خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها- مرجان فرهمند، عاطفه وفاییان: در روزهایی که آسمان مشهد در غباری از رنگ‌های خاکستری فرو رفته، شاخص‌های کیفیت هوا از مرز هشدار عبور کرده‌اند و سلامت هزاران شهروند به وضعیت جوی گره خورده است. آلودگی هوا نه تنها پدیده‌ای گذرا بلکه نشانه‌ای از بحرانی زیست‌محیطی است که سال‌هاست به شکل‌های گوناگون خود را در اقلیم شرق کشور نمایان می‌سازد.

در این میان، موقعیت جغرافیایی مشهد و مجاورت آن با پهنه‌های بیابانی آسیای مرکزی، زمینه‌ای طبیعی برای نفوذ توده‌های گرد و غبار خارجی فراهم کرده است. جریان بادهای خشک شمال و شمال‌شرق، ذرات ریز خاک را از مرزهای فرامرزی به درون حوضه مشهد منتقل می‌کند؛ ذراتی که در برخورد با آلاینده‌های شهری ماندگارتر و سنگین‌تر می‌شوند.

از سوی دیگر، ترکیب خشکسالی‌های سال‌های اخیر با کاهش پوشش گیاهی در اطراف شهر، کانون‌های گرد و غبار داخلی را فعال‌تر کرده است. این کانون‌ها اگرچه ابعاد گسترده ندارند، اما در روزهای پایداری جوی به‌سرعت کیفیت هوا را تحت تأثیر قرار می‌دهند و موجی از نگرانی اجتماعی و زیست‌محیطی پدید می‌آورند.

آلودگی هوای مشهد تنها نتیجه ناهماهنگی طبیعت نیست؛ بلکه حاصل کنش متقابل عوامل اقلیمی، انسانی و صنعتی است. از بادهای شمالی و خاک ترکمنستان تا خودروهای درون‌شهر و نیروگاه‌های پیرامونی، همگی در ساختن این فضای خاکستری سهمی دارند.

به این ترتیب، پدیده‌ای که در ظاهر تنها یک تغییر جوی است، در واقع نمایانگر سیاست‌گذاری‌های زیست‌محیطی، ضعف زیرساخت‌های صنعتی و کاهش ظرفیت تاب‌آوری اکوسیستم منطقه به شمار می‌رود. بررسی دقیق منشأ این آلودگی می‌تواند تغییری اساسی در جهت‌دهی تصمیمات مدیریتی رقم بزند و مسیر کنترل بحران را شفاف‌تر سازد.

منشأ آلودگی هوای مشهد گرد و غبار خارجی است، نه آلاینده‌های صنعتی

مهدی یزدان‌جو، معاون اداره‌کل محیط زیست خراسان رضوی در گفتگو با خبرنگار مهر با اشاره به تداوم آلودگی هوای مشهد در روزهای اخیر اظهار کرد: منشأ اصلی آلودگی فعلی، گرد و غبار ورودی از کشور همسایه ترکمنستان است و آلاینده‌های گازی نقش پررنگی در این وضعیت ندارند.

معاون اداره‌کل محیط زیست خراسان رضوی با بیان اینکه از سال ۱۴۰۰ به این سو استان با خشکسالی‌های پی‌درپی روبه‌رو بوده است، افزود: طبیعتاً در روزهایی که باد داریم باید شاهد هوای پاک به جهت کاهش آلاینده‌های فسیلی باشیم، اما به دلیل خشکسالی و فعال شدن کانون‌های گرد و غبار، این بادها خود عامل ایجاد آلودگی گرد و غباری شده‌اند.

وی ادامه داد: از دیشب شاهد ورود توده گرد و غبار به مشهد بودیم و در حال حاضر آلودگی موجود بیشتر منشأ گرد و غباری دارد و از نوع آلاینده‌های گازی نیست. البته با توجه به نوع آلودگی نیاز به تعطیلی صنایع نداریم، اما هشدارها همچنان ادامه دارد.

یزدان جو با اشاره به فعالیت گروه کاری محیط زیست ذیل کار گروه امور زیر بنایی استان در این زمینه گفت: امروز نیز جلسه کار کاری برگزار شد و بر اساس آن، طرح اداره کل منابع طبیعی برای مهار و کنترل کانون‌های گرد و غبار در دستور کار قرار گرفته است. همچنین پیگیری مذاکراتی با کشورهای همسایه، از جمله ترکمنستان و افغانستان، برای مدیریت کانون‌های فرامرزی در حال پیگیری است.

معاون اداره‌کل محیط زیست خراسان رضوی تصریح کرد: هرچند نمی‌توان وعده قطعی داد، اما تلاش ما بر این است که با اجرای مصوبات جدید و همکاری بین‌بخشی، شاهد کاهش آثار این پدیده بر سلامت مردم و محیط‌زیست استان باشیم.

هوای مشهد در وضعیت اضطرار؛ پیش‌بینی بهبود نسبی از عصر امروز

علی قاسمی، کارشناس سازمان هواشناسی خراسان رضوی در گفتگو با خبرنگار مهر از تداوم آلودگی هوای مشهد تا عصر امروز خبر داد و اظهار کرد: بر اساس پیش‌بینی‌ها با ورود سامانه ناپایدار جوی و احتمال بارش‌های پراکنده در مشهد و اطراف آن، از عصر امروز کیفیت هوا به تدریج بهبود می‌یابد.

کارشناس سازمان هواشناسی خراسان رضوی بیان کرد: منبع اصلی آلودگی امروز هوای مشهد ترکیبی از گرد و غبار برخاسته از سطح زمین بر اثر وزش باد و همچنین آلاینده‌های فسیلی ناشی از فعالیت‌های شهری است.

وی افزود: دیروز بعدازظهر هشدار نارنجی کیفیت هوا برای امروز صادر شد و همان‌طور که پیش‌بینی می‌کردیم، وضعیت هوای مشهد در شرایط بسیار ناسالم و بحرانی قرار گرفت.

قاسمی تصریح کرد: با ورود سامانه ناپایدار جوی از امروز صبح، در برخی مناطق استان از جمله قوچان بارش گزارش شده و برای مشهد نیز احتمال بارش‌های پراکنده در ساعات بعدازظهر وجود دارد. این شرایط موجب کاهش غلظت آلاینده‌ها و بهبود تدریجی کیفیت هوا خواهد شد.

به گفته کارشناس سازمان هواشناسی خراسان رضوی تصمیم‌گیری درباره تعطیلی ادارات، مدارس یا محدودیت فعالیت‌های آلاینده بر عهده دستگاه‌های اجرایی و مدیریت بحران استان است و وظیفه هواشناسی صرفاً صدور هشدارهای جوی است.

وی گفت: بر اساس پیش‌بینی‌های فعلی، از عصر امروز شرایط به سمت پایداری و بهبود کیفیت هوا پیش می‌رود و در روزهای آینده هشدار جدیدی در این خصوص صادر نخواهد شد.

تداوم قرمزی هوای مشهد نتیجه نیروگاه‌های مازوت‌سوز و صنایع فرسوده است

در این گزارش همچنین اسماعیل کهرم، عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد واحد علوم و تحقیقات در گفتگو با خبرنگار مهر با اشاره به تکرار روزهای قرمز در هوای مشهد اظهار کرد: استفاده از سوخت مازوت در نیروگاه‌ها و فعالیت صنایع قدیمی بدون نوسازی، هوای مشهد را به یکی از آلوده‌ترین کلان‌شهرهای کشور تبدیل کرده است.

عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد واحد علوم و تحقیقات درباره تداوم آلودگی هوای مشهد، وضعیت این شهر را «قرمز و نگران‌کننده» توصیف کرد و افزود: آلودگی هوای مشهد در هفته‌های اخیر به مرحله‌ای رسیده که پس از چند روز هوای قابل‌قبول، دوباره به شرایط قرمز بازگشته است.

وی با اشاره به جایگاه مشهد در میان کلان‌شهرهای کشور اظهار کرد: مشهد مانند تهران، اصفهان، شیراز و تبریز هم جمعیتی چند میلیونی دارد و هم شهری صنعتی به شمار می‌رود. از این‌رو در داخل مشهد و در اطراف آن، واحدهای صنعتی متعددی فعالیت دارند که بسیاری از آنها قدمتی بیش از چهل یا پنجاه سال دارند و متأسفانه هنوز نوسازی نشده‌اند.

به گفته کهرم، این صنایع قدیمی به دلیل فقدان سیستم‌های تصفیه و فیلترهای نوین، هوا، خاک و آب را آلوده می‌کنند و در نتیجه سلامت مردم را تهدید می‌سازند.

عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد واحد علوم و تحقیقات در ادامه یکی از مهم‌ترین منابع آلاینده هوای مشهد را کوره‌های آجرپزی دانست و گفت: این کوره‌ها در اطراف شهر فعال هستند و همانند اصفهان، تهران، شیراز و تبریز از عوامل اصلی آلودگی هوا به شمار می‌روند.

وی سپس با اشاره به نقش نیروگاه‌ها در آلودگی هوا تصریح کرد: در نیروگاه‌ها از سوخت‌های مختلفی همچون گاز، نفت، گازوئیل و در نهایت مازوت استفاده می‌شود، اما با کمال تأسف باید گفت مازوت آلاینده‌ترین ماده سوختی است. این ماده، از ته‌مانده فرآیند پالایش نفت به دست می‌آید و هیچ کار بی‌خطر و پاکی نمی‌توان با آن انجام داد.

کهرم گفت: مازوت اگر در نیروگاه بسوزد هوا را مسموم می‌کند، اگر به خاک ریخته شود سفره‌های آب زیرزمینی را آلوده می‌سازد، و اگر وارد آب‌های سطحی یا دریا شود باعث نابودی موجودات دریایی و ماهیان می‌گردد. استفاده از مازوت در نیروگاه‌های مشهد موجب شده هوا، خاک و آب هم‌زمان تحت تأثیر آلودگی قرار گیرند.

عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد واحد علوم و تحقیقات با مقایسه شرایط ایران با کشورهای اروپایی گفت: در کشوری چون سوئیس، حتی دودکش‌های کارخانه‌ها مجهز به فیلترهای پیشرفته‌اند و دود سفید خروجی به حدی پاک است که با هوا تفاوتی ندارد، اما در ایران از دودکش کارخانه‌های سیمان، دودی سیاه و غلیظ بیرون می‌آید که لحظه خروج آن، آلودگی محیط قابل مشاهده است.

وی تأکید کرد: تا زمانی‌که صنایع کشور نوسازی نشوند و سوخت‌های ناسالمی مانند مازوت در نیروگاه‌ها مورد استفاده قرار گیرد، نمی‌توان انتظار داشت هوای مشهد و دیگر کلان‌شهرهای ایران به وضعیت سالم بازگردد.

آلودگی هوای مشهد؛ بحران خاموشی که نیازمند عزم ملی تبیین شد

آلودگی هوای مشهد امروز آزمونی برای مدیریت محیط‌زیست در سطح استانی و ملی است. آنچه اکنون در هوای این کلان‌شهر دیده می‌شود، حاصل انباشتی از تغییرات اقلیمی و کاستی‌های مدیریتی در سال‌های گذشته است؛ بحرانی که برای مقابله با آن باید فراتر از صدور هشدار و تعطیلی مقطعی فکر کرد.

رهایی از وضعیت کنونی تنها با همکاری چندسویه میان نهادهای استانی و دستگاه‌های فرامرزی امکان‌پذیر است. مهار کانون‌های داخلی گرد و غبار، بازسازی پوشش گیاهی، استفاده از فناوری‌های نو در صنعت، و اصلاح الگوی سوخت نیروگاه‌ها باید به مطالبه‌ای دائمی تبدیل شود نه اقدامی موسمی.

مشهد به عنوان دومین کلان‌شهر کشور، شایسته نظامی پایدار در کنترل کیفیت هواست؛ نظامی که بر پایه رصد دقیق، داده‌های به‌روز و تصمیم‌گیری علمی استوار باشد. تجربه‌های موفق سایر کشورها نشان می‌دهد که هیچ شهری بدون مشارکت مردم و شفافیت در اطلاع‌رسانی نتوانسته با بحران آلودگی مقابله کند.

موضوع آلودگی هوا دیگر مسأله‌ای صرفاً زیست‌محیطی نیست؛ بلکه پیوندی مستقیم با اقتصاد شهری، سلامت عمومی و آرامش اجتماعی دارد. هر تصمیم در این زمینه مستقیماً بر زندگی میلیون‌ها نفر اثر می‌گذارد و آینده نسل‌های بعد را رقم می‌زند.

اگر امروز اراده‌ای جمعی برای احیای هوای پاک در مشهد شکل گیرد، می‌توان امید داشت که شهر دوباره آسمانی روشن را تجربه کند؛ آسمانی که در آن، نه باد تهدیدی برای سلامت بلکه نشانه‌ای از تجدید حیات طبیعت باشد و نفس کشیدن در آن، تبیین آرامش و زندگی باشد.