به گزارش سلامت نیوز به نقل از پیام ما، ممنوعیت موقت واردات پسته ایرانی به کانادا به‌دلیل شناسایی موارد آلودگی به باکتری «سالمونلا»، می‌تواند زنگ خطری برای صادرات این محصول در بازارهای جهانی باشد. بازرگانان پسته در ایران این موضوع را ناشی از مبادی صادرات پسته ایران در کشورهای دیگر می‌دانند و بر همین اساس، خواستار محدود کردن صادرکنندگان برای شناسایی و مسئولیت‌پذیری این افراد هستند. درعین‌حال، متخصص بیماری‌های عفونی  می‌گوید: «آلودگی پسته به سالمونلا ممکن است از مزرعه یا مراحل بسته‌بندی آغاز شده باشد.» بر همین اساس، او بر ضرورت رعایت سختگیرانه استانداردهای بهداشتی در زنجیره تولید و بسته‌بندی این محصول تأکید می‌کند.

در روزهای گذشته سازمان بازرسی غذایی کانادا واردات محموله‌های پسته ایرانی و محصولات حاوی این خشکبار را به‌دلیل نگرانی از آلودگی این محموله‌ها به باکتری سالمونلا به‌صورت موقت ممنوع کرد. براساس گزارش رسانه‌های کانادایی بیش از صد مورد ابتلا به باکتری سالمونلا به محموله‌های پسته ایرانی نسبت داده شده است. در همین راستا، محدودیت موقتی واردات پسته اعمال شده است و تا زمانی که تحقیقات و بررسی‌ها در این زمینه انجام شود، تداوم دارد.

ایران در بازار جهانی پسته

براساس آخرین گزارش‌های بین‌المللی، حجم تولید جهانی پسته در سال ۲۰۲۴ به حدود یک میلیون و ۲۰۰ هزار تن و مصرف جهانی آن نیز نزدیک به یک میلیون و ۳۰۰ هزار تن برآورد شد. ارزش کل تجارت جهانی این محصول نیز حدود ۴.۵ میلیارد دلار گزارش شده است.

ایران به‌همراه ایالات متحده آمریکا و ترکیه، سه کشور اصلی تولیدکننده پسته در جهان هستند و در مجموع حدود ۸۵ درصد تولید جهانی را در اختیار دارند. سهم ایران در صادرات جهانی طی سال‌های اخیر قابل‌توجه بوده و بخش بسیار زیادی از کل صادرات پسته جهان را در اختیار دارد.

ایران سالانه حدود ۱۸۰ تا ۲۰۰ هزار تن پسته تولید می‌کند. از این میزان، بیش از نیمی از محصول به بازارهای خارجی راه پیدا می‌کند. درواقع، به‌طور میانگین سالانه بین ۱۱۰ تا ۱۳۳ هزار تن پسته صادر می‌شود. تنها در سال گذشته ارزش صادرات پسته ایران نزدیک به یک میلیارد دلار بود. این رقم نشان‌دهنده جایگاه اصلی این محصول در اقتصاد غیرنفتی است. از سوی دیگر، مصرف داخلی پسته در ایران بین ۲۵ تا ۳۰ هزار تن تخمین زده می‌شود. بر همین اساس می‌توان گفت سرنوشت پسته ایرانی بیشتر در بازارهای خارجی و رقابتی جهان رقم می‌خورد. مقاصد اصلی پسته ایران شامل چین، هند، اتحادیه اروپا، کشورهای خاورمیانه و حوزه مشترک‌المنافع است. هر یک از این بازارها الزامات و استانداردهای بهداشتی ویژه‌ای دارند و رعایت آنها برای حفظ جایگاه ایران در بازار این کالا ضروری است.

در آبان‌ماه سال گذشته نیز مشکلاتی برای صادرات پسته ایرانی به اروپا، که یکی از مقاصد اصلی پسته ایرانی است، به‌وجود آمد؛ اتحادیه اروپا به‌دلیل عدم تطابق استانداردهای بهداشتی مورد تأیید این اتحادیه بر سر میزان مجاز «آفلاتوکسین» تصمیم به ممنوعیت واردات پسته از ایران گرفت. در واکنش به این تصمیم، بخش خصوصی و نهادهای مرتبط در ایران اقداماتی را برای رفع مشکل آغاز کردند. اتحادیه صادرکنندگان خشکبار ایران، وزارت جهادکشاورزی و وزارت امور خارجه با برگزاری نشست‌هایی با مقامات اتحادیه اروپا، موفق به کسب مهلت شش‌ماهه برای اصلاح وضعیت و بهبود کیفیت پسته‌های صادراتی شدند. در این مدت، تولیدکنندگان و صادرکنندگان ایرانی موظف شدند استانداردهای بهداشتی و فرایندهای تولید و بسته‌بندی را مطابق با الزامات اتحادیه اروپا ارتقا دهند.

در آستانه یک‌سالگی این تصمیم اتحادیه اروپا، کانادا یکی از مقاصد پسته ایرانی به‌دلیل آنچه آلودگی محموله‌های پسته یا دیگر محصولات حاوی آن از مبدأ ایران به باکتری «سالمونلا » گفته می‌شود، ورود این کالای مهم غیرنفتی ایران ‌را به خاک خود ممنوع می‌کند. امری که به‌گفته فعال صنفی تجارت پسته، اگرچه با توجه به حجم کوچک بازار کانادا برای پسته ایرانی ممکن است در ظاهر اهمیت نداشته باشد، اما با توجه به حضور دیگر کشورها در بازار، به اعتبار پسته ایرانی ضربه می‌زند.

مبادی غیرایرانی منشأ آلودگی

«حمید حسنی»، نایب‌رئیس انجمن پسته ایران، درباره مشکلات ایجادشده برای محموله‌های وارداتی پسته ایران می‌گوید: «برخی محموله‌ها از مسیرهایی مانند دبی به بازارهای دیگر نقاط جهان می‌رسند و ممکن است آلوده بودن محموله‌ها از این مبادی باشد.»

به‌گفته او، رعایت نکردن نکات بهداشتی از سوی برخی کشاورزان یا کارگاه‌ها هم می‌تواند منبع آلودگی باشد؛ هرچند بسیاری از تولیدکنندگان الزامات بهداشتی را رعایت می‌کنند.

این فعال صنفی حوزه تجارت پسته درباره تأثیر این محدودیت بهداشتی بر صادرات پسته ایران به کانادا می‌گوید: «کانادا به‌تنهایی مصرف بالایی از پسته ایران ندارد و بخش بزرگی از نیاز خود را از آمریکا تأمین می‌کند. بنابراین، اثر مستقیم محدودیت‌های کانادا بر صادرات ایران چندان چشمگیر ارزیابی نمی‌شود، هرچند تبلیغات و رقابت شدید آمریکا در بازار جهانی پسته در این موضوع خاص بی‌تأثیر نیست.»

حسنی با بیان اینکه بازار جهانی مصرف مغز پسته رو به گسترش است و این فرصت بزرگی برای ایران محسوب می‌شود، می‌گوید: «ضعف در نظارت و کنترل کیفیت می‌تواند این موقعیت را تهدید کند. انجمن پسته اختیارات نظارتی مستقیم ندارد و وظیفه کنترل و پایش استانداردها برعهده سازمان‌هایی مانند وزارت جهادکشاورزی، سازمان غذا و دارو و سازمان ملی استاندارد است. برای حفظ اعتبار صادرات، صدور مجوز به شرکت‌های مشخص، محدود شود تا مسئولیت‌پذیری بیشتری ایجاد شود و از ورود دلالان و صادرکنندگان فاقد تخصص جلوگیری شود.»

شکلات دبی مبدأ آلودگی

«محمد ناصری»، صادرکننده پسته به کانادا، هم می‌گوید: «ظاهراً این ماجرا از یک پرونده مربوط به «شکلات دبی» آغاز شد؛ گزارشی که نشان می‌داد در محصولاتی که از پسته ایرانی استفاده کرده‌اند، نمونه‌های قابل‌تشخیصی از آلودگی دیده شده است. به همین دلیل، حساسیت‌ها بالا رفته و موضوع به بازارهای مقصد کشیده شده است.»

او تأکید می‌کند: «برای پسته -مانند بسیاری از مواد غذایی دیگر- استانداردهای میکروبی و شیمیایی جهانی وجود دارد؛ استانداردهایی که در کدکس و مراجع بین‌المللی مانند FDA هم مطرح شده‌اند؛ میزان مجاز آفلاتوکسین، معیارهای میکروبی (مثل سالمونلا)، فلزات سنگین، باقیمانده سموم و… . اکثر کشورها بر مبنای همین استانداردها عمل می‌کنند و هرگونه تجاوز به حد مجاز می‌تواند منجر به محدودیت یا ممنوعیت شود.»

این تاجر پسته ایرانی ابراز امیدوار می‌کند محدودیت‌ها رفع شود و دوباره صادرات پسته ایرانی به کانادا از سر گرفته شود؛ «مشکل فعلی قابل‌حل است و مشابه وضعیتی است که قبلاً در مورد آفلاتوکسین در اروپا رخ داد. ایران می‌تواند با ارائه تعهدات و تضمین‌های نظارتی به CFIA (آژانس بازرسی مواد غذایی کانادا) شرایط را اصلاح کند؛ مثلاً تعهد به اینکه محموله‌های صادراتی برای بازار کانادا پیش از ارسال، آزمایش‌های لازم را بگذرانند و گواهی‌های مربوطه را همراه داشته باشند. اگر چنین مکاتبات ثابتی وجود داشت، احتمالاً نیازی به اعلام ممنوعیت گسترده نبود و محموله‌هایی که مدارک مبدأ و آزمایش دارند، امکان ورود می‌یافتند.»

به‌گفته ناصری، اغلب پسته‌های ایرانی بسته‌بندی‌شده ارسال می‌شوند و بازار مشخصی دارند. بااین‌حال، افراد دیگری از راه‌ها و از مبدأهای دیگری پسته ایرانی را به کانادا یا کشورهای دیگر ارسال می‌کنند که ممکن است این محموله‌ها آلوده باشند. او تأکید می‌کند: «باید توجه داشت در برخی موارد کانادا بر مبنای «اعتماد به تولیدکننده/ توزیع‌کننده» عمل می‌کند؛ وقتی این اعتماد به‌هم می‌خورد، سختگیری‌ها بیشتر می‌شود.»

او یادآور می‌شود: «از منظر تولید و منابع آلودگی، سالمونلا می‌تواند از منابع مختلفی وارد محصول شود: کودهای انسانی یا حیوانی، تماس با مدفوع پرندگان یا انسان، یا آلودگی در مراحل نگهداری و بسته‌بندی. سالمونلا از باکتری‌های نسبتاً حساس است و با فرایندهای حرارتی مؤثر (مثلاً رساندن دما به سطح مؤثر) قابل ازبین‌رفتن است، اما اگر وارد بافت مغز پسته شود، عملیات کنترلی پیچیده‌تر می‌شود و نیاز به مدیریت زنجیره تأمین و کنترل کیفیت دقیق دارد. در کل، برای رفع این مشکل نیاز به اقدامات هماهنگ فنی و اداری است؛ تقویت تست‌های پیش از صادرات، شفاف‌سازی مبدأ محموله‌ها، مکاتبات رسمی با مراجع کانادایی برای تعیین پروتکل‌های مشترک و ارتقای نظافت و مدیریت در مزرعه و انبار، تا به‌تدریج اعتماد بازار بازیابی شود.»

سالمونلا چیست و چه می‌کند؟

این پرسش وجود دارد که سالمونلا چه باکتری است و چه بیماری ایجاد می‌کند. «آمیتیس رمضانی»، رئیس انجمن متخصصان بیماری‌های عفونی و گرمسیری،  با بیان اینکه باکتری «سالمونلا» یکی از عوامل عفونی شایع است که می‌تواند دو بیماری «سالمونلوز» و «حصبه» ایجاد کند، می‌گوید: «سالمونلوز بیشتر به‌شکل مسمومیت‌های گوارشی بروز می‌کند. سالمونلوز معمولاً با علائمی مانند تب، تهوع، استفراغ، اسهال، درد شکم و کم‌آبی همراه است، اما برخلاف حصبه، در اغلب موارد محدود به دستگاه گوارش باقی می‌ماند و به خون یا سایر اندام‌ها سرایت نمی‌کند. این بیماری بیشتر در اثر مصرف مواد غذایی آلوده به مدفوع حیوان یا انسان ناقل منتقل می‌شود و در بیشتر موارد پس از چند روز با درمان حمایتی بهبود پیدا می‌کند.»

به‌گفته او، مسیر اصلی انتقال سالمونلا، مواد غذایی آلوده‌ای مانند گوشت و مرغ نیم‌پز، تخم‌مرغ خام یا نیم‌پز، لبنیات غیرپاستوریزه و میوه و سبزی‌های نشسته است.

رمضانی تصریح می‌کند: «آلودگی آجیل و به‌ویژه پسته، یکی از موارد جدی و کمتر شناخته‌شده در این زمینه است. سالمونلا می‌تواند در دانه‌های خام پسته یا سایر آجیل‌ها برای مدت طولانی باقی بماند و درصورت مصرف، فرد را بیمار کند.»

او بیان اینکه آلودگی پسته یا دیگر آجیل‌ها ممکن است در مراحل مختلف تولید و توزیع به‌وجود آید، می‌گوید: «از محل کشت محصول و تماس آن با خاک و آب آلوده گرفته تا فرایند جمع‌آوری، خشک‌کردن، بسته‌بندی و حتی نگهداری در انبار ممکن است منبع آلودگی باشد. به همین دلیل، آجیل خام به‌طور ویژه در معرض خطر انتقال باکتری قرار دارد. اگرچه فرایند برشته‌کردن می‌تواند تا حد زیادی این آلودگی را از بین ببرد، اما در محصولات خام همچنان ریسک باقی می‌ماند.»

رمضانی با اشاره به مشکلات به‌وجودآمده بر سر راه پسته ایرانی در کانادا، یادآور می‌شود: «محصولات صادراتی تحت آزمایش‌های میکروبیولوژیک قرار می‌گیرند و درصورت مشاهده آلودگی، اجازه ورود به بازارهای بین‌المللی پیدا نمی‌کنند. باوجوداین، احتمال بروز آلودگی در هر مرحله از زنجیره تولید و توزیع وجود دارد و به همین دلیل، نظارت سختگیرانه و رعایت استانداردهای بهداشتی در مورد محصولاتی مانند پسته، برای حفظ سلامت مصرف‌کنندگان ضروری است.»

برآوردها نشان می‌دهد بازار جهانی پسته در مسیر رشد قرار دارد و تا سال ۲۰۳۵ به حجمی معادل یک میلیون و ۵۰۰ هزار تن و ارزشی بیش از ۱۳ میلیارد دلار خواهد رسید؛ بازاری که حفظ و تقویت جایگاه ایران در آن نیازمند ارتقای کیفیت، رعایت استانداردهای بهداشتی و رقابت مؤثر با رقبای جهانی به‌ویژه آمریکا است. با توجه به رشد مصرف جهانی مغزها و آجیل‌ها، پسته ایران همچنان ظرفیت توسعه صادراتی بالایی دارد، اما پایداری این جایگاه نیازمند ارتقای نظام نظارت بر کیفیت، ایجاد هماهنگی میان نهادهای متولی و افزایش اعتماد بازارهای هدف است. بی‌توجهی به این موارد می‌تواند موجب ازدست‌رفتن بازارهایی شود که سال‌ها برای دسترسی به آنها تلاش شده است.