خبرگزاری مهر، گروه فرهنگ و ادب، طاهره طهرانی: با رونمایی مجسمه شاپور و شعاری که برای آن طراحی شده بود با عنوان «در برابر ایران زانو می‌زنید»، با حمید نیکرو درباره پیروزی‌ها و شکست‌های مهم ایران در طول تاریخ و نقش و آگاهی و توجه عموم مردم به گفتگو نشستیم:

ایران در طول تاریخ چه شکست‌هایی را متحمل شده و چه پیروزی‌هایی به دست آورده است؟

پرسشی که مطرح فرمودید، نیازمند یک بررسی عمیق است؛ چرا که بیان و پژوهش در حوزه تاریخ ابعاد مختلفی دارد. ما در کشورمان در زمینه تکرار، ترویج و ترغیب مباحث تاریخی برای اقشار مختلف جامعه، از دبستان تا دانشگاه و حتی در میان نخبگان و خبرگان، واقعاً کم‌کاری کرده‌ایم. به همین دلیل مردم شناخت درستی از گذشته خود ندارند.

ما چقدر تاریخ خود را می‌دانیم و چقدر برایمان اهمیت داشته است؟

شناخت از تاریخ حتی در قرآن نیز مورد تأکید است. خداوند می‌فرماید در احوال گذشتگان جست‌وجو و تأمل کنید. در احادیث نیز آمده است که از وضعیت پیشینیان خود آگاه شوید. این شامل شناخت شکست‌ها و پیروزی‌ها نیز می‌شود. واقعاً در کشور ما، حتی بعد از انقلاب و در طول این ۴۷ سال، مراکز تحقیقاتی، پژوهشی، دانشگاه‌ها و به‌ویژه حوزه‌های علمیه در این زمینه کم‌کاری‌های زیادی داشته‌اند.کتب درسی ما نیز، اگرچه گاهی به مباحث تاریخی اشاره کرده‌اند، اما متأسفانه در مواردی اشتباه بیان شده است. برخی پادشاهان کم‌اثر بزرگ جلوه داده شده‌اند و در مقابل، نهضت‌های موفق مردمی مورد بی‌توجهی قرار گرفته‌اند. از این جهت در انتقال و بیان تجربیات تاریخی به نسل‌های آینده بسیار غفلت کرده‌ایم.

همین امر سبب شده که نگاه جامعه به تمدن غرب اشتباه شکل بگیرد. یکی از غفلت‌های بزرگ، حتی در رسانه ملی، این بوده که طی سال‌های طولانی فجایع و نقاط ضعف تمدن غرب بایکوت خبری شده است، در حالی که هجمه سنگینی علیه داشته‌ها، موفقیت‌ها و دستاوردهای خودمان صورت گرفته است. به همین دلیل، حتی در سطح تحصیلات عالیه، برخی از تحصیل‌کردگان دچار خودتحقیری شده‌اند و نسبت به تاریخ و دستاوردهای کشور احساس ضعف می‌کنند.

در حالی که این‌گونه نیست. ما در طول تاریخ پیروزی‌های عظیمی داشته‌ایم. هر زمان که مردم پای کار بوده‌اند و حاکمان یا همراهی کرده‌اند یا حداقل مانع نشده‌اند، موفقیت حاصل شده است؛ مانند پیروزی سربداران در برابر مغول‌ها، نهضت جنگل در برابر استبداد داخلی و تجاوز روس و انگلیس، و ایستادگی مردم در برابر متجاوزان. در دوران گذشته نیز نمونه‌هایی چون پیروزی در زمان خشایارشاه بر اسپارتی‌ها، یا نبردهای موفق نادرشاه از جمله نبرد با محمدشاه گرگانی، و همچنین مقاومت مردم بوشهر به رهبری شهید رئیسعلی دلواری در برابر انگلیسی‌ها، همه از افتخارات تاریخی ماست. حتی شهادت در راه دفاع از میهن خود نوعی پیروزی محسوب می‌شود.

اما بزرگ‌ترین پیروزی ملت ایران، جنگ تحمیلی هشت‌ساله است. در حالی که بیش از چهل کشور غربی و غیرغربی از رژیم بعث عراق حمایت مالی، نظامی و اطلاعاتی می‌کردند، ایران توانست بدون از دست دادن حتی یک وجب خاک، پیروز بیرون بیاید. این جنگ، به‌ویژه به دلیل حضور مردم در صحنه، به نتیجه رسید و در نهایت منجر به سقوط صدام شد.

این موید فرمایش شما است که هر زمان حکومت مردم را پای کار آورده، پیروزی حاصل شده است. چنان که در جنگ هشت‌ساله دیدیم که مردم فرزندان خود را دادند، اما اجازه ندادند یک وجب از خاک کشور جدا شود.

حضور مردم رمز پیروزی بود و همین موضوع در مقاطع مختلف تاریخی تکرار شده است.امروز هم صحنه نبرد تغییر کرده و از جنگ سخت به جنگ نرم رسیده‌ایم. از سال ۲۰۰۰ به بعد، بر اساس اسناد رسمی استراتژی ملی آمریکا، پیش‌بینی کرده بودند که در سال ۲۰۲۵ جمهوری اسلامی دیگر وجود نخواهد داشت. اما در عمل، ما در دهه‌های مختلف، از دهه ۷۰ تا دهه ۹۰ و حتی در سال ۱۴۰۱، شاهد فتنه‌های متعددی بودیم که با حضور و آگاهی مردم خنثی شدند. این نشان می‌دهد که هر زمان مردم پای کار باشند، پیروزی حاصل می‌شود.

در تاریخ گذشته نیز همین‌گونه بوده است. در نبرد تیسفون و سامرا نیز پیروزی‌هایی در برابر رومی‌ها حاصل شد. در مقابل، بزرگ‌ترین شکست‌های ما در زمان حاکمان نالایق و وابسته رخ داده است؛ مانند شکست در برابر اسکندر مقدونی یا محمود افغان. هر جا مردم کنار گذاشته شدند و حاکمان از مردم فاصله گرفتند، کشور دچار شکست شد.

در مجموع، اگر تاریخ را به‌صورت عمیق بررسی کنیم، خواهیم دید پیروزی‌های ما بسیار بیشتر از شکست‌ها بوده است. اما متأسفانه تاریخ هنوز جایگاه واقعی خود را در نظام آموزشی ما ندارد. باید آموزش تاریخ از مقاطع ابتدایی تا دانشگاه به‌صورت هدفمند و صحیح انجام شود. مراکز تحقیقاتی، دانشگاه‌ها، حوزه‌های علمیه و محققان دلسوز باید در این زمینه همت کنند. با توجه به گسترش رسانه‌های نوین و دیجیتال، لازم است محتوای تاریخی به قالب‌های گوناگون مانند فیلم، مستند و بسته‌های رسانه‌ای تبدیل شود تا انتقال آن به نسل جوان ساده‌تر و اثرگذارتر باشد.