محمدمهدی وحیدی در گفت‌گو با ایسنا اظهار کرد: در بررسی نمایشنامه «بیرون پشت در» با مفاهیمی مختلف مانند خودکشی مواجه می‌شویم که ممکن است دغدغه امروز بسیاری از ما باشد. اجرای این تئاتر راهی برای آگاهی‌رسانی درباره جلوگیری از این مسئله بود. اگر قرار باشد یک اثر هنری با چنین موضوعاتی خلق شود، باید در ابتدا مولف آن دغدغه‌مند باشد. اگر پیامی که قرار است به مخاطب منتقل شود نظر واقعی هنرمند نباشد، از تاثیرگذاری برخوردار نیست و صرفا به یک کپی تبدیل می‌شود.

وی افزود: در برخی موارد پایبندی کامل به نمایشنامه اصلی، الزام نیست؛ چراکه هر شخصی می‌تواند به اثر نگاشته‌شده نگاه کند و با دیدگاه منحصربه فرد خودش آن را تعریف کند. در اجرای «بیرون پشت در» تغییراتی زیادی اتفاق نیفتاد و تنها تفاوت اساسی که در آن وجود دارد نحوه پایان‌بندی است. سرنوشت شخصیت اصلی در نمایشنامه و در این اجرا کاملا متفاوت است و این تغییر با فضای تیره و سرد نمایش، همخوانی دارد.

وحیدی در ارتباط با سبک این نمایشنامه، بیان کرد: فضای نمایشنامه اصلی دارای ویژگی‌های نهیلیستی یا همان پوچ‌گرایی است که این موضوع از شروع پیش‌پرده با حضور شخصیت رییس اداره کفن و دفن نمایان است. در ادامه نمایش درمی‌یابیم که رییس اداره کفن و دفن یکی از اشخاص نمایش نیست بلکه به عنوان نماد مرگ در صحنه حضور دارد. در تعامل بازیگران با یکدیگر و با در نظر گرفتن فضای ناامیدکننده حاکم نیز متوجه می‌شویم که قدرت اصلی در این داستان در دستان مرگ قرار دارد.

او با اشاره به اینکه تاریخ نگارش نمایشنامه «بیرون پشت در» به پس از جنگ جهانی دوم باز می‌گردد، خاطرنشان کرد: درست زمانی که هزاران سال از شروع تمدن توسط بشر آغاز شده است، در مدت زمانی کوتاه میلیون‌ها آدم در جریان دو جنگ جهانی و بعد از آن جنگ سرد، یا کشته شده‌اند و یا آسیب‌های شدیدی را تجربه کرده‌اند. در چنین شرایطی روحیه جامعه و افرادی که در آن زیست می‌کنند دچار ناامیدی است و این در تمامی صحنه‌های متن اصلی و همچنین اجرای نمایش، واضح است. دیالوگ‌هایی که در بین بازیگران رد و بدل می‌شود در ادامه فضای یاس‌آورِ حاکم است و تنها درمورد تحقیر، تنهایی و مرگ صحبت می‌شود.

این کارگردان تئاتر ادامه داد: حفظ کردن فضا و اتمسفر یک نمایشنامه بر روی صحنه تئاتر به فاکتورهای زیادی مانند میزانسن، نورپردازی، حرکت‌های نمایشی، موسیقی و مواردی از این قبیل بستگی دارد. با توجه به اینکه تئاتر «بیرون پشت در» یک اجرای دانشجویی و در بستر دانشگاه روی صحنه رفته است با محدودیت‌هایی در همین موارد مواجه بوده است. نمایشنامه «بیرون پشت در» اثر ولفگانگ برشرت، نویسنده آلمانی است که از جایگاه مهمی در ادبیات نمایشی برخوردار است. با همه این وجود در ایران کمتر به آن پرداخته و تنها یک ترجمه از آن در دسترس مخاطبان قرار گرفته است.

نمایشنامه «بیرون پشت در» رگه‌هایی اکسپرسیونیستی دارد

وحیدی درباره شیوه «جریان سیال ذهن»، تصریح کرد: مبحثی در ادبیات نمایشی با عنوان «جریان سیال ذهن» وجود دارد که در این نوع روایت، اتفاقات در ذهن شخصیت اصلی رخ می‌دهد و این در حالی است که راوی داستان که قابلیت تشخیص درست از غلط و حقیقت از دروغ را ندارد، قابل اعتماد نیست! برای بیشتر نشان دادن این مسئله، شخصیت اصلی را به گونه‌ای تعریف کردیم که در طول اجرا نسبت به اتفاقات محیط پیرامون خود و تعویض صحنه‌ها بی‌خبر است. در این اجرا سعی کردیم زمان و مکان دقیقی را تعیین نکنیم، به همین دلیل می‌توان گفت با توجه به این ویژگی‌ها و همچنین زمان نگارش، نمایشنامه دارای رگه‌های سبک اکسپرسیونیستی نیز هست.

وی با اشاره به اهمیت زبان شخصیت‌ها در بازتاب مفاهیم روانشناسی در تئاتر، گفت: زبان این توانایی را دارد که ویژگی‌های فردی و اجتماعی شخصیت را معرفی کند و گاهی اوقات حامل نشانه‌های پنهان باشد. در حقیقت زبان بازیگر علاوه بر حرکت او بر روی صحنه با توجه به نحوه بیانش اهمیت بالایی پیدا می‌کند. در طول نگارش این نمایشنامه نیز تلاش شد که زبان بازیگران، بازتابی از یک طبقه جامعه نباشد بلکه مضمون و مفهومی خاص را به مخاطبان منتقل کند. به عنوان مثال شخصیت سرهنگ، صرفا تصویری از یک فرد نازی نیست بلکه مفهوم جنگ را ارائه می‌دهد. برخی از اشخاص نمایش نیز وجود خارجی ندارند که بازهم در انتقال کانسپتی خاص، موثرند.

نزدیکی موضوع نمایش با دغدغه‌های کشور سبب افزایش درک مخاطب می‌شود

این کارگردان تئاتر، ادامه داد: یکی از ویژگی‌های متمایز کننده افراد علاقه‌مند به حوزه ادبیات نمایشی و تئاتر، این است که آنها به مطالعه نمایشنامه می‌پردازند. در این حین، خوانشگر تلاش می‌کند که بین خود و اشخاص و همچنین موقعیت‌ها تشابه پیدا کند و این ناخودآگاه منجر به همذات‌پنداری می‌شود. زمانی که قصد داریم یک نمایشنامه را به روی صحنه ببریم باید به این نکته توجه کنیم که در چه بستری و برای چه مخاطبی قرار است نمایش داده شود. به همین جهت باید نمایشنامه‌ را طوری انتخاب کرد و آن را تغییر داد که با دغدغه‌ها و مشکلات همان کشور همخوانی داشته باشد. اگر این اتفاق بیفتد، مخاطبان درک درست‌تر و بهتری از نمایش خواهند داشت.

وی افزود: زمانی که یک نمایشنامه جهان شمول باشد، اهمیتی ندارد که با چه امکاناتی و در چه کشور و دوره‌ای به روی صحنه برود. به عنوان مثال هملت اثر شکسپیر بارها و بارها در نقاط مختلف دنیا به شیوه‌های گوناگون روی صحنه رفته است و به زمان و مکان خاصی تعلق ندارد. نمایشنامه «بیرون پشت در» دقیقا چنین ویژگی‌هایی را دارد و تنها زمانی نمی‌تواند روی صحنه برود که دنیا از غم و مشکلات رها شود که شاید بتوان گفت چنین اتفاقی هرگز رخ ندهد.

توجه به فرهنگ یک کشور در نمایشنامه جهت تقویت هم‌ذات‌پنداری مخاطب

وحیدی با تاکید بر اهمیت ایجاد همذات‌پنداری در مخاطب، خاطرنشان کرد: در بحث بازنویسی باید به این موضوع توجه کرد که مخاطب قرار است چیزی از فرهنگ یک کشور خارجی را تماشا کند یا مسئله‌ای که به آن پرداخته شده شامل دغدغه‌هایی است که در جامعه خودش با آن‌ها سروکار دارد. اگر محتوای اثر را به فرهنگ بستری که مخاطب در آن زیست می‌کند ارتباط دهیم شاهد هم‌ذات‌پنداری هرچه بیشتر مخاطب خواهیم بود.

کارگردان تئاتر «بیرون پشت در»، بیان کرد: طراحی صحنه این تئاتر به شکلی مینیمال انجام شد و عنصر اصلی در قالب یک «در» روی صحنه خودنمایی می‌کرد. این «در» اشاره به نام اثر و سرنوشت شخصیت اصلی دارد که از سوی افراد مختلفی مانند سرهنگ نازی، زن همسایه، فرد استعدادیاب و سایرین مورد پذیرش قرار نمی‌گیرد. کاهش عناصر موجود در صحنه به شیوه روایت جریان سیال ذهن کمک می‌کند و اگر از نگاه روانشناختی به اشخاص نگاه کنیم، تفاوتی با صحنه ندارند و درنهایت هر دو به پوچی خواهند رسید. استفاده از جورچین‌های بازی در صحنه که رنگ‌های روشنی دارند، کاملا با فضای نمایش در تضاد است. چنین عنصری به دنیایی معصومانه تعلق دارد که از هرگونه مشکلات مانند جنگ، فقر، ناامیدی به دور است و حتی تصوری از این موضوعات ندارد.

وحیدی درباره تفاوت تئاتر بدنه با تئاتر دانشجویی، اظهار کرد: باوری نادرست در سطح شهر شکل گرفته است که اگر یک اجرای تئاتر از کیفیت چندان بالایی برخوردار نباشد اصطلاحا به آن تئاتر دانشجویی می‌گویند. در تئاتر دانشجویی هرگز دغدغه مالی مطرح نیست و به همین خاطر این نکته اهمیت دارد که پیامی را که منتقل می‌کند با تئاتر بدنه متفاوت‌تر باشد.

تئاتر دانشجویی باید در ساختار و فرم جسارت بیشتری داشته باشد

وی افزود: در تقسیم‌بندی تئاتر آمریکا، دسته‌ای از اجراها با عنوان «برادوی» Broadway theatre شناخته می‌شوند که کیفیت آنها را تعداد مخاطبان‌شان تعیین می‌کند. در دسته دیگر، تئاترهای «خارج از برادوی» Off Broadway theatre قرار می‌گیرند که مستقل‌تر و هنری‌تر بوده و اجراهایی تجربی به‌شمار می‌روند. دسته سوم نیز تئاترهای «کاملا تجربی» Off Off Broadway theatre هستند. در ایران، تنها در تهران آثاری مشابه با برادوی به روی صحنه می‌رود و در سایر شهرها این نوع، چندان در اولویت برنامه‌های هنری نیست. به همین دلیل لازم است که تئاتر دانشجویی از لحاظ ساختار و فرم دارای جسارت بیشتری باشد.

این کارگردان با اشاره به اینکه وجود یک «طراح حرکت» در تیم تولید یک تئاتر از اهمیت بالایی برخوردار است، خاطرنشان کرد: چنین تخصصی می‌تواند در زمینه کارگردانی نقش مهمی را ایفا کند. عموما در اجراهای سطح شهر مشهد، طراح حرکت حضور پررنگی ندارد و اگر فردی با این وظیفه در تیم اجرایی فعالیت کند، اتفاق مثبتی خواهد بود. در این بخش، طراحی حرکات بازیگران به صورت اصولی و دارای ریتم تنظیم خواهد شد که شاید کارگردان این نوع نگاه و چینش را نداشته باشد.

تئاتر «بیرون پشت در» به کارگردانی محمدمهدی وحیدی از ۱۷ الی ۲۱ آبان‌ماه ساعت ۱۶ در آمفی تالار رودکی دانشگاه فردوسی مشهد پذیرای علاقه‌مندان هنر است.

انتهای پیام