به گزارش خبرگزاری مهر به نقل از خبرگزاری صدای افغان، ایران در حال آماده‌سازی زمینه‌های برگزاری نشستی مهم برای کاهش و حل‌و فصل تنش‌های اخیر میان افغانستان و پاکستان است؛ نشستی که بنا بر اعلام سعید خطیب‌زاده، معاون وزیر خارجه ایران، در اواسط ماه آینده میلادی برگزار خواهد شد و در آن تمام کشورهای همسایه افغانستان، از جمله روسیه، حضور خواهند داشت. خطیب‌زاده در گفت‌وگو با یک رسانه روسی تصریح کرده که تهران در حال تأسیس یک «گروه تماس ویژه درباره افغانستان» است؛ سازوکاری که قرار است همه کشورهای همسایه افغانستان و چند بازیگر کلیدی منطقه نظیر روسیه در آن مشارکت کنند. این خبر هم‌زمان با مجموعه‌ای از تماس‌های تلفنی عباس عراقچی، وزیر خارجه ایران، با همتایان خود در افغانستان، پاکستان، ترکیه و روسیه منتشر شد؛ تماس‌هایی که محور اصلی آن تلاش برای مدیریت بحران و فراهم‌سازی زمینه آغاز گفت‌وگوی سازنده میان کابل و اسلام‌آباد بوده است.

استقبال رسمی و مثبت افغانستان و پاکستان از میزبانی ایران

آنچه در نگاه نخست جلب توجه می‌کند، استقبال رسمی و مثبت افغانستان و پاکستان از میزبانی ایران است؛ استقبالی که نشان می‌دهد تهران همچنان برای هر دو طرف یک بازیگر «قابل اعتماد» تلقی می‌شود. این اعتماد ناشی از جایگاه جغرافیایی و نقش مستقیم ایران در ثبات منطقه است. ایران همسایه بلافصل هر دو کشور است و هرگونه تشدید تنش یا بروز درگیری میان افغانستان و پاکستان، امنیت ملی ایران را به طور مستقیم و فوری تحت تأثیر قرار می‌دهد. همین وضعیت باعث شده که تهران برخلاف برخی بازیگران دیگر، نه از روی ملاحظه سیاسی، بلکه از سر ضرورت امنیتی و راهبردی، علاقه‌مند به حل این بحران باشد و این خود یک مزیت مهم برای نقش‌آفرینی مؤثر ایران است.

آیا ایران در قبال افغانستان با سیاست‌های پاکستان هم‌راستا است؟!

برخلاف تصور برخی تحلیلگران که ایران را هم‌راستا با سیاست‌های پاکستان در قبال افغانستان معرفی می‌کنند، تجربه سال‌های اخیر خلاف این را ثابت کرده است. در دوره‌ای که حسن کاظمی‌قمی مسئولیت نمایندگی ویژه رئیس جمهور ایران در امور افغانستان را برعهده داشت و تنش‌ها میان کابل و اسلام‌آباد به اوج رسیده بود، پاکستان تلاش گسترده‌ای انجام داد تا ایران را در مواضع منفی خود علیه امارت اسلامی همراه کند. سفرهای فشرده وزیر خارجه و فرمانده ارتش پاکستان به تهران دقیقاً با همین هدف انجام شد، اما هیچ‌یک از این تلاش‌ها موفق نشد راهبرد مستقل جمهوری اسلامی را تغییر دهد. ایران نه موضع ضد امارت اسلامی اتخاذ کرد، نه روابط خود با کابل را قربانی همسویی با پاکستان کرد؛ حتی پس از سفر کاظمی‌قمی به اسلام‌آباد نیز رویکرد تهران دچار تغییر نشد. این تجربه نشان می‌دهد که ایران در موضوع افغانستان سیاستی مستقل و مبتنی بر موازنه دارد و هرگز در صف‌بندی‌های خصمانه پاکستان علیه کابل قرار نگرفته است.

نگرانی مشترک افغانستان و ایران از رویکردهای امنیتی و نظامی پاکستان

ایران، افغانستان و هند در یک محور مهم نیز دارای نگرانی‌های مشترک هستند، و آن، رویکردهای امنیتی و نظامی پاکستان است. حمایت مستقیم یا غیرمستقیم اسلام‌آباد از گروه‌های تروریستی و جدایی‌طلب، یکی از مهم‌ترین عوامل بی‌ثباتی در منطقه است. نقش پاکستان در تسهیل فعالیت داعش خراسان برای ایجاد ناامنی در افغانستان و منطقه، میدان دادن به گروه‌هایی مانند جیش‌الظلم در مرزهای ایران و پشتیبانی از گروه‌های مسلح در کشمیر علیه هند، نمونه‌هایی روشن از این واقعیت است. به همین دلیل، ایران در حوزه امنیتی عملاً به افغانستان نزدیک‌تر است تا پاکستان و بسیاری از نگرانی‌های کابل نسبت به رفتار امنیتی اسلام‌آباد برای تهران نیز آشنا و قابل درک است.

روابط اقتصادی افغانستان و ایران؛ ضروری و غیرقابل جایگزین

در عرصه اقتصادی نیز تحولات اخیر نشان داده است که ایران و افغانستان دارای منافع واقعی و راهبردی مشترک هستند. پس از مسدود شدن گذرگاه‌های مرزی پاکستان در تنش اخیر، این ایران بود که فوراً مسیرهای تجاری و ترانزیتی خود را برای تاجران افغان فعال‌تر و آماده‌تر کرد و امکانات جدیدی را در بندر چابهار در اختیار افغانستان قرار داد. فعال‌سازی ظرفیت‌های تازه در گذرگاه میلَک، فراهم‌سازی امکانات جدید صادراتی و وارداتی و تبدیل شدن ایران به مسیر جایگزین و امن برای تجارت افغانستان، این حقیقت را روشن کرد که روابط اقتصادی دو کشور نه‌تنها مکمل، بلکه در بسیاری موارد ضروری و غیرقابل جایگزین است.

نقش‌آفرینی منطقه‌ای ایران؛ از میانجی‌گری دوجانبه تا راه‌حل جمعی

یکی از ابعاد مهم ابتکار تهران در بحران اخیر، تلاش برای حرکت از یک میانجی‌گری محدود دوجانبه به سمت ایجاد یک سازوکار منطقه‌ای جمعی است. برخلاف برخی بازیگران مانند ترکیه که عمدتاً تلاش می‌کنند میانجی‌گری را در چارچوب دو یا سه‌جانبه تعریف کنند، ایران به این نتیجه رسیده که بحران‌های مرتبط با افغانستان، ماهیتی منطقه‌ای دارد و حل آنها نیز بدون مشارکت منسجم کشورهای منطقه امکان‌پذیر نیست. دعوت از همه کشورهای همسایه افغانستان و روسیه برای حضور در تهران، نشانه حرکت ایران به سمت ایجاد یک «جریان منطقه‌ای مشترک برای حل بحران» است؛ جریانی که می‌تواند به ایجاد انسجام در سیاست‌های همسایگان افغانستان و جلوگیری از چندپارگی در مواضع منطقه‌ای کمک کند.

جمع‌بندی؛ فرصت امارت اسلامی برای بهره‌برداری از یک میانجی‌گری مفید

با توجه به تمام این مؤلفه‌ها، روشن است که ایران در موضوع تنش افغانستان و پاکستان، از منظر امنیتی، اقتصادی و حتی سیاسی، عملاً به منافع افغانستان نزدیک‌تر است و در سال‌های اخیر نیز نشان داده که سیاستی مستقل، متوازن و قابل اعتماد در قبال کابل داشته است. از این رو لازم است امارت اسلامی تحت تأثیر تحلیل‌های غیرکارشناسی قرار نگیرد و به شکل رسمی و آشکار از ابتکار وزارت خارجه ایران استقبال کند. این استقبال نه تنها تقویت‌کننده جایگاه امارت اسلامی در ساختارهای منطقه‌ای خواهد بود، بلکه می‌تواند فرصت مهمی برای تغییر توازن‌های ژئوپلیتیک منطقه در مسیر ثبات، کاهش وابستگی‌های ناامن و گسترش همکاری‌های راهبردی با ایران باشد.

سیاست خارجی ایران در قبال پاکستان نیز در چارچوب اصولی روشن تعریف می‌شود: حسن همسایگی، تنظیم روابط دوجانبه بدون وابستگی سیاسی، تلاش برای ثبات منطقه، تقویت همبستگی اسلامی به‌ویژه در موضوع فلسطین و غزه، و جلوگیری از تبدیل پاکستان به هم‌پیمان راهبردی آمریکا یا رژیم صهیونیستی. این چارچوب نشان می‌دهد که تهران در عین تعامل سازنده با اسلام‌آباد، در حوزه‌های امنیتی و اقتصادی به افغانستان نزدیک‌تر است و میانجی‌گری آن می‌تواند برای کابل یک فرصت واقعی و کم‌نظیر باشد.