در این میان، برخی از این سنت‌های پرشکوه، با وجود ثبت در فهرست میراث ملی، هنوز برای بسیاری از هموطنان ناشناخته مانده‌اند که کف زنی یکی از آنها است.

یک پژوهشگر فرهنگ عامه، با اشاره به فرا رسیدن شب یلدا، به تشریح یکی از آیین‌های کم‌شنیده اما ثبت‌ شده ملی در این شب پرداخت و گفت: بر اساس پژوهش‌های میدانی و اسناد محلی، مردم منطقه بایگ از توابع تربت‌حیدریه، آیین خاص و پرشور «کف‌زنی» را در شب چله برپا می‌دارند.

علی‌اکبر خلیلی، در گفت و گو با ایسنا افزود: ویژگی ممتاز گاه‌شمار بومی در بایگ، تقسیم‌بندی ویژه شب‌چله است. در این ناحیه، آیین کف‌زنی در دو شب مجزا با عناوین «شب چله‌کُلُو یا بزرگ» و «شب چله خُرد یا کوچک» برگزار می‌شده است.

 خلیلی توضیح داد: بر اساس این تقویم محلی، فردای شب چله‌کلُو، مصادف با اول دیماه، آغاز زمستان اصلی (چله بزرگ) محسوب می‌شود که تا چهل روز ادامه دارد. این تقسیم‌بندی، نشان‌ دهنده دقت و انطباق کامل زندگی مردم با چرخه طبیعت در این منطقه است.

این پژوهشگر فرهنگ عامه با اشاره به سادگی و صمیمیت حاکم بر این مراسم، خاطرنشان کرد: زیبایی و اصالت آیین شب چله در بایگ، در اجرای آن در کمال سادگی و در دل جمع گرم خانوادگی و فامیلی نهفته است. این آیین نه یک نمایش رسمی، بلکه بخشی از زندگی و شور جمعی مردم در طول قرون بوده که نسل به نسل منتقل شده است.

اجرای آیین کف‌زنی

خلیلی خاطرنشان کرد: در این شب، اعضای خانواده و خویشاوندان دور هم جمع می‌شوند. در مرکز این جمع، ظرف بزرگی حاوی آب و ریشه گیاهی به نام «چوبک» (بیخ) قرار می‌گرفت. سپس با هماهنگی و آهنگی خاص، افراد به نوبت و با استفاده از قطعه چوبی مخصوص، شروع به هم‌زدن شدید این ترکیب می‌کردند. این عمل آنقدر ادامه دارد تا مایع غلیظ شده و سرانجام به «کف» سفید و انبوهی تبدیل شود. این کف، سپس با مقداری شیره انگور یا دیگر شیرینی‌های طبیعی مخلوط و به عنوان پذیرایی ویژه شب چله میان حاضران توزیع می‌شد. این عمل نمادی از همکاری، شادی جمعی و تبدیل مواد ساده به محصولی لذیذ و مشترک بود.

ثبت ملی به عنوان میراث ارزشمند

خلیلی با تأکید بر اهمیت حفظ چنین آیین‌هایی، یادآور شد: خوشبختانه این آیین باارزش که ریشه در باورها و زندگی اجتماعی مردم بایگ منطقه تربت‌ حیدریه دیار دارد، در سال ۱۳۹۶ و با شماره ۱۳۸۸ در فهرست آثار ملی ناملموس ایران به ثبت رسیده است. این ثبت ملی، نه تنها هویت و اعتبار این رسم کهن را رسمیت بخشیده، بلکه مسئولیت حفاظت و انتقال آن به نسل‌های آینده را نیز بر عهده نهادهای مرتبط و مردم محلی گذاشته است.

این پژوهشگر فرهنگ عامه، آیین‌هایی مانند «کف‌زنی» بایگ را گنجینه‌هایی از دانش بومی، همبستگی اجتماعی و هنر زندگی در هارمونی با طبیعت دانست و بر لزوم معرفی گسترده‌تر این میراث به ایرانیان تأکید کرد.

وی اظهار کرد: شناخت این آیین‌های محلی، درک ما را از غنای فرهنگی مرز و بوم ایران در آیین‌های شب یلدا کامل‌تر و ژرف‌تر می‌کند.

انتهای پیام