به گزارش خبرگزاری مهر به نقل از دانشگاه تهران، مراسم بایستگی فلسفه در جهان امروز، هم‌زمان با روز جهانی فلسفه، در تالار فردوسی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران برگزار شد. در این رویداد که با حضور استادان برجسته فلسفه از دانشگاه‌های مختلف کشور همراه بود، مجموعه‌ای از سخنرانی‌ها ارائه شد که هر کدام از زاویه‌ای متفاوت به جایگاه و ضرورت فلسفه در جهان امروز پرداختند.

این نشست با چند سخن کوتاه از وحید احمدی دبیر نشست آغاز شد که ضمن خوش‌آمدگویی به استادان و دانشجویان، بر ارزش روز جهانی فلسفه و نقش گروه فلسفه‌ی دانشگاه تهران در تداوم فلسفه در کشور تأکید کرد. پس از آن، سیدحمید طالب‌زاده، مدیرگروه فلسفه دانشگاه تهران، به ایراد سخن پرداخت.

سید محمدرضا بهشتی، عضو هیئت علمی گروه فلسفه دانشگاه تهران دیگر سخنران این مراسم، بر دشواری‌های زمانه، هم در ایران و هم در سطح جهانی تأکید کرد و گفت: فلسفه باید بتواند فراتر از افق ملّی به مسائل جهانی بیندیشد و با اشاره به هگل، یادآور شد که فلسفه باید بتواند زمانه خود را ذیل مفهوم گرد بیاورد و این کار، با توجه به تحولاتِ روزافزون امروزی، تلاش سترگ می‌طلبد.

وی با اشاره به این‌که سرآغاز فلسفه، حیرت به‌معنای مواجهه با اموری است که از بداهتشان خارج شده‌اند و پرسش این چیست؟ را ایجاد می‌کنند، بیان کرد: این حیرت، نقطه عزیمت اندیشه فلسفی است. مسیر فلسفه، یک مسیر خطی نیست؛ امروزه پس از سده‌ها، دوباره با این پرسش روبه‌رو هستیم که زندگی خوب چیست؟ فلسفه‌ای فلسفه است که پس از همه کوشش‌ها، دوباره به متن زندگی بازگردد.

بهشتی تأکید کرد: فلسفه در دانشگاه‌ها و دپارتمان‌های ایران کم‌رنگ نشده و اتخاذ برخی تدابیر مالی و سیاسی، منجر به حذفِ فلسفه نشده است، بلکه فلسفه همچنان ضرورت خود را با قوت آشکار می‌کند. فلسفه بیش از آن‌که در جست‌وجوی غایت یا نتیجه نهایی باشد، مسیر و تلاشی برای از آنِ خودسازی و دوستداریِ دانش است. امیدوارم فلسفه با توجه به توانمندی و پس‌زمینه‌هایی که در این سرزمین دارد، بتواند سهم خود را در اندیشه‌ورزیِ جهانی ایفا کند.

حسین واله، عضو هیئت علمی گروه فلسفه دانشگاه شهید بهشتی نیز، در این مراسم با اشاره به اهمیت روز جهانی فلسفه، بیان کرد: فلسفه به‌دلیلِ پرسش‌های پایان‌ناپذیر بشر، هم‌چنان زنده و ضروری است و هیچ‌گاه منسوخ نشده است. وی به تخصصی‌شدن دانش و قلمروهای معرفت و کم‌توجهی به ارتباطِ احتمالی میان حوزه‌های مختلف معرفتی اشاره کرد و تأکید کرد که رابطه زاینده میان قلمروهای معرفتی باید شناسایی شود تا دستاوردهای معرفتیِ بزرگ‌تر حاصل شود.

واله پیشنهاد داد که تحولات و بصیرت‌های تازه فلسفی باید حتی بر مسلماتِ متافیزیکیِ گذشته نیز تأثیر بگذارد و توجه به این نکته، کنجکاوی و رشد قوه عاقله انسانی را الزام می‌کند. در پایان، وی بر ضرورت پرورش قوه عاقله و استفاده از ظرفیت فلسفه برای پاسخ به پرسش‌های اساسی و پایان‌ناپذیر بشر تأکید کرد.

در ادامه مراسم، نیره سادات میرموسی، عضو هیئت علمی گروه فلسفه دانشگاه شهید بهشتی، سخنانِ خود را با این پرسش آغاز کرد که در دوران پیشرفت شتابان تکنولوژی و انبوه بحران‌های اقتصادی و زیست‌محیطی، فلسفه و فیلسوف چه کاری می‌تواند انجام دهد؟ و تأکید کرد: فلسفه، برخلاف دیگر علوم، از خود می‌پرسد که آیا بایسته است که باشم؟ و این همان ویژگیِ ممتاز فلسفه است: خودپرسش‌گری، نقدِ خود و بازسازی مداوم؛ یعنی همان روشی که سقراط در قالب دیالکتیکِ خود نشان داد.

به گفته وی، از آن‌جایی‌که موضوع فلسفه «موجود بما هو موجود» است، فلسفه حتی از وجودِ خودش می‌پرسد و به همین‌خاطر است که علمی پویا و مانا است. فلسفه دائماً خود، روشِ خود و معنای فلسفه‌ورزی را بازتعریف می‌کند و بدین‌سبب از عرصه کنار نمی‌رود. وی افزود: فلسفه با پرسش از وجود، نسبت‌های ما با با جهان را روشن می‌کند و یکی از نسبت‌هایی که امروزه مغفول مانده است، نسبت ما با تکنولوژی است. فیلسوفِ حقیقی به آینده نگاه می‌کند و نشانه‌ها را جدی می‌گیرد؛ از جمله پیامدهای اخلاقی و وجودیِ پیشرفت‌های تکنولوژیک و هوش مصنوعی.

وی در نهایت خطاب به دانشجویان تأکید کرد: فلسفه محدود به صرفِ گذراندن واحدهای درسی نیست، بلکه در صورتی‌که فلسفه‌ورزی به‌معنای پرسشگریِ مستمر، تحلیل نسبت‌های نوظهور و پرداختن به مسائل حیاتیِ جامعه از جمله مسائلِ جنسیتی، اخلاقی و پیامدهای تکنولوژی باشد، فلسفه بایسته خواهد بود. سخنرانی با یادآوری گفته سقراط به پایان رسید که زندگیِ ناآزموده، شایسته‌ی زیستن نیست.

در بخش بعدی مراسم، پیام ویدئویی پروفسور پیتر آدامسون ، استاد فلسفه در دانشگاهِ Ludwig Maximilian University of Munich پخش شد. در این پیام پروفسور آدامسون، که با کمال لطف، دعوت انجمن علمی-دانشجویی فلسفه دانشگاه تهران را پذیرفت و سخنرانیِ خود را در قالب ویدئو برای انجمن ارسال کرده بود به بحث درباره معنای فلسفه در جهانِ معاصر پرداخت.

وی ادامه داد: در پژوهش‌های خود بر فلسفه‌های باستانی یونان، چین، هند و همچنین فلسفه جهان اسلام تمرکز کرده‌ام. فلسفه نه تنها از یک مکانِ خاص نشأت نگرفته، بلکه سرچشمه‌های متفاوتی در یونان، چین و هند دارد. فلسفه اسلامی نیز جایگاه ویژه‌ای دارد و در دوگانه فلسفه غربی و فلسفه‌ی غیرغربی (اروپایی و غیراروپایی) قرار نمی‌گیرد. فلسفه باید به‌عنوان یک پدیده جهانی در نظر گرفته شود؛ فلسفه نه تنها در غرب، بلکه در تمام فرهنگ‌ها و تمدن‌ها وجود داشته و مردم در هر زمان و مکانی به‌طور طبیعی به تفکر فلسفی پرداخته‌اند.

داود حسینی، عضو هیئت علمی گروه فلسفه دانشگاه تربیت مدرس، دیگر سخنران این نشست، طی سخنانی بیان کرد: شیوه تفکر ما درباره مسائل فلسفی، بخشی جدایی‌ناپذیر از فرهنگی است که در آن رشد کرده و پرورش یافته‌ایم. بنابراین فلسفه‌ورزی بدون شناختِ دقیق از فرهنگ و پیشینه‌ی فکری خود، نتیجه‌بخش نخواهد بود. بخش مهمی از فلسفه‌ورزی در ایران، آگاهی از فرهنگ خود و مطالعه‌ی متون کلاسیکِ فلسفه، کلام، عرفان، فقه و ادبیات است. چنین شناختی، درک مسائل فلسفی جامعه و مواجهه با تحولات فرهنگی و تاریخی را ممکن می‌سازد و مسیر بهبود و پیشرفت فلسفه را هموار می‌کند. فلسفه‌ورزیِ مؤثر، نیازمند شناخت دقیق از سنتِ فرهنگی-فکریِ بومی ماست و با این شناخت می‌توان آینده را نیز به‌نحو بهتری پیش‌بینی کرد و شکل داد.

در ادامه، محمدجواد صافیان، عضو هیئت علمی گروه فلسفه دانشگاه اصفهان طی سخنانی بیان کرد: تفکر فلسفی، نحوه‌ای خاص از تفکر است که در معنای خاص کلمه، یک امرِ یونانی است. فلسفه به‌معنای یونانی، با پرسش از ماهیتِ چیزها آغاز شد؛ یعنی آن زمانی که چیستیِ چیزها بداهت خود را از دست داد و انسان ناگزیر شد با تکیه بر عقل، مفاهیم را تعریف کند. فلسفه، علمی نقّاد و پرسشگر است که حتی از ماهیتِ خودِ نقد، پرسش، تفکر و حتی فلسفه می‌پرسد و هیچ معنایی از آن‌ها را تثبیت نمی‌کند. عظمت فلسفه در پرسشگری بی‌پایان آن است؛ پرسشگری‌ای که ما را به آزادی از باورها می‌رساند و اجازه می‌دهد هر باوری مورد پرسش قرار گیرد. زمانی‌که فلسفه به یک ایدئولوژی تبدیل شود، ماهیت پرسشگر خود را از دست می‌دهد و صرفاً پاسخ‌گو می‌شود. در این زمانه مملو از بحران، اهل فلسفه باید خود را برای پرسشگری و تفکر آماده کنند تا توانایی فهم و مواجهه با مسائل پیچیده جامعه را داشته باشند.

پخش پیام ویدئویی ضیا موحد، عضو بازنشسته گروه منطق مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران بخش دیگر مراسم بود. وی در این پیام بر نقش بنیادین منطق و پرسشگری در فلسفه تأکید کرد و گفت: اگر در دپارتمانی منطق درست آموزش داده نشود و مجال نقد فراهم نباشد، فلسفه معنای خود را از دست می‌دهد. به‌گفته ایشان، فلسفه حوزه‌ای میان الهیات و علم است و از همین‌رو، وظیفه نقّادیِ هر دو و حتی نقّادی خود را برعهده دارد. همین جایگاه میانی، فلسفه را به منطقه‌ی خطر تبدیل می‌کند: چنان‌که در تاریخ فلسفه شهیدان فلسفه کم نبوده‌اند.

احمد رجبی، عضو هیئت علمی گروه فلسفه دانشگاه تهران، دیگر سخنران مراسم، سخنان خود را با این پرسش آغاز کرد که چرا فلسفه در روزگار ما ضروری است؟ وی بایستگی فلسفه را به‌معنای اضطرار دانستند؛ اضطراری که از دل بحران عقلانیت پدید آمده است.

به گفته‌ی وی، فلسفه اساساً حاصل بحران است. فلسفه، در شکافی که بحران ایجاد می‌کند، راهِ نابودی را از راهِ بقا جدا می‌کند. آنچه در بحران، نابود می‌شود یا باقی می‌ماند، انسانیتِ انسان است. بحران، بحرانِ انسانیتِ انسان است که می‌توان آن را بحرانِ عقلانیت دانست. ظهور اَبَرهوش‌های مصنوعی نمونه‌ای از این بحران است: الگوریتم‌هایی که ممکن است روزی بتواند تمام تصمیم‌های ما را پیش‌بینی کند و در نتیجه، آینده گشوده انسان را از میان ببرد. اگر عقلانیت را صرفِ به‌حضوردرآوردن بفهمیم، آن‌گاه امروزه حضور مطلقی در کار است که در قالبِ هوش مصنوعی ظاهر شده است و انسان را به موجودی زائل تبدیل کرده است.

وی ادامه داد: این بحران در تاریخ فلسفه ریشه دارد؛ از افلاطون و پارمنیدس تا متفکران مدرن. عقل میانِ دو موقعیتِ گشودگی و معطوفیت و تعین‌بخشی در نوسان بوده است. ما با ایده‌ای از عقلانیت مواجه هستیم که تحریف عقلانیت است. راه‌حل در این است که عقل را چنان بفهمیم که هم حیثِ گشودگی داشته باشد و هم بتواند تعین‌بخشی کند و با وجود به‌مثابه معقولیت مواجه شود. اگر بتوانیم هر دو حیث را باهم بیندیشیم، در موقعیتِ آزادی قرار گرفته‌ایم. این، وظیفه فلسفه است.

این مراسم توسط گروه فلسفه دانشگاه تهران با همکاری کانون جهان ایرانی، انجمن علمی-دانشجویی فلسفه دانشگاه تهران به مناسبت روز جهانی فلسفه برگزار شد.