تالاب آق‌گُل، یکی از مهم‌ترین زیست‌بوم‌های فصلی کشور و بزرگ‌ترین تالاب استان همدان، در مرز استان‌های همدان و مرکزی و در نزدیکی ملایر واقع شده است؛ تالابی که طی دهه‌های گذشته به‌عنوان یک اکوسیستم پویا، پناهگاه تنوعی از گونه‌های جانوری، پرندگان مهاجر، پوشش گیاهی منحصربه‌فرد و بخش مهمی از حیات طبیعی و اقتصادی منطقه شناخته می‌شد. 

این پهنه آبی که زمانی میزبان ده‌ها گونه پرنده آبزی و کنارآبزی و زیستگاه گونه‌های نادری همچون فسیل زنده Triops Concriformis بود، در کنار نقش زیست‌محیطی خود کارکردهای گسترده‌ای همچون کنترل سیلاب، جلوگیری از فرسایش خاک، تعدیل آب‌وهوا، تغذیه آب‌های زیرزمینی، ایجاد فرصت‌های گردشگری و تأمین معیشت روستاییان اطراف را بر عهده داشت.

اما از ابتدای سال ۱۴۰۰، این تالاب ارزشمند با یکی از بحرانی‌ترین دوره‌های حیات خود روبه‌رو شد؛ کاهش شدید بارندگی‌ها، تشدید خشکسالی‌های پی‌درپی، برداشت بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی، وجود چاه‌های غیرمجاز، کشت محصولات آب‌بر و مهم‌تر از همه عدم تخصیص حق‌آبه مصوب تالاب از رودخانه قره‌چای موجب شد آق‌گُل از سال ۱۴۰۱ به‌طور کامل خشک شود. 

خشک‌شدن تالاب نه‌تنها زیستگاه ۵۰ گونه جانوری و گیاهی را نابود کرد و موجب خروج کامل پرندگان مهاجر شد، بلکه کشاورزی منطقه، معیشت روستانشینان و کیفیت هوا را تحت تأثیر قرار داد و منجر به بروز ریزگردها شده است.

وجود یک نوع فسیل زنده در تالاب آق‌گل

 مهدی رضازاده، سرپرست اداره حفاظت محیط زیست شهرستان ملایر با بیان اینکه تالاب آق‌گُل با وسعت ۸۳۰ هکتار در مرز استان‌های همدان و مرکزی واقع شده و فصلی است؛ بنابراین آبگیری آن به‌طور کامل به بارش‌های سالانه وابسته است، به ایسنا گفت: این تالاب از نظر حفاظتی به‌عنوان منطقه شکار ممنوع ثبت شده است.

رضازاده با اشاره به وجود فسیل زنده Triops Concriformis (ترییوپس کانکری‌فورمیس) در تالاب، افزود: این سخت‌پوست توان تحمل شرایط بسیار سخت از جمله خشکی، اسیدیته خاک و دوره‌های طولانی بدون آب را دارد؛ تخم این جانور می‌تواند سال‌ها در خاک و لجن تالاب باقی بماند و با فراهم‌شدن شرایط مناسب دوباره رشد کند.

وی تالاب آق‌گُل را مأمن بسیاری از پرندگان آبزی و کنارآبزی دانست و گفت: هر ساله گونه‌های مهاجر این تالاب را برای زمستان‌گذرانی و جوجه‌آوری انتخاب می‌کنند. 

رضازاده تصریح کرد: گونه‌هایی نظیر فلامینگو، قو، فریادکش، غاز خاکستری، تنجه، اردک مرمری، اردک سرسبز، لک‌لک، حواصیل، عقاب ماهی‌خوار و ... در این تالاب گزارش شده است.

وی با اشاره به نقش حیاتی تالاب در پشتیبانی از تنوع زیستی، گفت: گونه‌هایی که در این تالاب زندگی می‌کردند، تالاب را به‌عنوان مأمن طبیعی خود برای زادآوری و زمستان‌گذرانی انتخاب می‌کردند اما در حال حاضر به دلیل خشکی کامل تالاب، هیچ گونه‌ای در آن حضور ندارد. 

رضازاده ادامه داد: با این حال، اگر تالاب دوباره آبگیری شود، پرندگان و دیگر گونه‌های حیات‌وحش مجدد به این زیستگاه برمی‌گردند و چرخه طبیعی حیات در تالاب احیا خواهد شد.

نقش تالاب آق‌گل در کنترل سیلاب و تعدیل آب و هوا

به گفته سرپرست اداره حفاظت محیط زیست ملایر، تالاب آق‌گُل نقش مهمی در کنترل سیلاب، جلوگیری از فرسایش خاک، تعدیل آب‌وهوا و حفظ گونه‌های منحصر به‌فرد دارد. 

وی ادامه داد: در حاشیه تالاب نیز انواع پستانداران از جمله گرگ، شغال، روباه، کفتار، گربه وحشی، سمور سنگی و رودک زیست می‌کنند که معیشت و بقا آن‌ها به منابع غذایی تالاب وابسته است.

رضازاده تغییرات اقلیمی، کاهش بارندگی و خشکسالی را از جمله تهدیدات جدی برای تالاب برشمرد و گفت: کشت محصولات پرآب‌بر و وجود چاه‌های غیرمجاز در منطقه موجب کاهش آب‌های زیرزمینی در اطراف تالاب شده است.

وی به عدم تحقق کامل حق‌آبه تالاب با وجود تفاهم‌نامه بین استان‌های همدان و مرکزی اشاره و تاکید کرد: کاهش برداشت از چاه‌ها و اصلاح الگوی کشت یک نیاز فوری برای حفظ تالاب است.

سرپرست اداره حفاظت محیط زیست شهرستان، مشکل اصلی تالاب آق‌گُل را آب دانست و افزود: بدون تأمین حق‌آبه، کاهش برداشت چاه‌های غیرمجاز و اصلاح الگوی کشت، دوام تالاب امکان‌پذیر نخواهد بود.

کاهش بارش ها و عدم تخصیص حق آبه؛ عوامل اصلی خشکی تالاب
رضا براتی، مدیرعامل سازمان مردم‌نهاد گردشگری تالاب «آق‌گُل» نیز با اشاره به اهمیت این تالاب، به ایسنا گفت: تالاب آق‌گُل بزرگ‌ترین تالاب فصلی استان همدان است که در ۳۵ کیلومتری شهر ملایر و در مرز میان استان‌های همدان و مرکزی قرار دارد. 

وی تصریح کرد: این تالاب به مساحت حدودی ۹۰۰ کیلومتر مربع از سال ۱۴۰۱ به دلیل کم‌آبی و عدم تخصیص حق‌آبه از رودخانه قره‌چای با خشکسالی شدید روبه‌رو شده است. 

به گفته براتی آخرین دوره ترسالی تالاب مربوط به سال ۱۳۹۷ و بارندگی‌های سیل‌آسای آن سال بوده که تالاب را تا سال ۱۴۰۰ در حالت آبگیری نگه داشته بود.

نقش اقتصادی، گردشگری و اکولوژیک تالاب برای مردم منطقه

وی افزود: تالاب آق‌گُل به‌عنوان یک اکوسیستم پویا، نقش اقتصادی و گردشگری مهمی برای اهالی منطقه از جمله اسلامشهر «آق‌گل» و دیگر روستاهای اطراف دارد. 

براتی به وجود حدود ۵۰ گونه از پرندگان، پستانداران، خزندگان، دوزیستان و گونه‌های گیاهی در این تالاب اشاره کرد که اهمیت اکولوژیکی آن را دوچندان کرده است. 

به گفته وی، احیای تالاب می‌تواند بار دیگر این منطقه را به یکی از بزرگ‌ترین منابع تغذیه‌ای، گیاهی و جانوری تبدیل کند.

براتی به حق آبه این تالاب از محل رودخانه قره‌چای اشاره و بیان کرد: به‌دلیل لایروبی و اقدامات انجام‌شده، عمق رودخانه افزایش یافته و حتی اگر رودخانه آب هم داشته باشد، احتمال ورود آن به تالاب در سال‌های آینده بسیار کم است.

ریزگردها و آسیب به کشاورزی؛ مهم‌ترین پیامدهای خشک‌شدن تالاب

وی مهم‌ترین معضل منطقه در پی خشک‌شدن تالاب را ریزگردها دانست و گفت: خشک‌شدن تالاب به کشاورزی، معیشت روستایی و حضور گونه‌های جانوری، به‌ویژه پرندگان مهاجر که از سیبری و روسیه به منطقه کوچ می‌کردند، آسیب جدی وارد کرده است.

براتی با اشاره به پیشینه تاریخی تالاب مطرح کرد: جزیره میانی تالاب دارای تونلی با نام قز قلعه (قلعه دختر) است که قدمت آن به دوران اشکانیان می‌رسد و بنا بر گفته محلی‌ها، این قلعه مسیر ارتباطی با اوغلان قلعه (قلعه پسر) در کوه روبه‌روی تالاب داشته است. 

به گفته مدیرعامل سازمان مردم‌نهاد گردشگری تالاب آق‌گُل، این میراث طبیعی و تاریخی، نشان‌دهنده قدمت و ارزش بالای تالاب است که نباید اجازه داد به‌راحتی نابود شود.

براتی از مسئولان استان‌های همدان و مرکزی خواست با همت و تلاش بیشتر برای احیای این نعمت خدادادی اقدام کنند و افزود: وزارت نیرو یک میلیون و ۲۰۰ هزار مترمکعب حق‌آبه سالانه تالاب از رودخانه قره‌چای را تخصیص دهد.

انتهای پیام