خبرگزاری مهر، گروه استان ها- کوثر اشرافی: نماز، به عنوان یکی از ارکان اصلی دین اسلام و فریضه‌ای همگانی، نقش بی‌بدیلی در تربیت معنوی و استحکام بنیان‌های اخلاقی و اجتماعی دارد بر همین اساس سی و دومین اجلاس سراسری نماز در روز پنجشنبه، ۱۷ مهرماه به میزبانی استان گیلان و در شهر رشت برگزار می‌شود. در این اجلاس، مباحثی عمیق و تخصصی پیرامون اهمیت نماز، نقش آن در تعالی فرد و جامعه و چالش‌های موجود در اقامه این فریضه الهی مورد بحث و بررسی قرار خواهد گرفت.

در این راستا، با حجت‌الاسلام «میر مجید سعیدی» دبیر شورای اقامه نماز سازمان تبلیغات اسلامی کشور به گفتگویی تفصیلی نشستیم تا ضمن مرور اهمیت نماز، به نقش فرهنگ‌سازی، آموزش همگانی و راهکارهای عملی اقامه نماز در جامعه امروز ایران بپردازیم.

*با توجه به سابقه برگزاری اجلاسیه نماز نگاه شما نسبت به کارکردهای چنین رویدادی چیست؟

بله اولین اجلاس نماز سال ۱۳۷۰ در اصفهان برگزار شد. امیدواریم امسال نیز، میزبان خوبی برای اهالی نماز باشیم. بدون مقدمه باید بگویم که نماز از جمله باشکوه‌ترین توصیه‌های انبیا و اولیای الهی است که به‌عنوان یک وظیفه همگانی برای مسلمانان در نظر گرفته شده است. اما فراتر از این، نماز یک گفتگوی دائمی با خداوند است؛ گفتگویی که نه از روی نیاز خدا به ما، بلکه از سر نیاز ما به او شکل می‌گیرد.

* بسیاری نماز را نوعی عبادت صرف تلقی می‌کنند. از نگاه شما، اساساً فلسفه نماز چیست و چرا باید آن را خواند؟

واقعیت این است که نماز فقط یک عبادت نیست؛ نماز ساختار ارتباطی انسان با خداوند در طول شبانه‌روز است. فلسفه آن در فطرت انسان نهفته است؛ فطرتی که خدا آن را به گونه‌ای طراحی کرده که نیازمند هدایت است. نماز پاسخ به همین نیاز ذاتی انسان است. در قرآن کریم نیز بارها بر این پیوستگی بین انسان و خداوند از طریق نماز تأکید شده است.

نماز در پنج وقت روزانه تنظیم شده تا انسان لحظه‌ای از یاد خدا غافل نباشد. الفاظ نماز هم دقیقاً بر همین معنا دلالت دارند: ستایش، طلب هدایت، استعانت، و ارتباط دائمی با خالق.

* اشاره‌ای داشتید به گستره تأثیر نماز در زندگی. آیا نماز فقط در حوزه فردی مؤثر است یا می‌توان آن را در حوزه‌های اجتماعی و اقتصادی هم دنبال کرد؟

اتفاقاً این یکی از بزرگ‌ترین سوءتفاهم‌ها درباره نماز است. امام صادق علیه‌السلام روایت دارند که نماز چهار هزار حد دارد. یعنی چهار هزار گستره و مرز که شامل تمامی ابعاد زندگی انسانی می‌شود: از اقتصاد و سیاست گرفته تا روابط خانوادگی، تربیت فرزند، تعلیم و تربیت، اشتغال و حتی مدیریت بحران‌های روحی و اجتماعی.

ما وقتی در نماز می‌گوییم «اهدنا الصراط المستقیم»، یعنی از خدا می‌خواهیم ما را در همه این مسیرها هدایت کند. این «صراط مستقیم» فقط بهشت رفتن نیست؛ یعنی در همه نقش‌هایی که داریم، زن، مرد، معلم، دانشجو، مادر، کارمند، کارآفرین همه این نقش‌ها نیاز به هدایت دارند.

* نماز چه نقشی در ایجاد آرامش و رفع اضطراب دارد؟ آیا واقعاً چنین کارکردی در عمل تجربه می‌شود؟

بسیار روشن است. انسان موجودی است که دائماً در معرض بحران‌ها و ناملایمات است. نماز برای او تبدیل به یک پناهگاه دائمی می‌شود من در قطار با خانمی ۷۲ ساله صحبت می‌کردم که می‌گفت در تمام زندگی‌ام روزی نبوده که نماز نخوانده باشم و همه فرزندانم را با نماز بزرگ کردم؛ حتی آن‌ها که خارج از کشورند.

نماز، آرامش می‌آورد؛ چون به ما یادآوری می‌کند که اگر همه درها بسته باشد، یک در باز است و آن درِ رحمت خداوند است مثل مردم غزه، که در میان سخت‌ترین شرایط، همچنان به نماز چنگ می‌زنند. نه فقط به خاطر ایمان، بلکه به خاطر نیازی که دارند؛ نماز به آن‌ها اعتمادبه‌نفس می‌دهد.

*برخی مکاتب غربی معتقدند انسان ذاتاً آزاد است و نیازی به دین ندارد اسلام در برابر این دیدگاه چه نظری دارد؟

اینجا تفاوت اساسی اسلام و مکاتب غربی مشخص می‌شود اسلام انسان را دارای فطرت می‌داند؛ فطرتی که خیر و شر را درک می‌کند و نیاز به هدایت دارد. جان لاک می‌گفت انسان مثل لوح سفیدی به دنیا می‌آید که تجربه‌ها روی آن نوشته می‌شوند. اما نگاه اسلام این نیست.

اسلام می‌گوید انسان با یک هارد فطری متولد می‌شود؛ درون این فطرت، تمایلات، گرایش‌ها و نیازهای معنوی نهفته‌اند. وظیفه ما در طول زندگی این است که با کمک وحی و نماز و قرآن، این فطرت را شکوفا کنیم.

یکی از موضوعات بسیار مهمی که مقام معظم رهبری به صورت مستمر و طی بیش از ۳۴ سال به آن تأکید کرده‌اند، اهمیت نماز به عنوان ستون اصلی دین و پایه استحکام جامعه اسلامی است. ایشان بارها در پیام‌های خود به دست‌اندرکاران امر نماز در کشور، چه در دستگاه‌های اجرایی، چه مدارس و نهادهای مختلف، توصیه کرده‌اند که نماز باید به صورت بهینه برگزار شود. هدف اصلی این نیست که صرفاً یک واجب دینی انجام شود، بلکه معنویت عمیق و شناخت درست نسبت به خداوند در دل‌ها ایجاد شود و مردم به سمت رشد و کمال حرکت کنند.

*یعنی نماز صرفاً یک واجب فردی نیست و جنبه اجتماعی و تربیتی هم دارد؟

دقیقاً همین‌طور است. نماز از یک‌سو فریضه‌ای فردی است، اما از سوی دیگر، ثمره حکومت صالحین است؛ این جمله‌ای است که مقام معظم رهبری بارها فرموده‌اند. یعنی جامعه‌ای که حاکمیت صالح و الهی داشته باشد، زمینه‌ساز اجرای صحیح نماز و شکل‌گیری معنویت عمومی خواهد بود.

در زمان غیبت امام زمان (عج)، نماز جمعه واجب کفایی است؛ یعنی اگر عده‌ای این فریضه را اقامه کنند، دیگران مستثنی می‌شوند. اما زمانی که امام معصوم حضور داشته باشد، نماز جمعه واجب عینی است و همه باید شرکت کنند. این نشان می‌دهد که نماز یکی از ارکان اصلی نظام حکومتی مهدوی است.

*در جامعه امروز ما، برخی افراد نماز را ترک می‌کنند یا به آن بی‌توجه‌اند. این چه تاثیری روی جامعه دارد؟

واقعیت این است که هر چقدر نماز و معنویت در جامعه کمرنگ شود، آسیب‌های اجتماعی و اخلاقی بیشتر خواهد شد. البته باید توجه داشت که برخی افراد چارچوب‌های اخلاقی دارند حتی اگر برخی مظاهر ظاهری دینی مانند حجاب را رعایت نکنند. دین اسلام به عنوان یک دین کامل، همه این ابعاد را در نظر گرفته و آمده تا چارچوب‌های مشخصی برای زندگی ما فراهم کند. ما نباید فقط ظاهر را ببینیم، بلکه باید به عمق دین و معنویت توجه کنیم.

*شما به پژوهش‌های خارجی اشاره کردید. آیا می‌توانید درباره آن توضیح بیشتری بدهید؟

بله، در سال ۱۹۹۹ تحقیقی در ایالات متحده انجام شده که نشان می‌دهد بیش از ۹۸ درصد مردم آمریکا به خدا اعتقاد دارند و بیش از ۹۰ درصد نماز یا عبادات مشابه را انجام می‌دهند. البته برخی نماز را به معنای دینی قبول ندارند، اما معنویت و چارچوب اخلاقی را محترم می‌شمارند. این نشان می‌دهد که حتی در جوامع غیر اسلامی هم خداوند و معنویت جایگاه ویژه‌ای دارد.

*چگونه می‌توانیم این چارچوب‌ها را بهتر به مردم معرفی کنیم؟

در درجه اول، باید ظرفیت‌ها و درجه فهم مردم را در نظر بگیریم روش آموزش و تبلیغ دین باید متناسب با فرهنگ‌ها و شرایط مختلف جامعه باشد همچنین باید از همه ظرفیت‌های علمی حوزه و دانشگاه بهره بگیریم، جلسات ایده‌پردازی برگزار کنیم تا راهکارهای نوین و موثر در تبلیغ دین را پیدا کنیم. دین اسلام بی‌نهایت غنی است و می‌تواند پاسخ‌گوی نیازهای معنوی و اخلاقی همه انسان‌ها باشد.

*با این توضیحات، نقش فرد در مسیر رشد و ارتباط با خدا چگونه است؟

دین اسلام به ما می‌آموزد که هر انسانی مسیر رشد خودش را دارد. ممکن است درجات ایمان افراد متفاوت باشد، اما هیچ‌کس ایمان صفر مطلق ندارد. خداوند راه را به ما نشان داده است، حالا انتخاب با خود ماست که این راه را برویم یا نرویم. همانطور که قرآن می‌فرماید: «إِنَّا هَدَیْنَاهُ السَّبِیلَ إِمَّا شَاکِرًا وَإِمَّا کَفُورًا»؛ ما راه را به انسان نشان دادیم، او می‌تواند شکرگزار یا ناسپاس باشد.

*پس معنای خوشبختی و سعادت واقعی در ارتباط با خدا و دین است؟

قطعاً. ارتباط ویژه و مستمر با خداوند متعال کلید خوشبختی دنیوی و اخروی است اگر ما محدودیت‌ها و موانع را کنار بگذاریم و خود را به مسیر الهی بسپاریم، می‌توانیم به کمال حقیقی برسیم. لذا باید تلاش کنیم خودمان و جامعه را به سوی این هدف سوق دهیم.

*و در نهایت، جمع‌بندی شما درباره ضرورت نماز در زندگی امروز چیست؟

انسان ضعیف آفریده شده. «خلق الانسان ضعیفاً». ما با همه عقل و قدرتی که داریم، باز هم در بسیاری از مسیرها گم می‌شویم. نماز برای ما مثل چراغ راه است نه فقط برای دینداری، بلکه برای زندگی‌کردن. نماز یعنی انسان بداند از کجا آمده، برای چه آمده، به کجا می‌رود.