خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها-اسرا درویش، دریاچه ارومیه، که زمانی یکی از زیباترین و پرآب‌ترین پهنه‌های آبی ایران به شمار می‌رفت و در فهرست بزرگ‌ترین دریاچه‌های شور جهان جایگاه ویژه‌ای داشت، امروز دیگر آن شکوه و گستره پیشین را ندارد. این دریاچه سال‌ها مأمن پرندگان مهاجری چون فلامینگوها و پلیکان‌ها بود و در کنار آن، زندگی هزاران خانواده در حاشیه‌اش با کشاورزی، دامداری و گردشگری گره خورده بود. اما امروز، عبور از جاده میان‌گذر به جای آن‌که چشم‌اندازی بی‌کران از آب فیروزه‌ای پیش روی مسافران بگذارد، بیشتر با تصویر زمین‌های ترک‌خورده و تپه‌های نمکی همراه است؛ تصویری که خود گویای بحرانی جدی و طولانی‌مدت است.

هرچند دریاچه ارومیه به‌طور کامل خشک نشده، اما واقعیت آن است که حجم و سطح آب آن در سال‌های اخیر به حداقل رسیده است. آنچه امروز باقی مانده، بخش‌هایی پراکنده از پهنه آبی در شمال و جنوب دریاچه است که عمق چندانی ندارند و به‌سرعت در معرض تبخیر قرار می‌گیرند. کارشناسان می‌گویند کاهش بارندگی‌ها، افزایش دما و برداشت بی‌رویه از منابع آب سطحی و زیرزمینی، سه عامل اصلی تشدید این بحران بوده‌اند. همین روند موجب شده است تا دریاچه‌ای که روزگاری بیش از پنج هزار کیلومتر مربع وسعت داشت، اکنون تنها بخش اندکی از آن با آب پوشیده باشد و خطر خشکی کامل همچنان بر سر آن سایه بیفکند.

عیسی بزرگ‌زاده، سخنگوی صنعت آب ۲۸ شهریور ماه در گفت‌وگو با خبرنگاران از احیای دریاچه خبر داده و گفت: دریاچه ارومیه احیا می‌شود، اما نه به شیوه‌های گذشته و باید روش‌های قبلی تغییر کند.

با وجود هشدارهای مکرر، روند احیای دریاچه آن‌طور که انتظار می‌رفت پیش نرفته است. طرح‌های متعددی از انتقال آب بین‌حوضه‌ای گرفته تا مدیریت بهینه منابع آب کشاورزی، سال‌هاست در دستور کار قرار دارند، اما کندی در اجرا و نبود هماهنگی میان دستگاه‌ها موجب شده دستاورد ملموسی برای مردم منطقه به بار نیاید.‌

مهدی زارع، استاد پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی نیز ۲۵ شهریور ماه در جمع خبرنگاران گفت: حجم آب دریاچه ارومیه بیش از ۹۸ درصد نسبت به سطح آن در سال ۱۳۷۴ کاهش یافته است. در سال جاری پیش‌بینی شوم «دریاچه در حال مرگ» به واقعیت تبدیل شده است.

وی افزود: دریاچه ارومیه اثرگذاری بر الگوهای بارش منطقه‌ای داشته است. برای احیای دریاچه ارومیه سامانه مدیریت جامع و یکپارچه منابع آب باید اجرا شود. گذرگاه شهید کلانتری به عنوان نمادی بسیار مشهود و آسیب‌رسان از انتخاب‌های غلط بوده است.

زارع با اشاره به وضعیت دریاچه ارومیه گفت: در نیمه سال ۱۴۰۴، فرایند خشک شدن دریاچه ارومیه به نقطه‌ای از فروپاشی و خشکی کامل رسید و تصاویر ماهواره‌ای تأیید می‌کنند که بخش‌های جنوبی و شمالی تقریباً به طور کامل خشک شده‌اند. حجم آب بیش از ۹۸ درصد نسبت به سطح آن در سال ۱۳۷۴ کاهش یافته است. این پیامد غم‌انگیز صرفاً یک شکست محیط زیستی نیست، بلکه نشانه‌ای آشکار از یک روال معیوب، کمبود مزمن بودجه و بی‌تحرکی نهادی است. شکست در نجات دریاچه، علی‌رغم دهه‌ها هشدار و راه‌اندازی برنامه‌های احیا، نشان‌دهنده ناتوانی سیستماتیک در گذار از اولویت‌های اقتصادی کوتاه‌مدت به پایداری محیط زیستی بلندم دت است.

امروز دریاچه ارومیه بیش از هر زمان دیگری نیازمند توجه ملی است. پیامدهای خشکی آن نه‌تنها زیست‌بوم آذربایجان، بلکه سلامت و اقتصاد میلیون‌ها نفر را تحت تأثیر قرار خواهد داد. طوفان‌های نمکی، تهدید کشاورزی منطقه، مهاجرت اجباری روستاییان و از میان رفتن گونه‌های زیستی تنها بخشی از نتایج ادامه این روند خواهد بود.

میزان تراز و وضعیت کنونی دریاچه ارومیه نامساعد و وخیم است

بهروز ساری صراف، استاد اقلیم شناسی دانشگاه تبریز در گفت‌وگوبا خبرنگار مهر در خصوص آخرین وضعیت دریاچه ارومیه اظهار کرد: میزان تراز و وضعیت کنونی دریاچه به حدی نامساعد و وخیم است که مقامات دولتی و ارگان‌های مسئول اعلام کرده‌اند تراز آب دریاچه ارومیه به پایین‌ترین حد خود رسیده است.

وی در خصوص اقدامات انجام شده از سوی کارشناسان و مسئولین افزود: جلسات متعددی در دفتر کارگروه ملی نجات ارومیه در ارومیه و همچنین جلساتی در معاونت عمرانی استانداری آذربایجان شرقی در تبریز تشکیل شده، اما هنوز به راهکار اجرایی و عملیاتی قطعی منجر نشده است.

وی خاطرنشان کرد: حقیقت اینکه با وجود اضطراری بودن وضعیت دریاچه، پروتکل‌ها و تشریفات اداری، قوانین و بروکراسی دست و پاگیر، مسأله بودجه و اعتبارات موجود و پیشنهادات مغایر و ضد و نقیض، اجازه عملیات سریع و اورژانسی را به مسولان نمی‌دهد و مدیران دنبال راهکاری میانه و قابل قبول از سوی همه مدیران و کارشناسان و متخصصین دانشگاهی و محققین و فعالین مدنی هستند؛ باید صریحاً اعلام کرد دیپلماسی داخلی بین مسئولین داخلی استان‌های شمال‌غرب کشور، سخت‌تر و پیچیده‌تر از تفاهم نامه‌ها و دیپلماسی خارجی بنظر می‌رسد!

صراف گفت: اگر همه شرایط اقلیمی و جوی، شرایط سازمانی و مدیریتی، مباحث اعتبارمالی و بودجه‌ای و وضعیت سیاسی کشور و....مناسب باشد، حداقل به یک دوره ده الی پانزده ساله برای احیای دریاچه ارومیه نیازمند داریم درحالیکه این شرایط هنوز مهیا نشده است.

وی تاکید کرد: از اقدامات موثر در امیدوار بودن به احیای دریاچه، می‌توان از کشت فراسرزمینی، استفاده از آب مجازی و وارد کردن محصولات آب بر کشاورزی و صنعتی، کاهش هدر رفت آب در مصارف کشاورزی و شرب و صنعت و استفاده از آب‌های غیرمتعارف و باز چرخانی آب‌های استفاده شده عنوان کرد.

گفتار درمانی فایده ندارد!

احمد بایبوردی، فعال زیست محیطی در گفت‌وگو با مهر در خصوص دریاچه ارومیه افزود: تراز دریاچه ارومیه به ۱۲۶۹.۵۰ متر، مساحت پهنه آبی به ۶۳ کیلومتر مربع و حجم آب آن به کمتر از ۵۰ میلیون مترمکعب کاهش یافته است.

وی ادامه داد: با وجود کاهش امیدها در گذر زمان، همچنان امید به عنایت الهی و ورود به دوره ترسالی وجود دارد. کارشناسان تأکید می‌کنند که صرف گفتاردرمانی کافی نیست و برای احیای دریاچه باید اقدامات عملی در دستور کار قرار گیرد.

وی خاطرنشان کرد: مجموعه اقداماتی چون افزایش بهره‌وری و مصرف بهینه آب، تقویت آب‌های زیرزمینی، کاهش تبخیر و مشارکت جوامع محلی و سمن‌ها باید به‌صورت همزمان و سریع‌تر اجرا شود؛ چراکه احیای دریاچه با رویکرد تک‌بعدی ممکن نخواهد بود.

بایبوردی یادآور شد: دریاچه ارومیه فعلاً حالت تالابی پیدا کرده و دیگر نمی‌توان دریاچه نامید و قسمت شمالی خشک شده و پیشنهاد می‌کنیم از قسمت جنوبی احیا شود چراکه احیا ۵۱ هزار متر مکعب دور از انتظار است اما احیا دو قسمت را می‌توان راحت‌تر نتیجه گرفت.

وی تاکید کرد: باید تمرکز ما بر کاهش تبخیر و افزایش رطوبت باشد و بتوانیم گیاهان شورپسند در اطراف دریاچه ایجاد کنیم که در تثبیت گرد و غبار اطراف تأثیر دارد و روش‌های مختلف مانند استفاده از لیزر را داریم که متخصصین دانشگاه تبریز توصیه می‌کنند، اما در شرایط فعلی افزایش بارش تنها راه مؤثر تأثیرگذار در دریاچه است که امیدواریم این بحث انجام شود و اقدامات سخت‌افزار و نرم‌افزاری که در استان‌های آذربایجان شرقی و غربی انجام می‌شود هم مهم است.

اصلاح الگوی کشت؛ کلید نجات دریاچه ارومیه و آینده کشاورزی استان

معاون سیاسی و اجتماعی استانداری آذربایجان شرقی نیز در جشنواره پسته ایلخچی با تأکید بر نقش اصلاح الگوی کشت در نجات دریاچه ارومیه گفت: اگر الگوی کشت علمی و فناوری‌محور را در پیش بگیریم، می‌توانیم هم از بحران آب عبور کنیم و هم بهره‌وری کشاورزی را تا چند برابر افزایش دهیم.

مرتضی محمدزاده با اشاره به شرایط بحرانی دریاچه ارومیه اظهار کرد: دریاچه ارومیه امروز به دغدغه‌ای ملی و منطقه‌ای تبدیل شده و همه ما نسبت به آن احساس مسئولیت داریم.

محمدزاده با تأکید بر اهمیت اصلاح الگوی کشت در پایداری منابع آب گفت: اگر اصلاح الگوی کشت را به‌صورت جدی دنبال کنیم، می‌توانیم در بهبود وضعیت دریاچه ارومیه و جلوگیری از تخریب منابع آبی استان گام‌های مؤثری برداریم. اجرای الگوی علمی و پایدار کشت یکی از مهم‌ترین راهکارهای حفظ کشاورزی و محیط‌زیست است.

اصلاح و جایگزینی باغات پرآب‌بر با محصولات کم‌آب‌بر در حوضه دریاچه ارومیه، راهبردی برای پایداری کشاورزی است

مدیر امور باغبانی سازمان جهاد کشاورزی آذربایجان شرقی هم در گفت‌وگو با خبرنگاران از اجرای طرح گسترده اصلاح و جایگزینی باغات در حوضه آبریز دریاچه ارومیه خبر داد و گفت: در راستای سیاست‌های ملی احیای دریاچه ارومیه و برنامه‌های تحولی بخش باغبانی، سازمان جهاد کشاورزی استان با محوریت کاهش مصرف آب، اقدام به جایگزینی تدریجی باغات پرآب‌بر با محصولات مقاوم به خشکی و کم‌آب‌بر از جمله عناب، پسته، سنجد، بادام و زالزالک کرده است.

مسعود جعفرنژاد همچنین از تجهیز باغات حوضه دریاچه ارومیه به سامانه‌های نوین آبیاری خبر داد و افزود: هم‌زمان با اصلاح الگوی کشت، توسعه سامانه‌های آبیاری تحت فشار و اجرای پروژه‌های باغات مدرن در دستور کار است تا ضمن افزایش بهره‌وری، الگوی جدیدی از باغداری هوشمند و کم‌مصرف در استان شکل گیرد.

دریاچه ارومیه هنوز نفس می‌کشد، اما هر قطره آبی که از دست می‌رود، هشدار خاموشی بزرگ را فریاد می‌زند، اگر امروز برای نجاتش قدمی جدی برنداریم، فردا تنها دشت‌های نمکی و سکوت تلخ جایگزین شکوه فیروزه‌ای این دریاچه خواهند شد؛ هنوز فرصت هست، اما هر لحظه که می‌گذرد، فاصله ما با از دست دادن این میراث طبیعی بیشتر می‌شود.