خبرگزاری مهر- گروه استان‌ها: تالاب‌های الله‌آباد و صالحیه، دو پهنه آبی مهم در استان‌های قزوین و البرز، در سال‌های اخیر به دلیل خشکسالی شدید، تغییرات اقلیمی و بهره‌برداری‌های نادرست با بحران جدی روبه‌رو شده‌اند.

فشارهای انسانی از جمله توسعه ناپایدار، چرای بی‌رویه دام‌ها و تغییر الگوی استفاده از زمین، موجب تهدید مستقیم اکوسیستم این تالاب‌ها شده و زنگ خطر برای محیط زیست و زندگی مردم پیرامون به صدا درآمده است

این در حالی است که با روند پیش رو و تخریب بیش از پیش از این دو تالاب، آسمان سه استان قزوین البرز و مرکزی و حتی تهران اسیر آلودگی ناشی از گرد و غبار برآمده از این تالاب خواهند شد.

رفتار انسان و تغییرات اقلیمی باعث وضعیت امروز تالاب الله آباد است

کامران رضایی، عضو هیئت علمی دانشگاه تهران و مجری طرح مدیریت تالاب‌های الله‌آباد و صالحیه در گفت‌وگو با خبرنگار مهر با تشریح آخرین وضعیت این پهنه‌های آبی و چالش‌های جدی آنها اظهار کرد: در سال‌های اخیر مجموعه‌ای از فشارهای انسانی، تغییرات اقلیمی و بهره‌برداری‌های نادرست سبب شده که تالاب الله آباد و مناطق پیرامونی آن در شرایط بحرانی قرار گیرند.

وی افزود: چند گروه عشایری در محدوده دو استان البرز و قزوین قرار دارند که بخشی از سکونتگاه‌های خود را رها کرده‌اند و این تغییر الگوی استفاده از زمین، همراه با سایر عوامل، تأثیر مستقیم بر اکوسیستم تالاب داشته است.

رضایی با اشاره به اثرات ثانویه این وضعیت افزود: بررسی‌های فنی نشان می‌دهد که برای نجات تالاب باید اقدامات در دو بخش کوتاه‌مدت و میان‌مدت دسته‌بندی شود.

زه‌کشی باید حذف شود

او تأکید کرد: در بخش کوتاه‌مدت و فوری مهم‌ترین اقدام، حذف کانال و جاده زهکش زرکش در دو طرف تالاب و در حوزه هر دو استان البرز و قزوین است؛ سازه‌هایی که سال‌ها قبل ایجاد شده‌اند اما امروز نه‌تنها کارکرد مؤثری ندارند بلکه انتهای زهکش نیز کور شده و عملاً روند بیابان‌زایی و خشکیدگی منطقه را تشدید کرده است.

عضو هیئت علمی دانشگاه تهران تصریح کرد: تجربه جهانی نیز نشان می‌دهد هر پروژه عمرانی که اثرات منفی زیست‌محیطی آن ثابت شود باید قابلیت حذف و بازگشت به شرایط طبیعی را داشته باشد.

او افزود: از دیگر اقدامات فوری تعمیر سازه‌های آبی و احیاکننده تالاب، تأمین نیاز آبی از پساب‌های تصفیه‌شده استاندارد و نیز رهاسازی آب از چهار رودخانه منتهی به تالاب در فصل‌های سیلابی است.

رضایی توضیح داد: اگرچه سیلاب‌ها در منطقه وجود دارد اما زهکش فعلی مانع ورود آنها به بستر تالاب می‌شود و این امر روند مرطوب‌سازی طبیعی را مختل کرده است.

وجود ۱۰ کانون گردوغبار در تالاب الله آباد

وی همچنین استفاده از مالچ‌های طبیعی در ۱۰ کانون ریزگرد را از نیازهای ضروری یک‌ساله برای کنترل گردوغبار برشمرد.

مجری طرح مدیریت تالاب‌ها با اشاره به افت شدید سطح آب‌های زیرزمینی گفت: تالاب دیگر یک اکوسیستم کاملاً طبیعی نیست و اکنون سلامت انسان، کنترل ریزگردها و پایداری محیط پیرامون اهمیت بیشتری دارد بنابراین جلوگیری از برداشت بی‌رویه آب و احیای تغذیه طبیعی از اقدامات حیاتی محسوب می‌شود.

رضایی در بخش میان‌مدت و پنج‌ساله نیز برنامه‌هایی را ضروری دانست و اضافه کرد: اصلاح شیوه‌های سنتی شترداری و ساماندهی چرای دام یک نیاز ملی است که تنها مختص قزوین یا البرز نیست و باید در سطح کلان ساماندهی شود و پیشنهاد ما این است برای کاهش فشار بر مراتع و جلوگیری از تخریب بوته‌زارها، ورود شترها به محدوده احیا محدود شود.

وی در ادامه از طرح احداث کمربند سبز با پنل‌های خورشیدی و گونه‌های بومی به‌عنوان یکی از اقدامات مؤثر برای تثبیت خاک و کاهش ریزگردها یاد کرد و افزود: شدت تابش در منطقه این امکان را فراهم می‌کند که این طرح علاوه بر زیست‌محیطی، از نظر انرژی نیز صرفه اقتصادی داشته باشد.

رضایی تأکید کرد: ادارات منابع طبیعی دو استان عملکردهای خوبی در این حوزه داشته‌اند اما نیازمند حمایت جدی‌تر هستند تا این روند تقویت شود.

مدیریت الگوی کشت یکی از ضرورت‌های اساسی است

وی درباره وضعیت کشاورزی منطقه نیز اظهار کرد: مدیریت الگوی کشت یکی از ضرورت‌های اساسی است، زیرا هنوز محصولات پرمصرف آبی مانند سفیدکاری در منطقه کشت می‌شود و چاه‌های عمیق کشاورزی هر ساله حجم زیادی از آب سفره زیرزمینی تالاب را برداشت می‌کنند. این موضوع نه‌تنها موجب خشکی تالاب شده، بلکه بخش قابل‌توجهی از ذخایر آب زیرزمینی منطقه را نیز از بین برده است.

رضایی مجموع هزینه‌های احیا را نیز اعلام کرد و گفت: طبق برآوردهای انجام‌شده بر اساس فهرست‌بهای سال ۱۴۰۳، اجرای چهار اقدام مدیریتی فوری در دوره یک‌ساله حدود ۳۲ میلیارد تومان اعتبار نیاز دارد و اقدامات میان‌مدت پنج‌ساله نیز حدود ۴۸ میلیارد تومان بودجه می‌طلبد.

وی تأکید کرد: اجرای این مجموعه اقدامات می‌تواند روند تخریب تالاب‌های الله‌آباد و صالحیه را متوقف کرده و آنها را از وضعیت بحرانی فعلی نجات دهد.

تالاب الله‌آباد قزوین در معرض خشکسالی شدید

سید اسدالله هاشمی، مدیرکل محیط زیست استان قزوین، در گفت‌وگو با خبرنگار مهر، با اشاره به وضعیت تالاب الله‌آباد و اثرات خشکسالی شدید در سال جاری، اظهار کرد: این تالاب که پیش‌تر یک دشت سیلابی بود، با تقسیم ۴۸ هزار هکتار آن بین دو استان و تخصیص ۳۰ هزار هکتار به استان دیگر، عملاً از ورود آب کل محدوده تالاب جلوگیری شده است. عدم تأمین آب باعث از بین رفتن گیاهان شورپسند و رطوبت‌پسند شده و خشکسالی‌های شدید نیز این وضعیت را تشدید کرده است.

وی افزود: همچنین، رهاسازی حدود هزار رأس شتر در این منطقه و حوزه‌های مجاور موجب تخریب پوشش گیاهی بومی مانند گز و دیگر گونه‌های کنترل‌کننده بیابان شده است. این مسأله به هم‌خوردن سطح خاک و حرکت گرد و غبار حتی تا فاصله ۷۰ تا ۸۰ کیلومتر به سمت آبیک، نظرآباد، البرز و شرق تهران منجر شده است.

مدیرکل محیط زیست استان قزوین ادامه داد: پیگیری‌های سازمان محیط زیست و همکاری با مقامات کشوری منجر به تصویب یک طرح ویژه توسط رئیس برنامه و بودجه و دستور بررسی فوری از سوی رئیس جمهور شد. این طرح، تالاب الله‌آباد را به عنوان پایلوت کشور در نظر گرفته و با همکاری دانشگاه تهران و بخش‌های آب و محیط زیست اجرا می‌شود.

هاشمی با بیان جزئیات فاز اول این طرح گفت: مطالعات علمی نشان می‌دهد ۶۳ درصد تأثیر زهکش‌ها بر وضعیت موجود تالاب منفی بوده است. فاز اول طرح شامل اعتبار ۵۲۲ میلیارد تومانی برای ساماندهی معیشت مردم و جوامع روستایی، مدیریت شترها، اجرای مالچ‌های زیست محیطی و حفاظت از پوشش گیاهی است. پس از این مرحله، فاز بعدی اجرا خواهد شد تا وضعیت تالاب تثبیت شود و زندگی مردم استان بهبود یابد.

وی در پایان خاطرنشان کرد: با توجه به اینکه حدود ۱۰ کانون گرد و غبار در منطقه وجود دارد که ۹ مورد آن در استان البرز و یک مورد در استان ماست، همکاری بین‌بخشی میان دستگاه‌های کشاورزی، آب منطقه‌ای، محیط زیست و منابع طبیعی ضروری است تا حجم گرد و غبار که طبق مطالعات حدود ۲۰۰ تن است، کنترل شود و سلامت و رفاه مردم تضمین شود.

به گزارش مهر، وضعیت فعلی تالاب‌های الله‌آباد و صالحیه نیازمند اقدامات فوری و میان‌مدت است تا روند تخریب متوقف شده و اکوسیستم منطقه احیا شود.

اجرای پروژه‌های حذف کانال‌ها و جاده‌های زهکش مخرب، تأمین آب مورد نیاز از پساب‌های تصفیه‌شده و رودخانه‌های فصلی، کنترل چرای دام و شتر، مالچ‌پاشی در کانون‌های ریزگرد و ایجاد کمربند سبز با گونه‌های بومی، همگی از جمله راهکارهایی هستند که می‌توانند تعادل طبیعی تالاب‌ها را بازگردانند و سلامت محیط زیست و زندگی مردم را تضمین کنند.

همکاری بین‌بخشی دستگاه‌های کشاورزی، منابع آب و محیط زیست، همراه با حمایت بودجه‌ای مؤثر، کلید موفقیت در احیای این پهنه‌های ارزشمند آبی خواهد بود.

از سویی بدون شک ورود مدیران ارشد اجرایی سه استان قزوین، البرز و آبیک و اجرای یک طرح مشترک و با برنامه مطالعه شده می‌تواند گام مهمی در تغییر شرایط این تالاب دهد.

در غیر این صورت در آینده‌ای نزدیک این تالاب‌ها نیز به یک بحران زیست محیطی غیرقابل کنترل در قلب ایران تبدیل خواهد شد.