مهدی سیّدی فَرُّخَد (مصحح و شارح تاریخ بیهقی) به مناسبت اول آبان ماه و روز بزرگداشت ابوالفضل بیهقی، در گفتگو با خبرنگار مهر درباره بیهقی و جایگاه او در روزگار ما گفت: اگر تاریخ بیهقی یا گلستان سعدی و رباعیات خیام و آثار مولوی و مثنوی معنوی را نداشتیم ایران و فرهنگ آن بی برگ و نوا می‌بود؛ که با آن بینوایی هم می‌شد زندگی کرد اما...

او در پاسخ به این پرسش که کتاب دیگری مانند تاریخ بیهقی داریم که روایت تاریخ بکند ولی در دانشکده ادبیات تدریس شود، گفت: تاریخ بلند بالای ایران را در هردوره‌ای یک یا چند اثر برجسته روایت کرده‌اند، راوی تاریخ دوره غزنوی اما عمدتاً کتاب بیهقی است، که با نثر و زبانی باشکوه و فاخر روایت شده است.

سیدی که چند سالی است در فضای مجازی به خواندن تاریخ بیهقی می‌پردازد، ادامه داد: کانال تلگرامی بیهقی‌خوانی در تمام ایران و جهان در میان اهل فضل و ادب برای خودش جایی باز کرده است. یک نمونه‌اش همین که از طریق همین کانال به نوعی بزرگداشت بیهقی مسئولان اعتراض کردیم اوضاع دگرگون شد و اول آبان تنها با دعوت ما، حدود صد نفر از سراسر ایران به روستای حارث‌آباد در سبزوار (که زادگاه بیهقی و محل ساخت نمادی به یادبود اوست) خواهند آمد.

این را تنها کسی درک می‌کند که قلم به دست گیرد تا وسعت کلام را بفهمد

او همچنین در فیلم کوتاهی که از خود منتشر کرد، گفت: اول آبان نزدیک است و این روز دو سالی است که در تقویم ملی ایران به عنوان روز بزرگداشت ابوالفضل بیهقی ثبت شده است. ابوالفضل بیهقی در سال ۳۸۵ هجری قمری در روستای حارث‌آباد مجاور شهر سبزوار، که آن ناحیه را بیهق می‌نامیدند، ولادت یافته و پس از طی تحصیلات در خراسان، به دستگاه دیوانی غزنویان پیوسته است و به‌گونه‌ای دیوان رسالت سلطان محمود را بر عهده داشته است.

وی افزود: از همان زمان تصمیم داشته که تاریخ بنویسد؛ به قول خودش تقویمی داشته و آنچه را که می‌دیده یادداشت می‌کرده، تا اینکه بالاخره در حدود سال ۴۴۵ برکنار شده و به زندان نیز افتاده و دچار گرفتاری‌هایی شده و سپس نشسته به تاریخ‌نویسی؛ و سی مجلد گفته‌اند که تاریخ نوشته است. از آن سی مجلد، چهار مجلد اول و نیمه مجلد پنجم موجود نیست و از نیمه مجلد پنجم باقی‌مانده تا پایان مجلد دهم، که حدوداً نزدیک به ۱۰۰۰ صفحه می‌شود. قصه مشهوری که در کتاب تاریخ بیهقی نقل شده، بردار کردن حسنک است. در آغاز حکایت بردار کردن حسنک، با یقین می‌گوید: «اکنون که من آغاز این قصه می‌کنم، ذی‌الحجه سنه ۴۵۰.»

فضل تقدم بیهقی بر سعدی

او ادامه داد: هم‌اکنون نیز این بنده، مهدی سیدی، شارح و مصحح بیهقی، به مناسبت روز بزرگداشت بیهقی در سال ۱۴۰۴ خورشیدی سخن می‌گویم، که برابر است با سال ۱۴۴۷ هجری قمری؛ یعنی سه سال دیگر مصادف با هزارسالگی تألیف کتاب بیهقی خواهد بود. شگفتا که این کتاب همچنان از نفیس‌ترین آثار زبان فارسی است و همگان آن را درک می‌کنیم. به جرأت می‌توان گفت که در میان آثار نثر فارسی، همان‌گونه که گلستان سعدی را گل سرسبد می‌دانند، تاریخ بیهقی نیز از برخی جهات کم‌مانند است، با این تفاوت که بیهقی از نظر زمانی چند قرن بر سعدی تقدم دارد. همان‌گونه که عرض کردم، بیهقی کتابش را در سال ۴۵۰ هجری نگاشته و چنان که می‌دانیم، سعدی گلستان را در سال ۶۵۶ هجری، یعنی حدود دویست سال پس از بیهقی، تألیف کرده است. بنابراین فضل تقدم با بیهقی است.

این نویسنده و پژوهشگر افزود: نثر سعدی و گلستان، اگرچه بسیار خوانده شده و در مدارس تدریس می‌گردد، نثری انشایی است. با نثر گلستان نمی‌توان مقاله پژوهشی نوشت، نمی‌شود گزارش رسانه‌ای تهیه کرد. اما بهترین متن تاریخ بیهقی، به یقین متنی پخته و فاضلانه است، متنی دبیرانه که به ویژه برای اهل قلم امروز بسیار سودمند است. جایی می‌گوید که استادم چنین می‌نوشت و این را تنها کسی درک می‌کند که قلم به دست گیرد تا وسعت کلام را بفهمد. تاریخ بیهقی از این دست است. با این تفاوت که تا حدود ۱۵۰-۲۰۰ سال پیش، این کتاب در انحصار خواص بود؛ بزرگان و اهل فضل آن را می‌خواندند و می‌فهمیدند، مانند ملک‌الشعرا بهار و دکتر یوسفی که در محافل آن را مطالعه می‌کردند.

سیدی ادامه داد: به دلایلی از حدود ۱۵۰ سال پیش، تاریخ بیهقی ابتدا در هند تصحیح و چاپ شد، سپس در ایران توسط ادیب پیشاوری، و پس از آن به همت سعید نفیسی، فیاض، غنی و در نهایت دکتر فیاض مورد تصحیح قرار گرفت. آخرین بار نیز این بنده به همراه آقای یاحقی و نشر سخن آن را منتشر نمودیم که در این تصحیح، هم تصحیح متن و هم شرح آن انجام شد و در سه نسخه: «تاریخ بیهقی دیبای دیداری»، «دیبای ضربت» و سپس کلاس‌های بیهقی‌خوانی برگزار گردید.

خارج کردن تاریخ بیهقی از انحصار خواص

وی افزود: پس از آن، این بنده، سیدی، کانالی در تلگرام ایجاد کردم و کتاب بیهقی را دو بار از آغاز تا پایان خوانده و شرح دادم. به برکت این خوانش، اکنون تاریخ بیهقی از انحصار خواص خارج شده و در میان عموم، دست‌کم قشر متوسط، رواج یافته است. به‌گونه‌ای که در کانال تلگرامی این بنده، نزدیک به ۱۲ هزار نفر از سراسر جهان عضو بوده و مطالب را پیگیری می‌کنند و بیهقی برای بسیاری مفهوم و لذت‌بخش شده است.

او در توصیه‌ای به علاقه‌مندان ادب فارسی گفت: به جای هرگونه سخن گفتن درباره بیهقی، توصیه می‌کنم که تاریخ بیهقی را بخوانید، بارها بخوانید و با این کتاب انس بگیرید. آنگاه بیهقی همچون موسیقی، خواندن و شنیدنش لذت‌بخش خواهد بود. بیایید همگی همراه شویم تا روز بزرگداشت بیهقی را در زادگاهش، حارث‌آباد، بزرگ بداریم. در حارث‌آباد نمادی برای بیهقی ساخته شده، چرا که وی در سال ۴۷۰ هجری قمری در سن ۸۵ سالگی در غزنه درگذشته و آرامگاهش همانند گور ابوریحان بیرونی، سنایی غزنوی و بونصر مشکان ناپیدا مانده است.

سیدی در پایان افزود: با توجه به اینکه آرامگاه وی یافت نمی‌شود، در زادگاهش حارث‌آباد، حدود بیست سال پیش ساخت نمادی به شکل قلم برای بیهقی آغاز شد؛ ولی با کمال تأسف، به دلیل بی‌همتی و کم‌کاری، پس از یک یا دو سال کار متوقف شد و طرح رها گردید. ما در تلاش هستیم تا این طرح را احیا کنیم و خوشبختانه مسئولان نیز اخیراً همت گماشته‌اند که ان‌شاءالله کار به نتیجه برسد و در سال‌های آینده، بیهق، سبزوار و حارث‌آباد به یکی از کانون‌های تجمع و رفت‌وآمدهای فرهنگی تبدیل شود.