به گزارش گروه بین الملل خبرگزاری تسنیم، این روزها در بسیاری از محافل رسانه‌ای و سیاسی ترکیه، بحث بر سر عناصر کمیاب خاکی یا عناصر نادر، داغ شده است. کار به جایی رسیده که سرویس اطلاعاتی میت ترکیه، گزارش ویژه‌ای درباره این موضوع تدوین کرده است.

تمرکز محققین دستگاه امنیتی ترکیه بر روی این بحث نشان دهنده آن است که در شرایط کنونی و به ویژه با توجه به بحران اقتصادی عظیمی که این کشور را فرا گرفته، قرار است سرمایه گذاری و تمرکز ویژه‌ای در این حوزه صورت بگیرد. آن هم در حالی که به باور برخی از تحلیلگران، توافقی محرمانه بین اردوغان و ترامپ روسای جمهور ترکیه و آمریکا برای استفاده از ذخایر نادر خاکی در میان است.

به باور بسیاری از تحلیلگران بین‌المللی، مقامات دولت اردوغان در ترکیه، به این دلیل به یک باره لنز دوربین خود را بر روی این موضوع معدنی ویژه زوم کرده‌اند که بسیاری از اندیشکده‌های مهم جهان، این حوزه را به عنوان یک حوزه رقابتی استراتژیک قلمداد کرده‌اند که علاوه بر سرنوشت اقتصادی و سیاسی آمریکا و چین، بر دیگر کشورهای جهان نیز اثر می‌گذارد.

دانشگاه سرویس اطلاعاتی میت ترکیه در گزارش خود، با لحاظ کردن یک بازه زمانی 10 ساله از 2025 تا 2035 میلادی، تلاش کرده تا موضوع «جایگاه ترکیه در صفحه شطرنج جهانی و نقشه راه استراتژیک» را به یک موضوع مهم امنیت ملی و منافع ملی تبدیل کند.

اغلب روزنامه‌ها، سایت‌های خبری و شبکه‌های تلویزیونی ترکیه، امروز به نقل از سرویس اطلاعاتی این کشور، از این موضوع خبر دادند که ترکیه پتانسیل جهانی قابل توجهی در زمینه عناصر نادر خاکی دارد و تنها در منطقه اسکی‌شهر بیلی‌کووا، 694 میلیون تن ذخایر نادر وجود دارد که به عنوان دومین ذخایر بزرگ جهان پس از چین است.

فعلاً مشخص نیست که آیا در متن محققین امنیتی میت ترکیه، رد و اثری از بلوف و بزرگ نمایی نیز دیده می‌شود یا نه. اما محققین دیگر کشورها نیز به این موضوع اشاره کرده‌اند که ترکیه در کنار کشورهایی همچون چین، شیلی، استرالیا و آمریکا، دارای ذخایر عظیمی از عناصر نادر خاکی است.

اما مساله اینجاست که فن آوری استخراج، جداسازی و پالایش این عناصر، بسیار پیچیده است و نیاز به تجهیزات گرانقیمت و پیشرفته دارد و عواقب زیست محیطی آن نیز، حساسیت بالایی دارد.

در حال حاضر ترکیه نمی‌تواند از این ذخایر استفاده کند. در نتیجه ناچار است از آمریکایی‌ها یا چینی‌ها کمک بگیرد. با توجه به اهمیت موضوع عناصر نادر و کمیاب خاکی و تمرکز ترکیه و کشورهای دیگر بر روی این عناصر، در یک گزارش دو قسمتی، به بررسی ابعاد گوناگون آن می‌پردازیم:

ترکیه در نبرد چین - آمریکا 

عناصر کمیاب یا نادر موجود در زمین با اسم اختصاری (REE) گروهی از مواد اولیه هستند که برای بخش‌های فناوری پیشرفته بسیار ضروری هستند. این گروه شامل لانتانیدها (لانتانیم (La)، سریم (Ce)، پراسئودیمیوم (Pr)، نئودیمیوم (Nd)، پرومتیوم (Pm)، ساماریوم (Sm)، یوروپیوم (Eu)، گادولینیوم (Gd)، تربیم (Tb)، دیسپروزیم (Dy)، هولمیوم (Ho)، اربیم (Er)، تولیم (Tm)، ایتربیم (Yb) و لوتتیم (Lu) می‌شود که عناصر 57 تا 71 جدول تناوبی را تشکیل می‌دهند.

این عناصر، اجزای ضروری در تولید بسیاری از فناوری‌های حیاتی، از تلفن‌های هوشمند گرفته تا توربین‌های بادی، وسایل نقلیه الکتریکی و سیستم‌های دفاعی هستند. بنابراین، کنترل بر استخراج و فروش این مواد اولیه استراتژیک، پتانسیل تأثیرگذاری بر موازنه‌های قدرت جهانی را دارد.

افزایش تقاضا و عرضه محدود، عناصر نادر را در مرکز رقابت ژئوپلیتیکی قرار می‌دهد و کشورهایی که می‌توانند این عناصر را تولید یا فرآوری کنند، از مزیت قابل توجهی برخوردار می‌شوند.

در اقتصاد متمرکز بر تحول دیجیتال و سبز امروزی، فناوری‌های انرژی تجدیدپذیر و وسایل نقلیه الکتریکی به سرعت در حال گسترش هستند. REE با خواص مغناطیسی بسیار بالای خود که در ژنراتورهای توربین بادی و موتورهای وسایل نقلیه الکتریکی استفاده می‌شود، بهره‌وری انرژی را افزایش می‌دهد.

به طور مشابه، دسترسی به انرژی تجدیدپذیر، اجزای حیاتی برای تلفن‌های هوشمند و سایر دستگاه‌های الکترونیکی، از جمله عوامل تعیین‌کننده رقابت‌پذیری است. این امر امنیت و تداوم زنجیره‌های تأمین را در قلب استراتژی‌های اقتصادی و سیاسی دولت‌ها قرار می‌دهد. به نحوی که آمریکا و چین به عنوان دو قدرت مهم اقتصاد جهانی، بخش مهمی از جدال و رقابت خود را به این حوزه آورده‌اند و حالا ترکیه نیز می‌خواهد بخشی از میدان را در دست بگیرد. 

درهم‌تنیدگی موازنه‌های قدرت جهانی با عناصر کمیاب خاکی، دولت‌ها و شرکت‌های چندملیتی را مجبور کرده است تا برنامه‌های بلندمدتی برای امنیت مواد خام تدوین کنند.

در حالی که برخی از کشورها با سرمایه‌گذاری در استخراج عناصر کمیاب خاکی، قصد کاهش وابستگی خارجی خود را دارند، برخی دیگر تصمیم می‌گیرند با کشورهایی که منابع مواد خام را تأمین می‌کنند، مشارکت‌های استراتژیک تشکیل دهند.

این وضعیت، اتحادها و مذاکرات متنوع را در تجارت و دیپلماسی برجسته می‌کند. در نتیجه بعید نیست همان نزاعی که چند دهه پیش به نام جنگ بر سر نفت روی داده بود، حالا برای عناصر نادر یا کمیاب خاکی شکل بگیرد.

بخشی از نقشه ذخایر ترکیه آشکار شد

همچنان که اشاره شد، استخراج ذخایر موجود در معادن خاکی کمیاب، بسیار پیچیده، دشوار و گرانقیمت است و امکان دستبرد زدن به معادن وجود ندارد. با این حال، کشورهایی که دارای این عناصر هستند، دقت اطلاعاتی بالایی برای حفظ مختصات و مشخصات معادن خود دارند. به ویژه در کشوری مانند ترکیه که تغییر کاربری اراضی در اغلب استان‌ها، به یک معضل جدی تبدیل شده و بسیاری از دره‌ها، مراتع، اراضی کشاورزی و جاهای دیگر، به اقامتگاه، ویلا و شهرک تبدیل شده‌اند.

به همین خاطر در گزارش سرویس اطلاعاتی میت، تنها به اسامی معادن و ذخایری اشاره شده که از قبل برای همه شناخته شده بودند. این گزارش حاکی از آن است که شرکت دولتی اتی معدن در بیلیک اُوا، به دنبال ساخت کارخانه‌ای با هدف بلندپروازانه 10 هزار تن عناصر نادر خاکی در طول سال است.

علاوه بر این، تصفیه سالانه 570 هزار تن در دستور کار قرار گرفته و معادن جدیدی در مناطق دیگر مانند سیواس، بوردور و مالاتیا شناسایی شده‌اند و مطالعات در این مناطق در حال انجام است. این تحولات نشان می‌دهد که ترکیه می‌تواند به یک کنشگر مهم در بازار عناصر نادر خاکی تبدیل شود.

به باور کارشناسان امنیتی میت «تولید عناصر نادر خاکی توسط ترکیه نه تنها دستاوردهای اقتصادی را به همراه خواهد داشت، بلکه جایگاه آن را در بازارهای جهانی انرژی و فناوری نیز تقویت خواهد کرد. از آنجا که تسلط چین، سایر کشورها را مجبور به جستجوی تأمین‌کنندگان جدید می‌کند، بسیار محتمل است که ترکیه در درازمدت به یک بازیگر استراتژیک در بازار جهانی عناصر نادر خاکی تبدیل شود».

این در حالی است که فرآیندهای استخراج و فرآوری عناصر نادر خاکی نیاز به هزینه‌های سرمایه‌گذاری بالا و فناوری پیشرفته دارند. علاوه بر این، فرآوری عناصر نادر خاکی نیاز به برنامه‌ریزی سیستماتیک در مورد اثرات زیست‌محیطی دارد.

با این حال، تمرکز فزاینده ترکیه بر ظرفیت انرژی تجدیدپذیر و سرمایه‌گذاری‌های تحقیق و توسعه در اکوسیستم صنعت دفاعی، نشان دهنده عزم دولت اردوغان برای تمرکز بر این موضوع است.

در چند سال گذشته، خودکفایی در صنایع دفاعی به عنوان مهمترین هدف دولت اردوغان اعلام شده و از آنجایی که از سیستم‌های هدایت و فناوری‌های رادار گرفته تا مواد زرهی و اجزای موتور مقاوم در برابر دمای بالا، همگی نیازمند عناصر کمیاب و نادر خاکی هستند، می‌توان پیشبینی کرد که دستیابی به این مواد، برای دولت اردوغان به اصلی‌ترین هدف تبدیل خواهد شد. 

ترکیه باید مراقب باشد

مهمت اوغوتچو از دیپلمات های مشهور ترکیه و متخصص در حوزه انرژی بین الملل و مطالعات چین، یکی از افرادی است که حتی قبل از سرویس اطلاعاتی میت، به طرح اهمیت موضوع عناصر نادر خاکی در ترکیه پرداخته است.

او معتقد است که مهمترین نبرد قرن، «جنگ‌های معدنی واشنگتن-پکن» است و ترکیه باید بداند که در این رقابت و نزاع بزرگ، چه جایگاهی خواهد داشت.

اوغوتچو می گوید: «اقدام جدید ترامپ علیه چین نشان داد که عناصر خاکی کمیاب، حالا مهمترین میدان نبرد این دو ابرقدرت هستند. چرا که چین به دنبال محدودیت صادرات است و آمریکا در تمام حوزه های فن آوری پیشرفته، محتاج عناصر کمیاب چین است. این آغاز رسمی بازی بزرگ جدید قرن بیست و یکم است. این جنگی است که در آن، تانک و هواپیما جایی ندارد و زنجیره‌های تأمین، تعرفه‌ها، تحریم‌های فناوری و ممنوعیت‌های سرمایه‌گذاری و محدودیت در عناصر کمیاب، برنده و بازنده را تعیین می کند».

اوغوتچو در ادامه می گوید: «آمریکا در کنار کانادا، استرالیا و اروپا، در تلاش برای ایجاد یک جبهه جدید امنیت تأمین به نام اتحاد تأمین پاک است. هدف اصلی این اتحاد، مبارزه با هژمونی و تسلط مطلق چین در زنجیره تأمین عناصر معدنی کمیاب است. در بحبوحه این طوفان ژئوپلیتیکی، این ادعا مطرح شده که به دنبال توافق ترامپ - اردوغان، بهره برداری از عناصر خاکی کمیاب در اسکی‌شهر به شرکت‌های آمریکایی داده خواهد شد و حتی یک مدل سرمایه‌گذاری مشترک نیز در دست بررسی است. واقعاً باید به ترکیه هشدار داد. مقامات ما باید بدانند که آمریکا، در حال حاضر همین استراتژی را در اوکراین، ایسلند، آفریقا و آمریکای لاتین اجرا می‌کند و ترکیه نباید در این دام بیفتد. نباید به هیچ کشوری در مورد عناصر خاکی کمیاب امتیاز بدهد، به خصوص در زمانی که رقابت استراتژیک بسیار شدید است. این منابع، درست مانند نفت در قرن بیستم، تضمین قدرت استراتژیک ترکیه در قرن بیست و یکم هستند».

در بخش بعدی و پایانی این گزارش، به ادامه نگرش محققین دستگاه امنیتی ترکیه به عناصر نادر و اهداف سیاسی دولت و حزب حاکم در این حوزه خواهیم پرداخت.

ادامه دارد...

انتهای پیام/