خبرگزاری مهر -گروه استان‌ها: در دل زاگرس، جایی که کوه‌ها با غرور ایستاده و باد در میان شاخه‌های بلوط آواز می‌خواند، جنگل‌های ایلام چون تابلویی زنده از طبیعت ایران خودنمایی می‌کنند؛ این جنگل‌ها نه‌تنها بخشی از میراث طبیعی کشور هستند، بلکه ریه‌های تنفسی غرب ایران محسوب می‌شوند، جایی که خاک، آب، هوا و زندگی در هم تنیده و هر درخت، داستانی از هزاران سال همزیستی انسان و طبیعت را روایت می‌کند.

پوشش گیاهی ایلام، با غالب درختان بلوط، نقش حیاتی در حفظ تعادل اکولوژیک منطقه دارد، زیرا این درختان با ریشه‌های عمیق‌شان خاک را در برابر فرسایش محافظت می‌کنند، منابع آبی را تغذیه می‌نمایند و با جذب گرد و غبار، هوای پاک را به مردم هدیه می‌دهند؛ از سوی دیگر جنگل‌های ایلام علاوه بر زیبایی، زنده هستند، موجوداتی سبز که نفس می‌کشند، رشد می‌کنند و به زندگی انسان معنا می‌بخشند.

اما در سال‌های اخیر، صدای زغال‌گیری در دل این جنگل‌ها بلندتر شده است، کوره‌های سنتی و نیمه‌صنعتی، بی‌وقفه در نقاط مختلف استان فعال شده‌اند و درختان چند دهه‌ای و گاه چند صد ساله را به مشتی زغال تبدیل می‌کنند؛ باید گفت این روند در ابتدا پنهانی و محدود بود، اما حالا به شکلی گسترده و نگران‌کننده در آمده که حتی در مناطق حفاظت‌شده نیز رد پای آن دیده می‌شود.

زغال‌گیری بی‌رویه، نه‌تنها به نابودی درختان منجر می‌شود، بلکه چرخه زیستی منطقه را مختل می‌کند، زیرا با کاهش پوشش گیاهی، خاک در معرض فرسایش قرار می‌گیرد، منابع آبی کم‌رمق می‌شوند و جانوران بومی، زیستگاه خود را از دست می‌دهند؛ همچنین این روند، در بلندمدت به بیابان‌زایی و مهاجرت اجباری ساکنان محلی منجر خواهد شد، فاجعه‌ای که از دل یک کوره زغال آغاز می‌شود و به خاموشی یک اکوسیستم ختم می‌گردد.

بررسی‌ها نشان داده نبود نظارت کافی، ضعف در اجرای قوانین منابع طبیعی و گاه همکاری پنهان برخی افراد محلی، باعث شده این فعالیت‌ها با جسارت بیشتری ادامه یابند؛ در حالی‌که مأموران منابع طبیعی با امکانات محدود تلاش می‌کنند جلوی این روند را بگیرند، سودجویان با روش‌های جدیدتر و مخفیانه‌تر به کار خود ادامه می‌دهند.

از این رو لزوم رسیدگی فوری به این بحران، بیش از هر زمان دیگری احساس می‌شود؛ تقویت یگان‌های حفاظت، آموزش جوامع محلی، برخورد قانونی با متخلفان و ایجاد جایگزین‌های اقتصادی برای زغال‌گیری، از جمله راهکارهایی‌ست که باید در دستور کار مسئولان قرار گیرد، چرا که جنگل‌های ایلام، فقط مجموعه‌ای از درختان نیستند، آن‌ها حافظان زندگی‌اند و زندگی را نمی‌توان به بهای زغال فروخت.

نگرانی فعالان طبیعت از تولید غیر مجاز زغال

یکی از فعالان محیط زیست ایلامی در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار داشت: زغال‌گیری در جنگل‌های اطراف روستاها به‌قدری زیاد شده که چهره طبیعت کاملاً تغییر کرده؛ درختانی که سال‌ها سایه‌بان زمین بودند حالا جای خود را به خاکستر و زمین‌های خالی داده‌اند و این موضوع برای مردم روستا که در این منطقه زندگی می‌کنند بسیار نگران‌کننده است.

وی افزود: بارها مشاهده کرده‌ایم افراد ناشناس شبانه وارد جنگل می‌شوند و بدون هیچ‌گونه نظارت یا محدودیتی اقدام به قطع درختان می‌کنند که این وضعیت نه‌تنها به محیط‌زیست آسیب زده بلکه باعث شده مردم نسبت به آینده‌ی منطقه و امنیت منابع طبیعی احساس ناامیدی کنند.

یک فعال دیگر محیط‌زیست به خبرنگار مهر گفت: در سال‌های اخیر تخریب جنگل‌ها به واسطه زغال‌گیری به یکی از مشکلات جدی منطقه تبدیل شده است؛ متأسفانه بسیاری از درختان بلوط که نقش مهمی در حفظ خاک و رطوبت دارند بدون توجه به پیامدهای بلندمدت قطع شده‌اند و این روند همچنان ادامه دارد.

وی افزود: بخشی از این مشکل به شرایط اقتصادی مردم برمی‌گردد، زیرا برخی افراد برای تأمین هزینه‌های زندگی به این کار روی آورده‌اند؛ از این رو اگر فرصت‌های شغلی مناسب و حمایت‌های لازم وجود داشته باشد احتمالاً بسیاری از این افراد به جای تخریب جنگل به فعالیت‌های پایدارتر روی خواهند آورد.

یک کارشناس منابع طبیعی در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار داشت: پدیده زغال‌گیری در جنگل‌های ایلام از منظر علمی و زیست‌محیطی یک تهدید چندوجهی محسوب می‌شود که نه‌تنها منجر به کاهش پوشش گیاهی و از بین رفتن تنوع زیستی می‌شود، بلکه مستقیماً بر چرخه آبی منطقه تأثیر می‌گذارد، زیرا درختان بلوط با ریشه‌های عمیق خود نقش مهمی در حفظ رطوبت خاک و تغذیه سفره‌های زیرزمینی دارند و وقتی این درختان قطع می‌شوند خاک مستعد فرسایش می‌شود و در بلندمدت خطر بیابان‌زایی و کاهش بارندگی افزایش می‌یابد.

علیرضا احمدی افزود: از منظر مدیریتی نیز ضعف در اجرای قوانین منابع طبیعی و کمبود نیروی انسانی در یگان‌های حفاظت باعث شده که زغال‌گیری به‌عنوان یک فعالیت کم‌هزینه و کم‌ریسک برای سودجویان تلقی شود، در حالی‌که راهکارهای جایگزین مثل توسعه انرژی‌های پاک، آموزش جوامع محلی و ایجاد مشاغل سبز می‌تواند هم از تخریب جنگل جلوگیری کند و هم معیشت مردم را تأمین نماید؛ البته این مهم نیازمند اراده‌ی جدی در سطح ملی و تخصیص بودجه و منابع کافی برای حفاظت از این سرمایه طبیعی است.

شناسایی ۲۷ مورد تخلف زغال گیری در جنگل‌های ایلام

مدیرکل منابع طبیعی استان ایلام، با اشاره به روند نگران‌کننده زغال‌گیری در جنگل‌های استان گفت: در ماه‌های اخیر، فعالیت‌های غیرمجاز تولید زغال در مناطق جنگلی ایلام رشد چشمگیری داشته و بر اساس ارزیابی‌های میدانی، بیش از ۷۰ درصد این فعالیت‌ها در محدوده جنگل‌های بلوط زاگرس انجام می‌گیرد؛ در مناطقی چون چوار، دهلران و بدره، نشانه‌های تخریب درختان کهنسال به‌وضوح مشهود است.

یاسم خانمحمدیان افزود: درختان بلوط حدود ۹۰ درصد پوشش جنگلی استان را تشکیل می‌دهند و نقش اساسی در حفظ رطوبت خاک، تغذیه سفره‌های زیرزمینی و کنترل فرسایش دارند؛ قطع این درختان نه‌تنها چرخه زیستی منطقه را برهم می‌زند، بلکه موجب کاهش بارندگی و افزایش خطر بیابان‌زایی در غرب کشور می‌شود.

وی با اشاره به گزارش‌های دریافتی از یگان حفاظت و همیاران طبیعت اظهار داشت: طی سه ماه گذشته، ۲۷ مورد تخلف زغال‌گیری شناسایی و ۹ کوره فلزی غیرمجاز در جنگل‌های شمالی ایلام توسط مأموران منابع طبیعی جمع‌آوری شده است.

به گفته وی، متخلفان با استفاده از روش‌های مخفیانه و شبانه اقدام به قطع درختان و سوزاندن چوب می‌کنند، اما رصد پهپادی و گزارش مردمی نقش مؤثری در شناسایی آن‌ها داشته است.

وی ادامه داد: سامانه گزارش مردمی همیاران طبیعت در ایلام طی سال گذشته بیش از ۱۲۰ گزارش از تخریب جنگل و زغال‌گیری ثبت کرده و این نشان می‌دهد که مشارکت عمومی در حفاظت از منابع طبیعی رو به افزایش بوده، اما همچنان نیازمند فرهنگ‌سازی گسترده‌تر و حمایت از جوامع محلی است.

مدیرکل منابع طبیعی ایلام با تأکید بر اینکه حفاظت از جنگل‌های بلوط تنها با اتکا به نیروهای دولتی کافی نیست، گفت: پایداری زاگرس وابسته به همیاری مردم است؛ از شهروندان ایلامی می‌خواهیم همچون گذشته، در قالب طرح‌های مشارکتی و مردمی، مراقبت از جنگل‌ها را وظیفه‌ای همگانی بدانند تا بتوانیم از این میراث هزارساله برای نسل‌های آینده صیانت کنیم.

مدیرکل منابع طبیعی استان ایلام، با اشاره به اهمیت جنگل‌های بلوط گفت: در استان ایلام بیش از ۶۴۰ هزار هکتار جنگل زاگرسی وجود دارد.

به گفته وی این جنگل‌ها سالانه بیش از یک‌میلیون تن اکسیژن تولید و حدود ۲۰۰ میلیون مترمکعب آب از طریق حفظ رطوبت خاک و تغذیه سفره‌های زیرزمینی تأمین می‌کنند.

خانمحمدیان افزود: به‌طور میانگین هر درخت بلوط حدود ۲۵۰ لیتر آب را در خاک نگه می‌دارد و تخریب هر هکتار از این جنگل‌ها، سالانه حدود ۴۰ تن خاک حاصلخیز را در معرض فرسایش قرار می‌دهد؛ آماری که نشان می‌دهد حفاظت از بلوط‌ها مساوی با حفاظت از حیات زاگرس است.

ادامه فعالیت‌های زغال‌گیری در جنگل‌های ایلام، با وجود هشدارهای مکرر و پیامدهای آشکار زیست‌محیطی، نشان‌دهنده ضرورت اقدام جدی و مستمر نهادهای مسئول در زمینه تقویت نظارت، برخورد قانونی و ارائه راهکارهای جایگزین معیشتی برای جوامع محلی است.