خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها: استان خراسان جنوبی به دلیل همجواری با کشور افغانستان و بهره‌مندی از چهار معبر رسمی تجاری، یکی از مسیرهای اصلی قاچاق سوخت در شرق کشور به شمار می‌رود. از میان این معابر، گذرگاه رسمی ماهیرود بیش از دیگر مسیرها مورد توجه قاچاقچیان قرار دارد؛ چرا که بیش از یک دهه است تنها دروازه فعال تجاری میان دو کشور بوده و سه معبر دیگر از سمت افغانستان به حالت تعلیق درآمده‌اند.

در حالی که تلاش‌هایی برای بازگشایی این معابر انجام شده، تمرکز حجم بالای تجارت و تردد در ماهیرود موجب شده این محور به اصلی‌ترین مسیر انتقال سوخت قاچاق در استان تبدیل شود.

هزینه‌های سنگین قاچاق سوخت برای استان

پدیده قاچاق سوخت علاوه بر خسارت اقتصادی، خطرات جانی بسیاری را برای مردم و کاربران جاده‌ها به همراه داشته است. خودروهای حامل سوخت قاچاق که به‌اصطلاح محلی «شوتی» نامیده می‌شوند، در جاده‌های استان با سرعت‌های غیرمجاز حرکت می‌کنند و حوادث مرگباری رقم می‌زنند.

سردار حسن شجاعی‌نسب، فرمانده انتظامی خراسان جنوبی، در گفتگو با خبرنگار مهر با اشاره به اقدامات پلیس در این حوزه اظهار داشت: از ابتدای امسال تاکنون بیش از ۲ میلیون و ۷۷۰ هزار لیتر فرآورده نفتی قاچاق در استان کشف شده که ارزش ریالی آن بیش از هزار و ۶۶۰ میلیارد تومان برآورد می‌شود.

وی افزود: در همین مدت، هزار و ۶۵۰ دستگاه خودرو که عمدتاً از نوع شوتی بوده‌اند، توقیف شده و رانندگان آن‌ها تحویل مراجع قضائی شده‌اند.

وی ادامه داد: همچنین هفت پرونده قاچاق سازمان‌یافته با ارزش بیش از ۱۸۰ میلیارد تومان در استان شناسایی و سه پرونده ملی مهم نیز برای بررسی بیشتر در اختیار دستگاه قضائی قرار گرفته است.

فروش سوخت با قیمت ۱۰ برابر در مناطق مرزی

اختلاف فاحش قیمت سوخت در دو سوی مرز، انگیزه اصلی قاچاقچیان را شکل داده است و در مناطق مرزی خراسان جنوبی، برخی از رانندگان که نیاز چندانی به سوخت ندارند، کارت‌های سوخت خود را به دلالان واگذار می‌کنند تا آن‌ها سهمیه سوخت را با قیمت بالا خریداری کنند.

یکی از اهالی شهرستان نهبندان – یکی از کانون‌های اصلی قاچاق سوخت – در گفتگو با خبرنگار مهر گفت: عده زیادی از رانندگان، کارت سوخت خود را در اختیار قاچاقچیان می‌گذارند. آن‌ها سوخت را با لیتری ۱۰ هزار تومان می‌خرند و به افغانستان می‌برند.

وی ادامه داد: اگر چند بار از کارت سوخت یک نفر توسط دیگران استفاده شود، کارت می‌سوزد به همین دلیل به این کارت‌ها “کارت سوخت مهاجر” می‌گویند.

به گفته این شهروند، بسیاری از این کارت‌ها در شهرستان‌های جنوبی استان جمع‌آوری و برای قاچاق سوخت استفاده می‌شود؛ موضوعی که باعث کمبود سوخت برای مصرف‌کنندگان واقعی و شکل‌گیری صف‌های طولانی در جایگاه‌ها شده است.

پدیده کارت‌های مهاجر تنها محدود به شهرهای مرزی نیست و در مرکز استان نیز رواج دارد. در بیرجند، شهروندان از کمبود کارت سوخت آزاد و محدودیت سوخت‌گیری گلایه دارند. طبق مقررات، هر کارت سوخت شخصی تنها مجاز به دریافت ۲۰ لیتر سوخت در هر ۴۸ ساعت است و استفاده مکرر از کارت آزاد نیز با محدودیت همراه است.

رشد ۱۵۵ درصدی تخلفات در حوزه کارت سوخت در خراسان جنوبی

محمدرضا عابدانی، مدیرعامل شرکت پخش فرآورده‌های نفتی خراسان جنوبی، در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار کرد: از ابتدای سال تاکنون دو هزار و ۸۰۰ پرونده تخلف در حوزه کارت هوشمند سوخت شناسایی و به تعزیرات حکومتی ارسال شده است که نسبت به مدت مشابه سال قبل، رشد ۱۵۵ درصدی را نشان می‌دهد.

عابدانی با اشاره به اقدامات کنترلی و استفاده از فناوری‌های نوین تصریح کرد: برای نخستین‌بار در استان، با همکاری کارگروه پیشگیری و کمیسیون مبارزه با قاچاق کالا و ارز، جایگاه‌های استراتژیک به دوربین‌های نظارتی مجهز شده‌اند.

وی اظهار کرد: داده‌های این دوربین‌ها با تراکنش‌های سوختگیری و سایر سامانه‌ها تطبیق داده می‌شود و در مرکز رصد و پایش مجاری عرضه، به‌صورت مستمر مانیتورینگ انجام می‌گیرد.

وی گفت: خراسان جنوبی مقصد بسیاری از کارت‌هایی است که در استان‌های دیگر خرید و فروش می‌شوند این کارت‌ها معمولاً سهمیه‌شان فروخته شده و سپس به دست افراد ثالث رسیده‌اند.

وی عنوان کرد: ما از ابتدای امسال تاکنون چند هزار کارت سوخت را که مورد سوءاستفاده قرار گرفته بودند، باطل کرده‌ایم.

وی افزود: این کارت‌ها اغلب در شهرهای جنوبی استان تخلیه می‌شوند و همین مسئله سبب شده تا صف‌های طولانی در جایگاه‌ها ایجاد و مصرف کننده‌های واقعی دچار زحمت شوند.

به گفته وی یکی از دلایل اصلی گسترش این پدیده، وجود کارت‌های آزاد در جایگاه‌ها است و وقتی فردی کارت آزاد را ببیند، ممکن است ترغیب شود کارت شخصی خود را بفروشد و به جای آن از کارت آزاد استفاده کند که به همین دلیل دولت تأکید دارد کارت آزاد تنها در شرایط اضطراری فعال باشد.

مسیرهای اصلی قاچاق در استان

به گفته کارشناسان و مسئولان انتظامی، بیشترین حجم قاچاق سوخت از محورهای جنوبی استان شامل نهبندان، سربیشه و درمیان انجام می‌شود. وجود راه‌های فرعی خاکی و مسیرهای کم‌تردد، شرایط را برای خروج غیرقانونی سوخت تسهیل کرده است.

فرمانده انتظامی استان در این خصوص گفت: با اجرای طرح‌های ویژه مقابله با شوتی‌ها، در چند ماه گذشته شاهد کاهش ۸۰ درصدی تصادفات مرگبار ناشی از خودروهای حامل سوخت قاچاق در محورهای استان بوده‌ایم و این روند با جدیت ادامه دارد.

قاچاق سازمان‌یافته؛ فراتر از یک مشکل معیشتی

در حالی که برخی قاچاق سوخت را به مشکلات اقتصادی مردم مرزنشین نسبت می‌دهند، پلیس و دستگاه‌های نظارتی از فعالیت شبکه‌های سازمان‌یافته قاچاق در این حوزه خبر می‌دهند.

سردار شجاعی‌نسب در این خصوص به خبرنگار مهر گفت: در کنار موارد خرد قاچاق، باندهایی فعال هستند که به‌صورت شبکه‌ای سوخت را جمع‌آوری و از مرز خارج می‌کنند.

به گفته وی در سال جاری، چند پرونده بزرگ مربوط به این گروه‌ها در خراسان جنوبی شناسایی و در حال رسیدگی است.

قاچاق سوخت نه تنها زیان‌های اقتصادی سنگینی برای کشور در پی دارد، بلکه موجب کمبود سوخت در جایگاه‌ها و نارضایتی عمومی مردم نیز می‌شود. کارشناسان حوزه انرژی معتقدند بخش زیادی از سهمیه سوخت یارانه‌ای کشور از طریق همین کارت‌های مهاجر از چرخه مصرف واقعی خارج شده و در بازار سیاه به فروش می‌رسد.

زمانی که سهمیه ملی سوخت به‌صورت غیرواقعی مصرف می‌شود، دولت مجبور به جبران کسری است و این امر هزینه‌های هنگفتی را به بودجه عمومی کشور تحمیل می‌کند.

راهکارهای مهار قاچاق سوخت

دستگاه‌های اجرایی و انتظامی برای کنترل قاچاق سوخت در خراسان جنوبی مجموعه‌ای از برنامه‌ها را دنبال می‌کنند که شامل اقدامات فنی، فرهنگی و نظارتی است. از جمله این برنامه‌ها می‌توان به راه‌اندازی سامانه‌های الکترونیکی هوشمند برای رصد تراکنش کارت‌های سوخت و کنترل مصرف، افزایش گشت‌های مرزی و ایست و بازرسی‌ها در محورهای فرعی و مسیرهای تردد خودروهای شوتی، محدودسازی استفاده از کارت‌های آزاد در جایگاه‌ها و اختصاص آن فقط به شرایط اضطراری، افزایش آگاهی عمومی و اطلاع‌رسانی درباره پیامدهای حقوقی فروش کارت سوخت و تشدید برخورد قضائی با باندهای سازمان‌یافته و معرفی آن‌ها به دستگاه قضا اشاره کرد.

خراسان جنوبی امروز در خط مقدم مبارزه با قاچاق سوخت قرار دارد. استانی که همواره به‌دلیل موقعیت خاص جغرافیایی و نزدیکی به مرز افغانستان، درگیر تبعات اقتصادی و امنیتی این پدیده بوده است. هرچند پلیس و دستگاه‌های نظارتی توانسته‌اند بخش زیادی از مسیرهای قاچاق را مسدود کنند، اما ریشه‌کنی کامل آن نیازمند اصلاح نظام توزیع سوخت، کنترل دقیق کارت‌های سوخت و ارتقای معیشت مرزنشینان است.

قاچاق سوخت در خراسان جنوبی، تنها یک تخلف اقتصادی نیست؛ زخم کهنه‌ای است که اگر درمان نشود، امنیت جاده‌ها، اقتصاد ملی و معیشت مردم این دیار را تهدید خواهد کرد.