامعه‌ای که نام اهل‌بیت را بر زبان داشت، در عرصه اثبات ولایت، شناخت امام و دفاع مستدل از باورهای خود با خلأهای جدی مواجه بود.

در چنین فضایی، امام هادی (ع) مأموریتی فراتر از حفظ شیعیان بر عهده داشت؛ مأموریتِ «تبیین»، «تعمیق معرفت» و «آماده‌سازی تاریخی» برای آینده‌ای که قرار بود با غیبت امام معصوم همراه باشد. این مأموریت، نه با قیام مسلحانه و نه با مناظرات گسترده علنی، بلکه با تولید اندیشه، شبکه‌سازی هوشمندانه و تربیت نیروهای اعتقادی محقق شد.

زیارت جامعه کبیره و زیارت غدیریه، دو سند بی‌بدیل از این راهبرد معرفتی هستند؛ متونی که نه‌تنها زیارت‌نامه، بلکه منشورهای کامل امام‌شناسی، ولایت‌پژوهی و نظام فکری شیعه محسوب می‌شوند. امام هادی علیه‌السلام در این متون، با زبانی متقن و مبتنی بر قرآن و تاریخ، خط تمایز تشیع اصیل را از انحراف‌ها و تحریف‌ها ترسیم کردند.

بازخوانی سیره امام هادی (ع)، امروز بیش از هر زمان دیگری ضرورت دارد؛ چراکه جامعه معاصر نیز با چالش‌هایی مشابه از حیث شبهات اعتقادی، ضعف معرفت دینی و فشارهای فرهنگی روبه‌روست. شناخت دقیق میراث علمی و اجتماعی آن حضرت، می‌تواند الگویی روشن برای مواجهه عقلانی، اخلاقی و آینده‌نگر با مسائل امروز باشد.

امام هادی (ع)؛ پرچمدار تبیین ولایت و امام‌شناسی در عصر اختناق عباسی

سید عبدالکریم فاطمی، استاد حوزه علمیه مشهد در گفتگو با خبرنگار مهر با تشریح سیره و میراث علمی اعتقادی امام هادی (ع)، زیارت غدیریه و زیارت جامعه کبیره را دو یادگار ماندگار آن حضرت در تبیین ولایت امیرالمؤمنین (ع) و مقام امامت دانست و اظهار کرد: امام دهم شیعیان با شبکه‌سازی وکالت، شیعه را برای دوران غیبت آماده ساخت.

استاد حوزه علمیه مشهد با اشاره به ولادت امام هادی (ع) در سال ۲۱۲ هجری قمری در شهر مدینه، اظهار کرد: آن حضرت فرزند امام جوادالائمه (ع) و مادر گرامی‌شان جناب سمانه مغربیه از زنان پاکدامن بودند. امام هادی (ع) در هشت‌سالگی پس از شهادت پدر بزرگوارشان به امامت رسیدند و بنابر نقل‌های تاریخی، مدت امامت ایشان ۳۳ یا ۳۴ سال بوده که از طولانی‌ترین دوران‌های امامت در میان ائمه اطهار (ع) به‌شمار می‌آید.

وی با بیان اینکه امام هادی (ع) ملقب به «هادی» و «نقی» و مکنی به «ابوالحسن» و مشهور به «ابن‌الرضا الثانی» هستند، افزود: دوران امامت ایشان مقارن با گسترش تشیع پس از واقعه ولایت‌عهدی امام رضا (ع) بود؛ گسترشی که هرچند زمینه محبت به اهل‌بیت (ع) را فراهم کرده بود، اما با خلأهای جدی اعتقادی همراه بود.

فاطمی نخستین چالش مهم آن دوران را عدم توانایی جامعه در اثبات ولایت امیرالمؤمنین (ع) دانست و گفت: امام هادی (ع) در برابر شبهات و انحرافات اعتقادی ایستادند و نمونه بارز آن، ماجرای عرضه اعتقادات جناب عبدالعظیم حسنی (ره) به محضر امام است که اهمیت تمرکز بر مسائل اعتقادی در آن عصر را به‌خوبی نشان می‌دهد.

استاد حوزه علمیه مشهد ادامه داد: از دیگر میراث‌های ماندگار اعتقادی امام هادی (ع)، زیارت غدیریه است که بنا بر نقل تاریخ، حضرت در مسیر تبعید از مدینه به سامرا و هم‌زمان با ایام غدیر، آن را در جوار حرم امیرالمؤمنین (ع) انشا کردند. این زیارت، از معدود متونی است که با استناد گسترده به آیات قرآن، روایات و وقایع تاریخی، به اثبات ولایت حضرت علی (ع) می‌پردازد.

وی دومین خلأ مهم آن دوره را «نشناختن مقام امامت» عنوان کرد و افزود: امام هادی (ع) برای تبیین شأن، منزلت و ویژگی‌های امام، تلاش فراوانی انجام دادند که اوج آن در زیارت جامعه کبیره متجلی است؛ زیارتی که به‌عنوان یک دوره کامل امام‌شناسی، امروز نیز در حرم‌های مطهر اهل‌بیت (ع) قرائت می‌شود.

فاطمی با اشاره به تبعید امام هادی (ع) از مدینه به سامرا گفت: حضرت نزدیک به ۲۰ سال در شرایط حصر خانگی و تحت نظارت شدید حکومت عباسی به‌سر بردند، اما این وضعیت را به فرصتی برای آماده‌سازی شیعه جهت دوران غیبت تبدیل کردند و با ایجاد شبکه وکلا در سراسر قلمرو اسلامی، ارتباط میان امام و شیعیان را سامان دادند.

استاد حوزه علمیه مشهد خاطرنشان کرد: امام هادی (ع) پس از بیش از سه دهه امامت، سرانجام در سوم ماه رجب سال ۲۵۴ هجری قمری در شهر سامرا، به دستور خلیفه عباسی مسموم و به شهادت رسیدند و پیکر مطهرشان در منزل شخصی‌شان در همان شهر به خاک سپرده شد؛ جایی که امروز مدفن امام هادی (ع)، امام حسن عسکری (ع)، حضرت حکیم خاتون و حضرت نرجس خاتون سلام‌الله‌علیهن است.

شیوه تعامل امام هادی (ع) با مردم الگویی ماندگار است

حجت‌الاسلام عبدالحمید صادقی، نویسنده و پژوهشگر حوزه عفاف و حجاب در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار کرد: آنچه امروز مسلمانان در احکام، اخلاق، اعتقادات و سبک زندگی دینی در اختیار دارند، مرهون همین مجاهدت‌های علمی اهل‌بیت علیهم‌السلام است؛ مجاهدتی که گاه در شدیدترین شرایط خفقان سیاسی صورت گرفت.

نویسنده و پژوهشگر حوزه عفاف و حجاب با اشاره به جایگاه اجتماعی و محبوبیت امام هادی (ع) در مدینه افزود: محبت، کرامت، بخشندگی و عزت‌نفس امام هادی علیه‌السلام موجب شده بود که مردم مدینه دلبستگی عمیقی به حضرت داشته باشند؛ تا آنجا که هنگام انتقال اجباری ایشان به سامرا، شهر مدینه یکپارچه گریه، اعتراض و اندوه شد.

وی شیوه تعامل امام هادی (ع) با مردم را الگویی ماندگار برای امروز دانست و گفت: حضرت با محور قرار دادن محبت و احسان، دل‌های مردم را جذب می‌کردند. این سیره می‌تواند الگویی مؤثر برای ترویج معروف‌ها و اصلاح ناهنجاری‌ها در جامعه امروز باشد؛ همان گونه که امامان معصوم فرمودند: انسان‌ها بنده احسان و نیکی هستند.

صادقی با اشاره به میراث مکتوب امام هادی (ع)، از زیارت جامعه کبیره و زیارت غدیریه به‌عنوان گنجینه‌های عمیق امام‌شناسی یاد کرد و گفت: این آثار نشان می‌دهد که حتی در اوج محدودیت‌های سیاسی، امام هادی علیه‌السلام هدایت فکری و معرفتی شیعه را رها نکردند.

نویسنده و پژوهشگر حوزه عفاف و حجاب با تسلیت شهادت امام هادی علیه‌السلام، از عزاداران خواست با تأسی به سیره آن حضرت، روحیه نقدپذیری، اخلاق، صبر و مسئولیت‌پذیری اجتماعی را در زندگی فردی و اجتماعی خود تقویت کنند.

امام هادی (ع) در اوج فشار عباسیان، بنیان‌های معرفتی تشیع را استوار کرد

حجت‌الاسلام سلمان تهمتن، کارشناس دینی و استاد حوزه و دانشگاه در گفتگو با خبرنگار مهر با اشاره به شرایط سخت سیاسی و امنیتی دوران امامت آن حضرت، اظهار کرد: ائمه اطهار (ع) با وجود همه فشارها و محدودیت‌ها، متناسب با شرایط زمان، وظیفه رهبری و هدایت جامعه اسلامی را به‌درستی انجام دادند و زمینه‌ساز تعمیق معرفت شیعی شدند.

کارشناس دینی و استاد حوزه و دانشگاه افزود: امام هادی (ع) در پانزدهم ذی‌الحجه سال ۲۱۲ هجری قمری متولد شدند و در سوم رجب سال ۲۵۴ هجری قمری در سن ۴۲ سالگی به شهادت رسیدند. محل زندگی و شهادت ایشان شهر سامرا و محل دفن آن حضرت، حرم مطهر عسکریین علیهماالسلام است.

وی با اشاره به شرایط دشوار امامت امام هادی (ع) گفت: دوران زندگی آن حضرت، یکی از سخت‌ترین مقاطع تاریخ اهل‌بیت (ع) بود؛ هم خود امام در تنگنای شدید سیاسی و امنیتی قرار داشتند و هم شیعیان برای ارتباط با امام با محدودیت‌های جدی روبه‌رو بودند. دشمنان اهل‌بیت سخت‌گیری‌های شدیدی اعمال می‌کردند تا ارتباط امام با مردم قطع شود.

تهمتن با بیان اینکه هر یک از ائمه اطهار (ع) متناسب با شرایط زمانه، شیوه‌ای خاص در انجام وظیفه امامت داشتند، افزود: همان‌طور که امام حسین (ع) در مقطعی قیام کردند و امام سجاد (ع) با دعا و مناجات مکتب اهل‌بیت را زنده نگه داشتند و امام باقر و امام صادق (ع) نهضت علمی به‌پا کردند، دیگر ائمه نیز با روش‌های متناسب با شرایط، مسئولیت هدایت جامعه و مبارزه با انحراف را بر عهده گرفتند.

کارشناس دینی و استاد حوزه و دانشگاه با اشاره به کتاب «انسان ۲۵۰ ساله» اثر رهبر معظم انقلاب، تصریح کرد: این کتاب به‌خوبی نشان می‌دهد که زندگی اهل‌بیت (ع) یک حرکت مستمر و هدفمند بوده و تفاوت رفتار ائمه، ناشی از تفاوت شرایط تاریخی و سیاسی زمان آنان است، نه تفاوت در اصل مسیر و هدف.

وی با مقایسه شرایط برخی از ائمه گفت: برخی ائمه، به‌تعبیری، در شرایط بازتری مانند دوران امام رضا (ع) با مناظرات علمی مواجه بودند و برخی دیگر، همچون امام هادی و امام حسن عسکری (ع)، در محاصره کامل و در منطقه نظامی سامرا زندگی می‌کردند؛ منطقه‌ای که نام «عسکری» خود گویای فضای نظامی حاکم بر آن است.

تهمتن با بیان اینکه هر چه به دوران ائمه متأخر نزدیک‌تر می‌شویم، فشارها بیشتر می‌شود، افزود: با وجود این سختی‌ها، جمعیت شیعیان نه‌تنها کاهش نیافت، بلکه در اقصی‌نقاط عالم گسترش پیدا کرد. یکی از راهکارهای مهم ائمه در این دوران، ایجاد شبکه وکالت بود که از طریق آن، وکلای امام در شهرهای مختلف با ایشان ارتباط برقرار می‌کردند و پاسخگوی مسائل دینی و اجتماعی شیعیان بودند.

کارشناس دینی و استاد حوزه و دانشگاه با اشاره به زیارت جامعه کبیره، به‌عنوان یادگار گران‌سنگ امام هادی (ع)، گفت: مضامین بلند این زیارت نشان‌دهنده رشد معرفتی جامعه شیعه است. بیان چنین مقامات والایی درباره امامت، در دوران‌های ابتدایی قابل طرح نبود، اما پس از گذشت بیش از دو قرن، جامعه به سطحی از شناخت رسید که تحمل و درک این معارف عمیق را پیدا کرد.

وی تأکید کرد: امروز وظیفه ماست که زیارت جامعه کبیره را بخوانیم، در معانی آن تدبر کنیم و معرفت خود نسبت به مقام امامت را افزایش دهیم؛ چراکه این شناخت، تأثیر مستقیم در زندگی فردی، اجتماعی و حتی سیاسی ما دارد.

تهمتن با اشاره به عظمت ماه رجب و ایام پیش‌ِرو، اظهار امیدواری کرد: به برکت اهل‌بیت (ع)، ماه رجب، ایام اعتکاف و صلوات بر محمد و آل محمد (ص)، از کسانی باشیم که در قیامت با ندای «أین الرجبیون» سرافراز پاسخ می‌دهند.

امام هادی (ع)؛ معمار پیوند عقلانیت، ولایت و آینده تشیع

امام هادی علیه‌السلام در یکی از سخت‌ترین دوران‌های تاریخ اسلام، نشان دادند که امامت، صرفاً یک جایگاه معنوی نیست، بلکه مسئولیتی جامع برای هدایت فکری، اعتقادی و اجتماعی جامعه است. ایشان در اوج اختناق عباسی، نه‌تنها ارتباط خود با شیعیان را قطع نکردند، بلکه آن را به شکلی سازمان‌یافته و ماندگار بازتعریف کردند.

شبکه وکالت، به‌عنوان یکی از مهم‌ترین ابتکارات امام هادی (ع)، نقطه عطفی در تاریخ تشیع به‌شمار می‌آید؛ شبکه‌ای که هم پاسخگوی نیازهای شرعی و اجتماعی شیعیان بود و هم آنان را برای دوران غیبت کبری آماده ساخت. این ساختار، نشان‌دهنده نگاه بلندمدت و آینده‌محور امام دهم شیعیان است.

زیارت جامعه کبیره و زیارت غدیریه نیز فراتر از متون عبادی، نقشه راه معرفتی تشیع‌اند؛ متونی که امام‌شناسی را از سطح احساس و محبت، به سطح عقلانیت، استدلال و مسئولیت‌پذیری ارتقا می‌دهند. تداوم قرائت و تدبر در این زیارات، می‌تواند ضامن پویایی فکری جامعه شیعه در هر عصر باشد.

سیره اخلاقی و اجتماعی امام هادی (ع)، به‌ویژه در تعامل با مردم، الگویی کارآمد برای امروز است؛ الگویی مبتنی بر محبت، کرامت انسانی، صبر و احسان که می‌تواند در اصلاح رفتارهای فردی و اجتماعی و حتی در مواجهه با ناهنجاری‌های فرهنگی نقش‌آفرین باشد.

شهادت امام هادی علیه‌السلام، پایان یک راه نبود؛ بلکه آغاز مرحله‌ای تازه در تاریخ تشیع بود که با امامت امام حسن عسکری (ع) و سپس غیبت امام عصر (عج) ادامه یافت. امروز، بازگشت به میراث فکری آن حضرت و تعمیق معرفت نسبت به ولایت و امامت، نه یک انتخاب، بلکه ضرورتی راهبردی برای حفظ هویت دینی و آینده معنوی جامعه اسلامی است.