علی ‌اصغرزاده در گفت‌وگو با ایسنا در پاسخ به این پرسش با توجه به اینکه در سال‌های اخیر بحث «ابر دزدی» و دست‌کاری آب‌وهوا در شبکه‌های اجتماعی ایران داغ شده است، اساساً کنترل آب‌وهوا تا چه حد امکان‌پذیر است، اظهار کرد: عوامل اصلی تعیین‌کننده الگوهای هواشناسی، پدیده‌های طبیعی در مقیاس جهانی مانند ال‌نینو، نوسان اطلس شمالی و گرمایش جهانی است و مشکل خشک‌سالی در ایران ریشه در تغییر اقلیم و مدیریت ناکارآمد منابع آب و مصرف بی‌رویه دارد.

این پژوهشگر آب و هواشناسی در پاسخ به این پرسش که بارورسازی ابرها دقیقاً چگونه انجام می‌شود و چه محدودیت‌هایی دارد، گفت: بارورسازی عمدتاً بر دو نوع بارورسازی سرد برای ابرهای سرد و بارورسازی گرم برای ابرهای گرم است. روش متداول‌تر، بارورسازی سرد است که مراحلی دارد. با توجه به اینکه همه ابرها قابلیت بارور شدن ندارند؛ ابرهای موردنظر باید از نوع کومولوس باشند. این ابرها عمدتاً ابرهای سرد هستند، یعنی بخشی از آن‌ها دما زیر نقطه انجماد است، اما هنوز بلورهای یخ به‌اندازه کافی تشکیل نشده‌اند.

اصغرزاده با بیان اینکه دراین‌باره متداول‌ترین ماده مورداستفاده یدید نقره است، خاطرنشان کرد: دلیل استفاده از این ماده این است که ساختار بلوری آن بسیار شبیه به ساختار بلور یخ است. هنگامی‌ که این ذرات در داخل ابر پخش می‌شوند، نقش هسته‌های مصنوعی یخ‌سازی را ایفا می‌کنند. روش تزریق معمولاً از طریق هواپیما است. هواپیما به داخل ابر پرواز کرده و فشفشه‌های حاوی یدید نقره را می‌سوزاند.

وی یادآور شد: روش دیگر استفاده از ژنراتورهای زمینی است که در ارتفاعات مستقرشده و با سوزاندن یدید نقره، ذرات را توسط جریان باد به سمت ابر هدایت می‌کنند؛ ذرات یدید نقره به عنوان یک سطح برای چسبیدن مولکول‌های آب فراهم می‌شوند. این مولکول‌ها حول این ذرات منجمد شده و بلورهای یخ تشکیل می‌دهند. این بلورهای یخ سنگین‌تر از قطرات آب ابر هستند و شروع به سقوط می‌کنند. در حین سقوط، بلورهای بیشتری را جمع‌آوری کرده و بزرگ‌تر می‌شوند. در نهایت، وقتی به لایه‌های پایینی و گرم‌تر ابر می‌رسند، ذوب‌شده و به صورت باران به زمین می‌رسند. اگر دما پایین باشد، به صورت برف خواهند بارید.

این پژوهشگر آب و هواشناسی ادامه داد: اندازه‌گیری دقیق میزان افزایش بارش در این زمینه بسیار دشوار است، اما مطالعات نشان می‌دهند بارورسازی می‌تواند در بهترین شرایط، بین ۵ تا ۱۵ درصد بارش را افزایش دهد.

فناوری‌های موجود ناتوان در تغییر مسیر سامانه‌های بزرگ جوی

اصغرزاده با اشاره به اینکه فناوری‌های موجود و کنونی بشر به هیچ‌وجه نمی‌توانند مسیر سامانه‌های بزرگ جوی مانند بارش‌های مدیترانه‌ای را تغییر دهند، عنوان کرد: این سامانه‌ها توسط الگوهای عظیم جوی در مقیاس هزاران کیلومتر در افق و ده‌ها کیلومتر در ارتفاع کنترل می‌شوند و انرژی آن‌ها به‌اندازه‌ای است که با فناوری‌های محدود امروزی مانند بارورسازی ابرها که تنها بر روی میکروفیزیک یک ابر منفرد تأثیر می‌گذارد، قابل ‌مقایسه نیست.

وی به تفاوت میان بارورسازی ابرها و عقیم‌سازی ابرها اشاره کرد و گفت: بارورسازی و عقیم‌سازی ابرها هر دو با تزریق موادی مانند یدید نقره انجام می‌شود. بارورسازی باعث تشکیل ذرات باران بزرگ‌تر و افزایش بارش می‌شود ولی در عقیم‌سازی با تزریق همان مواد ولی با حجم زیاد، ذرات باران متعدد ایجاد می‌کند که نمی‌توانند سقوط کنند و درنتیجه از بارش جلوگیری می‌شود.

این دکترای آب و هواشناسی توضیح داد: در کشورهای چین، روسیه، اسرائیل، ایالات‌متحده، امارات متحده عربی و همچنین ایران به‌طور جدی پروژه‌های بارورسازی ابرها اجرا شده است و به‌طورکلی، نتایج نشان داده این فناوری در بهترین شرایط می‌تواند بین ۱۰ تا ۱۵ درصد بارش را در یک منطقه محدود افزایش دهد. این کشورها به این نتیجه رسیده‌اند که بارورسازی یک راه‌حل مکمل و نه اصلی برای بحران آب است و نمی‌تواند جایگزین مدیریت پایدار منابع آب شود.

خشک‌سالی ناشی از ترکیب تغییر اقلیم جهانی و مدیریت ناکارآمد داخلی

اصغرزاده با بیان اینکه خشک‌سالی‌های اخیر ایران حاصل ترکیب تغییر اقلیم جهانی به عنوان محرک اولیه و مدیریت ناکارآمد داخلی به عنوان عامل تشدید کننده است، افزود: تغییر اقلیم با کاهش بارش‌ها، افزایش دما و تشدید تبخیر، بستر این بحران را فراهم کرد. با این حال، این مدیریت داخلی بود که با برداشت بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی، استفاده از روش‌های ناکارآمد آبیاری در کشاورزی و برنامه‌ریزی نامناسب در حوضه‌های آبریز، کشور را در برابر این تهدید طبیعی به ‌شدت آسیب‌پذیر کرد. البته در بعضی حوزه‌ها این سهم متفاوت است، مثلاً در حوضه دریاچه ارومیه سهم تغییر اقلیم حدود ۲۰ درصد است درحالی‌ که سهم عوامل انسانی حدود ۸۰ درصد برآورد می‌شود.

وی با اشاره به اینکه ایران برای دهه‌ها، پروژه‌های بارورسازی ابرها را در حوضه‌های آبریز اصلی مانند کارون و زاینده‌رود اجرا کرده است؛ گفت: این عملیات در بهترین شرایط می‌تواند منجر به افزایش بارش حدود ۱۰ تا ۱۵ درصد در منطقه هدف شود. هرچند برای دریافت پاسخ درست، بایستی نهاد ارزیاب از نهاد مجری متفاوت باشد.

الگوهای جوی نتیجه دست‌کاری بشری نیستند

این پژوهشگر آب و هواشناسی اظهار کرد: تصاویر ماهواره‌ای که انحراف سامانه‌های بارشی به سمت شمال را نشان می‌دهند، نتیجه الگوهای پیچیده جوی در مقیاس بزرگ هستند، نه نتیجه دست‌کاری بشری. با این حال گرمایش جهانی موجب شده است تا پر ارتفاع جنب حاره دیرتر از حد معمول به سمت عرض‌هایی پایین جابجا شود، لذا سامانه‌های بارشی به سختی می‌توانند از مانع فوق عبور کرده و وارد ایران شوند. با این حال از اواسط پاییز پر ارتفاع فوق تضعیف‌شده و به جنوب جابه جا می‌شود.

اصغرزاده درخصوص اینکه در حال حاضر، دست‌کاری آب‌وهوا به دلیل محدودیت‌های فنی شدید در مقیاس بزرگ، یک ابزار ژئوپلیتیک عملی محسوب نمی‌شود، بیان کرد: با این حال در آینده در صورت دستیابی به فناوری‌های پیشرفته‌تر، پتانسیل تبدیل شدن به یک ابزار استراتژیک را خواهد داشت. در حال حاضر، همین بحث‌های نظری می‌تواند به‌تنهایی موجب بی‌اعتمادی و تنش بین کشورها شود.

وی درباره خطرات زیست‌محیطی یا اخلاقی در استفاده گسترده از فناوری‌های تغییر آب‌وهوا، اعلام کرد: استفاده گسترده از فناوری‌های تغییر آب‌وهوا، حتی با اهداف مثبتی مانند افزایش بارش با خطرات زیست‌محیطی همراه است. این مداخلات می‌توانند تعادل طبیعی چرخه‌های هیدرولوژیکی را برهم زده و الگوهای بارش در مناطق هم‌جوار را تغییر دهد و تجمع مواد شیمیایی مانند یدید نقره در خاک و آب بیشتر شود.

این پژوهشگر آب و هواشناسی در ادامه به بیان راهکارهای واقعی برای مقابله با خشک‌سالی در ایران اشاره و اضافه کرد: راهکارهای واقعی مقابله با خشک‌سالی در ایران بر مدیریت تقاضا و مصرف متمرکز است، نه فناوری‌های پیچیده. این راهکارها شامل اصلاح اساسی الگوی کشت و جایگزینی محصولات پرآب‌بر با گونه‌های سازگار با کم‌آبی، ارتقای راندمان آبیاری از طریق سیستم‌های قطره‌ای و کنتور هوشمند، احیای آب‌های زیرزمینی با کنترل برداشت از چاه‌ها و آبخیزداری و جمع‌آوری آب‌های سطحی و بازچرخانی آب‌های نامتعارف است. البته موفقیت این راهکارها درگرو عزم ملی، قوانین اجرایی و مشارکت همگانی است.

انتهای پیام