خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها – سجاد صفری: بازار قطعات یدکی موتورسیکلت در ایران وارد مرحله‌ای از چالش ساختاری شده است؛ چالشی که تنها با نبود یک یا دو قطعه مشخص خلاصه نمی‌شود، بلکه زنجیره‌ای از مشکلات مدیریتی، تولیدی و تجاری را شامل می‌شود و تأثیرات آن دامنه‌دار و چندوجهی است.

تنوع فزاینده مدل‌ها، ناسازگاری قطعات میان نمونه‌های مشابه، ضعف در اجرای مقررات خدمات پس از فروش و نیز تمایل برخی بازیگران به سودآوری از محل خدمات پس از فروش، تصویری از وضعیتی را ترسیم می‌کند که نیازمند مداخلات کوتاه‌مدت و برنامه‌ریزی بلندمدت است.

در گزارش حاضر، بر اساس گفت‌وگو با تولیدکنندگان، فروشندگان و تعمیرکاران، محورهای مسئله و راهکارهای پیشنهادی استخراج و تشریح شده است.

وضعیت کنونی بازار؛ از کمبود تا نایابی

بازار موتورسیکلت ایران، چه در بخش موتورسیکلت‌های قدیمی و چه در بخش نمونه‌های جدید وارداتی، با چالش جدی در تأمین قطعات یدکی مواجه است. به‌گفته فعالان بازار، در حالی که قانون واردکنندگان و سازندگان را موظف به تأمین قطعات یدکی و ارائه خدمات پس از فروش کرده، فاصله میان تکلیف قانونی و اجرای واقعی آن محسوس است و این شکاف به شکل افزایش دوره انتظار، رشد قیمت‌ها و در مواردی نایاب شدن کامل برخی قطعات بروز کرده است.

تنوع بیش‌ازحد مدل‌ها و ناسازگاری قطعات

حسن کریمیان، مدیر اجرایی اتحادیه فروشندگان دوچرخه و موتورسیکلت تبریز در گفت و گو با خبرنگار مهر با اشاره به تنوع گسترده مدل‌ها و نبود سازگاری میان قطعات گفت: شرکت‌های بزرگ باید همکاری بیشتری داشته باشند تا موتورسیکلت‌های مشابه از قطعات مشترک بهره‌مند شوند؛ امری که امروز شاهد آن نیستیم.

وی افزود: تعدد مدل‌ها و رنگ‌ها موجب افزایش هزینه تولید و عرضه قطعات شده و در نتیجه، قیمت نهایی برای مصرف‌کننده نیز بالا می‌رود. حتی برخی قطعات کوچک، به دلیل تنوع بالا، گران‌تر از نمونه‌های مشابه خودرویی هستند.

احسان صامت، از فروشندگان لوازم یدکی در تبریز نیز در گفت‌وگو با خبرنگار مهر، موتورسیکلت‌ها را به دو دسته نسل قدیم و نسل جدید تقسیم کرده و گفت: در مدل‌های قدیمی مشکل کمبود چندان مشهود نیست اما افزایش قیمت باعث رکود بازار شده است اما در مقابل، قطعات مدل‌های جدید و چینی نه‌تنها کمیاب بلکه گاهی نایاب هستند.

صامت افزود: نبود قطعات و ضعف خدمات پس از فروش موجب افت قیمت این موتورسیکلت‌ها شده و زیان مالی برای مالکان به همراه دارد.

اثرات اقتصادی و چالش‌های خدمات پس از فروش

عارف، یکی از تکنسین‌های تعمیر موتورسیکلت محلی نیز در گفت‌وگو با خبرنگار مهر از رشد ۲۰ تا ۴۰ درصدی قیمت قطعات در سال جاری خبر داد و گفت: برای برخی مدل‌های جدید حتی پیدا کردن قطعات ساده‌ای مانند باک یا کتی ترمز به جست‌وجوی چندماهه نیاز دارد.

وی با اشاره به افزایش خرید اینترنتی قطعات افزود: اگرچه بسیاری از مشتریان ناچار به خرید آنلاین می‌شوند، اما این مسیر نیز با تأخیر در ارسال و احتمال کلاهبرداری همراه است و اعتماد عمومی را کاهش داده است.

چرا الزام قانونی خدمات پس از فروش رعایت نمی‌شود؟

یوسف ابوطالبی مدیرعامل یک شرکت تولید موتورسیکلت‌های برقی در گفت و گو با خبرنگار مهر با انتقاد از رویه موجود گفت: افزایش تنوع موتورسیکلت‌ها به جای خدمت به مصرف‌کننده، در عمل به سود شرکت‌های خارجی و زیان مردم ایران تمام شده است.

ابوطالبی افزود: شرکت‌های مادر خارجی قطعات موتورسیکلت‌های خود را عمداً متفاوت طراحی می‌کنند تا وابستگی مشتریان به خدمات پس از فروش افزایش یابد. این سیاست در بازار ایران نیز تکرار شده و موجب سردرگمی مصرف‌کنندگان شده است.

وی با اشاره به نمونه موفق «هوندا CDI125» اظهار داشت: تولیدکنندگان داخلی توانسته‌اند قطعات این مدل را بدون وابستگی خارجی تولید کنند و این الگو باید در سایر مدل‌ها نیز تکرار شود.

راهکارهای پیشنهادی برای ساماندهی بازار

ابوطالبی بر ضرورت نظارت دقیق وزارت صنعت، معدن و تجارت (صمت) تأکید کرد و گفت: وزارتخانه باید سازوکاری ایجاد کند تا شرکت‌ها نتوانند الزامات خدمات پس از فروش را دور بزنند. در حال حاضر، برخی با استفاده از خلأهای قانونی یا لابی‌های غیررسمی از اجرای قانون شانه خالی می‌کنند.

ابوطالبی راه‌حل اصلی را در سرمایه‌گذاری داخلی برای تولید قطعات یدکی دانست و افزود: شرکت‌های واردکننده باید موظف به تولید یا مونتاژ قطعات در داخل کشور شوند تا هم قیمت کاهش یابد و هم کیفیت افزایش پیدا کند.

خودکفایی، راه نجات بازار

مدیرعامل این شرکت موتورسازی در ادامه تصریح کرد: پایان واقعی مشکلات زمانی فرا می‌رسد که زیرساخت‌های تولید قطعات از قالب‌سازی تا تولید فلزی و پلاستیکی در کشور ایجاد شود. در حال حاضر، بسیاری از قطعات داخلی از نمونه‌های چینی ارزان‌تر و باکیفیت‌تر هستند.

وی تأکید کرد: مدیریت هدفمند واردات و حمایت از تولیدکنندگان داخلی می‌تواند وابستگی به واردات را کاهش دهد و تا زمانی که قطعات از خارج تأمین شوند، خدمات پس از فروش نیز پرهزینه و ناکارآمد باقی می‌ماند.

بازار قطعات یدکی موتورسیکلت در ایران با چالش‌های متعددی روبه‌روست که ریشه در تنوع نامتعادل محصولات، ضعف زیرساخت تولیدی داخلی، خلأهای نظارتی و منافع متضاد بازیگران دارد.

فعالان بخش خصوصی توصیه می‌کنند که برای خروج از این چالش باید همزمان در سه سطح عمل کرد: اجرای سریع و عملیاتی مقررات خدمات پس از فروش؛ تقویت و نهادینه‌سازی تولید داخلی قطعات از طریق حمایت مالی و فنی، و ایجاد سازوکارهایی برای همسان‌سازی و استانداردسازی قطعات میان تولیدکنندگان.

تنها از این مسیر است که می‌توان دسترسی پایدار، قیمت متعادل و کیفیت قابل‌قبول قطعات یدکی را برای مصرف‌کنندگان و فعالان بازار فراهم آورد و بدون اتخاذ اقدامات هماهنگ و بلندمدت، مشکلات فعلی نه‌تنها ادامه خواهند یافت، بلکه می‌توانند بر سایر حلقه‌های اقتصاد حمل‌ونقل نیز تأثیرات منفی عمیق‌تری بگذارند.