به گزارش خبرگزاری اقتصاد ایران ، محمد رجب‌زاده، با اشاره به روند کاهشی نزولات جوی در ۱۵ تا ۱۸ سال گذشته، اظهار کرد: با وجود کمبود منابع آبی، کشت برخی محصولات باغی از جمله پسته در خراسان رضوی رونق گرفته است. پسته گیاهی مقاوم به کم‌آبی و شوری است و نسبت به بسیاری از محصولات باغی در شرایط سخت محیطی عملکرد بهتری دارد. البته این گیاه در صورت تأمین آب شیرین و کافی، محصول‌دهی مطلوب‌تری نیز خواهد داشت. پسته به‌دلیل نیاز آبی کمتر، مقاومت بالا در برابر تنش‌های محیطی، بازارپسندی و ارزآوری بالا مورد استقبال کشاورزان قرار گرفته است.

وی افزود: طی ۱۰ سال گذشته، سالانه حدود ۵۰۰۰ هکتار به سطح زیرکشت پسته در خراسان رضوی افزوده شده و این استان پس از کرمان در رتبه دوم کشور از نظر سطح زیرکشت و میزان تولید قرار دارد. هم‌اکنون سطح زیرکشت پسته در استان ۱۳۱ هزار هکتار است که حدود ۱۰۴ هزار هکتار آن بارور است چرا که درختان پسته پس از هفت یا هشت سال به باردهی می‌رسند.

معاون امور باغبانی جهاد کشاورزی خراسان رضوی در ادامه با بیان اینکه با استفاده از تجربه‌های کرمان در احداث باغات، خراسان رضوی اکنون به اذعان کارشناسان کرمانی، از بهترین باغ‌های پسته کشور برخوردار است، ادامه داد: پنج رقم شاخص تجاری و صادراتی پسته در خراسان شامل بادامی سفید، اکبری، فندقی، احمدآقایی و کله‌قوچی است. حدود ۴۰ درصد پسته استان از نوع بادامی سفید، ۱۵ درصد اکبری، ۱۰ درصد فندقی، ۱۰ درصد کله‌قوچی و حدود ۷ درصد احمدآقایی است. کشت پسته ابتدا از شهرستان‌های جنوبی استان از جمله فیض‌آباد مهولات، گناباد و بجستان آغاز شد و به تدریج به سایر شهرستان‌ها از جمله تربت‌جام، تایباد، خوشاب، جوین و سبزوار نیز گسترش یافت.

خراسان رضوی مقام نخست کشور و جهان در تولید زعفران

وی در رابطه با کشت گیاهان دارویی در خراسان رضوی، بیان کرد: زعفران استان به عنوان یک  گیاه دارویی سرآمد کشور است و خراسان رضوی با ۹۵ هزار هکتار سطح زیرکشت و متوسط تولید ۲۷۰ تن در سال، مقام نخست کشور و جهان را در تولید این محصول دارد. زعفران در سال‌های پرباران با سه نوبت آبیاری و در سال‌های خشک با پنج نوبت آبیاری قابل برداشت است.

رجب‌زاده علاوه بر زعفران، به گیاهان دارویی کم‌آب‌بر دیگری مانند زیره سبز، زیره سیاه و آنغوزه نیز در استان اشاره و تشریح کرد: برای مثال آنغوزه که پیش‌تر به‌صورت خودرویی در مراتع وجود داشت و برداشت نادرست آن موجب خسارت به گیاه می‌شد، اکنون در قالب طرح‌هایی که مطرح کردیم توسعه یافته است. تاکنون حدود ۹۲۰ هکتار از اراضی کشاورزی استان به کشت آنغوزه اختصاص یافته و کشاورزان برای کشت این گیاه یارانه و حمایت دریافت کرده‌اند. شیره آنغوزه که در چند رقم مختلف از جمله شیرین، تلخ و کوهسرخی برداشت می‌شود، اکنون بین ۶ تا ۲۴ میلیون تومان به ازای هر کیلوگرم قیمت دارد و با دو تا سه نوبت آبیاری می‌توان محصول قابل توجهی از آن برداشت کرد.

وی ضمن اشاره به اینکه کاهش عملکرد مزارع به دلیل کمبود بارندگی و افزایش دمای هوا، از دلایل اصلی افزایش قیمت زعفران است، توضیح داد: تابستان امسال از نظر طول مدت و شدت گرما بی‌سابقه بود. طبق گزارش‌های ارائه‌شده در نشست‌های تحقیقاتی با حضور کارشناسان و هواشناسان، دمای خاک حدود ۱.۵ درجه و دمای سطح خاک بیش از ۳ درجه افزایش یافته است که این موضوع بر رشد و تشکیل پیاز زعفران تأثیر منفی گذاشته است. پیش‌بینی‌ها حاکی از کاهش ۲۰ تا ۳۰ درصدی عملکرد زعفران بوده، اما بر اساس وضعیت برداشت، احتمال می‌رود این کاهش بیش از میزان پیش‌بینی‌شده باشد و این امر موجب افزایش قیمت زعفران می‌شود.

رجب‌زاده با تأکید بر ضرورت حمایت ویژه از بخش کشاورزی عنوان کرد: اگر این بخش به‌صورت جدی مورد حمایت قرار گیرد، تأمین امنیت غذایی کشور که بر عهده کشاورزی گذاشته شده، با کیفیت بهتری انجام خواهد شد. با وجود تمام کمبودها و محدودیت‌ها، عملکرد بخش کشاورزی تاکنون مطلوب بوده است. محصولات اساسی مانند پسته، زعفران و گیاهان دارویی علاوه بر تأمین نیاز داخلی، نقش مهمی در ارزآوری کشور دارند.

ضرورت حرکت کشاورزی استان به سمت کشت گیاهان کم‌آب‌طلب

وی در ادامه تصریح کرد: لازم است کشاورزی استان به سمت کشت گیاهان کم‌آب‌طلب، قابل صادرات و با ارزش افزوده بالا مانند پسته و زعفران حرکت کند. در همین راستا توسعه کشت‌های گلخانه‌ای یکی از محورهای اصلی جهاد کشاورزی است، چرا که گلخانه محیطی کنترل‌شده و بسته است که در آن می‌توان با بهره‌وری بالا و مصرف بهینه آب، انواع محصولات را تولید کرد. برای مثال ما توانستیم انگور را در اسفندماه در گلخانه کشت و وارد بازار کنیم.

معاون امور باغبانی جهاد کشاورزی خراسان رضوی با بیان اینکه توسعه کشت‌های گلخانه‌ای از اهداف اصلی بخش باغبانی است، گفت: متقاضیان احداث گلخانه باید در ابتدا مجوز دریافت کنند. دریافت این مجوز نیازمند بررسی شرایطی از جمله موقعیت زمین، تأمین آب کافی و مناسب بودن محل احداث است و ممکن است چند ماه زمان ببرد. پس از اخذ مجوز، مراحل احداث گلخانه آغاز می‌شود، اما با توجه به تورم شدید سال‌های اخیر، هزینه احداث سازه‌های گلخانه‌ای افزایش یافته و این موضوع اجرای طرح‌ها را دشوارتر کرده است. تسهیلات مالی موجود در این زمینه نیز به‌صورت محدود و قطره‌چکانی پرداخت می‌شود و برای توسعه گلخانه‌ها لازم است همه دستگاه‌های مرتبط از جمله شرکت‌های گاز و نفت و حدود ۲۱ ارگان مؤثر در فرایند صدور مجوز، همکاری داشته باشند.

وی با اشاره به وضعیت کنونی گلخانه‌ها در استان، اظهار کرد: هم‌اکنون در خراسان رضوی ۴۴۵ هکتار سطح زیرکشت گلخانه‌ای وجود دارد که در آن انواع محصولات از جمله سبزی‌ها، صیفی‌جات، گل و گیاهان زینتی، گیاهان آپارتمانی و حتی گیاهان دارویی کشت می‌شود. همچنین نشای محصولات زراعی مانند گوجه‌فرنگی نیز در این گلخانه‌ها تولید می‌شود. برنامه امسال جهاد کشاورزی استان، ایجاد ۶۵ هکتار گلخانه و ۹۰ هکتار سایبان جدید است.

رجب‌زاده تشریح کرد: سایبان‌ها با کاهش تبخیر و تعرق از سطح گیاه و خاک، موجب صرفه‌جویی در مصرف آب می‌شوند و علاوه بر آن، از خسارت‌های ناشی از تگرگ و تنش‌های گرمایی جلوگیری می‌کنند و در نهایت، کمیت و کیفیت محصول را افزایش می‌دهند. استفاده از سایبان در باغات انار شهرستان‌های خلیل‌آباد و بردسکن نتایج بسیار مطلوبی داشته و انار تولیدشده در این فضاها از نظر کیفیت در سطح بالایی قرار گرفته است. با این حال، به دلیل هزینه بالای احداث، اجرای این طرح برای بسیاری از کشاورزان دشوار است؛ به‌طوری‌که احداث هر هکتار سایبان بین یک و نیم تا دو میلیارد تومان و هر هکتار گلخانه بیش از ۱۰ تا ۲۰ میلیارد تومان هزینه دارد.

وی در ادامه از طرح «گلخانه‌های کوچک‌مقیاس» به‌عنوان یکی از برنامه‌های حمایتی جهاد کشاورزی برای جوانان روستایی و شهری و علاقه‌مندان به فعالیت در این حوزه نام برد و افزود: این گلخانه‌ها مساحتی کمتر از ۳۰۰ متر دارند و متقاضیان می‌توانند با ثبت درخواست در سامانه سماک و تشکیل پرونده در مدیریت جهاد کشاورزی شهرستان، مجوز دریافت کنند.

معاون امور باغبانی جهاد کشاورزی خراسان رضوی ادامه داد: گلخانه‌های کوچک‌مقیاس دو مزیت مهم دارند؛ نخست آنکه جوانان روستایی با استفاده از منابع آبی محدود مانند آب شرب یا آبی که با تانکر از چاه تأمین می‌شود، می‌توانند فعالیت گلخانه‌ای را آغاز کنند، و دوم آنکه با همین مقیاس کوچک قادر خواهند بود منبع درآمدی پایدار ایجاد کرده و از بیکاری نجات یابند. تجربه حاصل از این فعالیت، زمینه گسترش کار را تا چند هزار متر فراهم می‌کند و در صورت تأمین تسهیلات لازم، جهاد کشاورزی نیز از این متقاضیان حمایت مالی خواهد کرد.

رجب‌زاده با اشاره به پیگیری سه موضوع اصلی در حوزه باغبانی، بیان کرد: نخستین موضوع، پیگیری زنجیره ارزش محصولات باغی است تا محصول تولیدشده با بالاترین ارزش اقتصادی به بازار عرضه شود. این موضوع به‌صورت جدی توسط جهاد کشاورزی و معاونت برنامه‌ریزی دنبال می‌شود.

وی دومین محور را ایجاد شناسنامه و شناسه محصول عنوان کرد و توضیح داد: هر محصولی که قرار است صادر شود باید دارای کدی باشد که خریدار در دیگر کشورها بتواند منبع و محل تولید آن را شناسایی کند؛ از جمله کشور، شهرستان و مزرعه تولیدکننده. پیگیری این امر جزو وظایف جهاد کشاورزی است، اما همکاری سایر نهادها نیز برای تحقق کامل آن ضروری است.

رجب‌زاده، سومین محور را تدوین و تصویب سند گیاهان دارویی در استان دانست و گفت: این سند با همکاری مرکز تحقیقات و به دستور استاندار تهیه و تصویب شده است. برای اجرای این سند، یک شعبه راهبردی تشکیل شده است و همچنین کمیته‌های فرعی نیز ایجاد شده‌اند و نشست‌های بعدی برای پیگیری و اجرای این سند برگزار خواهد شد تا مدیریت و بهره‌برداری از گیاهان دارویی در استان به‌صورت نظام‌مند انجام شود.

مقابله با فرسایش بادی در مراتع با کشت گیاهان دو منظوره

معاون امور باغبانی جهاد کشاورزی خراسان رضوی، شور شدن آب‌های زیرزمینی و فرسایش بادی را از چالش‌های اصلی بخش خاک کشور برشمرد و کشت گیاهان مرتعی مقاوم مانند خارشتر را به عنوان راهکاری برای تثبیت خاک و تأمین علوفه دانست و افزود: حفظ و نگهداری از خاک دارای اهمیت فوق‌العاده‌ای است، با پدیده‌های مختلف فرسایش آبی و بادی روبرو هستیم. در کنار این، شور و قلیایی شدن آب‌های زیرزمینی به دلیل کاهش بارش‌ها و برداشت بی‌رویه از چاه‌ها، خطری جدی برای سلامت خاک است که استفاده از آن توسط کشاورزان می‌تواند بافت خاک را نابود کند.

وی با تحلیل وضعیت استان، تصریح کرد: اگرچه در این استان به دلیل کمبود بارش، فرسایش آبی محسوس نیست، اما در مناطق جنوبی مانند سرخس که تحت تأثیر طوفان‌های ۱۲۰ روزه هستند، فرسایش بادی به یک معضل تبدیل شده است. این نوع فرسایش به طور ویژه مراتع را تحت تأثیر قرار داده است.

رجب‌زاده از برگزاری جلسات میدانی برای یافتن راهکار خبر داد و گفت: چندی پیش در شهرستان سرخس با همکاران جلسه گذاشتیم تا برای مقابله با فرسایش بادی چاره‌اندیشی کنیم. یکی از راهکارهای عملی و مورد تأکید ما، معرفی کشت گیاهان مرتعی دامن‌پوش و دو منظوره است.

وی با اشاره به گونه‌های موفق در این زمینه، خاطرنشان کرد: گیاه خارشتر نمونه موفقی است که هم شن‌های روان را تثبیت می‌کند و هم به عنوان علوفه برای دام به ویژه شتر قابل استفاده است و با استقبال خوب کشاورزان نیز روبرو شده است. گونه‌های دیگری مانند طاق‌زادها نیز برای این هدف توصیه می‌شوند.

اجرای طرح باغبانی حفاظتی در راستای حفظ خاک

معاون امور باغبانی جهاد کشاورزی خراسان رضوی از اجرای طرح باغبانی حفاظتی در راستای حفظ خاک خبر داد و گفت: جایگزینی کودهای آلی با کودهای شیمیایی و کاهش استفاده از ادوات سنگین، از ارکان اصلی این طرح است.

رجب‌زاده در تشریح برنامه‌های این حوزه اظهار کرد: در بخش باغبانی، مسئله حفظ خاک از اولویت‌های اصلی ماست. در این راستا، توصیه می‌شود مصرف کودهای آلی و حیوانی افزایش یافته و از مصرف کودهای شیمیایی کاسته شود. همچنین برگرداندن علف‌های هرز به خاک نیز از روش‌های مؤثر در این زمینه است.

وی با اشاره به اجرای طرح باغبانی حفاظتی در استان، افزود: این طرح با هدف حفظ خاک و افزایش بهره‌وری آب و نهاده‌ها اجرا می‌شود. در همین راستا، کارگاه‌های ترویجی برای باغداران و کشاورزان برگزار می‌شود تا شیوه‌های مدرن مدیریت باغ را آموزش ببینند.

معاون امور باغبانی جهاد کشاورزی خراسان رضوی با اشاره به تأثیر مخرب ادوات سنگین بر خاک، تأکید کرد: استفاده از ادوات سنگین در باغات باعث فشردگی خاک می‌شود. بنابراین توصیه می‌کنیم تا حد امکان از ادوات سبک استفاده شود و عملیات خاک‌ورزی به حداقل برسد. این اقدام در حفظ ساختار خاک و جلوگیری از فرسایش بسیار مؤثر خواهد بود. اجرای طرح باغبانی حفاظتی نه تنها به حفظ خاک منجر می‌شود، بلکه در بلندمدت موجب افزایش بهره‌وری و اقتصادی‌تر شدن محصول نیز خواهد شد.