به گزارش خبرگزاری مهر، امروز (۵ مهر ۱۴۰۴)، مجلس شورای اسلامی پس از سال‌ها بحث و بررسی، حذف چهار صفر از پول ملی را به تصویب رساند. این تصمیم که با هدف ساماندهی نظام پولی و افزایش کارایی مبادلات اتخاذ شده، اکنون پرسش مهمی را پیش روی جامعه و سیاست‌گذاران قرار داده است.

جزئیات مصوبه جدید

بر اساس قانون اصلاح نظام پولی که امروز در صحن علنی مجلس شورای اسلامی به تصویب نهایی رسید، تغییرات اساسی در ساختار پول ملی ایران اعمال خواهد شد. این مصوبه که حاصل ماه‌ها کار کارشناسی و جلسات متعدد بین کمیسیون‌های تخصصی مجلس، دولت و بانک مرکزی است، گامی بلندمدت در جهت اصلاحات اقتصادی محسوب می‌شود.

واحد پول جدید: بر اساس قانون اصلاح نظام پولی، هر «ریال جدید» معادل ۱۰ هزار ریال قدیم خواهد بود. این به آن معناست که واحدهای پولی با ارزش پایین، مانند اسکناس‌های هزار، پنج‌هزار، ۱۰ هزار و ۵۰ هزار ریالی قدیم، از چرخه پولی حذف شده و با واحدهای جدید جایگزین خواهند شد. به‌عنوان مثال، یک‌میلیون ریال قدیم، معادل ۱۰۰ ریال جدید خواهد بود.

واحد پول خرد: با توجه به حذف چهار صفر، نیاز به تعریف یک واحد پول خرد نیز احساس می‌شد. در این مصوبه، واحد پول خرد «قِران» تعیین شده است. هر ریال جدید برابر با ۱۰۰ قِران خواهد بود. این موضوع به معنای بازگشت واحد پول «قِران» است که سابقه‌ای طولانی در نظام پولی ایران دارد و برای بسیاری از نسل‌های گذشته آشناست.

اختلاف‌نظر بر سر نام واحد اصلی: یکی از نکات کلیدی و محل مناقشه در این مصوبه، تعیین نام واحد اصلی پول ملی است. کمیسیون اقتصادی مجلس در پیشنهاد اولیه خود، بر حفظ نام «ریال» برای واحد پول جدید تأکید داشت. این دیدگاه بر آن بود که حفظ نام «ریال» می‌تواند از هزینه‌های روانی و اطلاعاتی ناشی از تغییر نام جلوگیری کند. با این حال، دولت و بانک مرکزی رویکرد متفاوتی را دنبال کرده و معتقدند که واحد جدید باید «تومان» نام‌گذاری شود. این دیدگاه بر این مبنا استوار است که «تومان» در فرهنگ عامه و در معاملات روزمره مردم، جایگاه ویژه‌ای دارد و بسیاری از شهروندان از «تومان» به‌عنوان واحد مبنای محاسبات خود استفاده می‌کنند.

همچنین، دولت و بانک مرکزی پیشنهاد داده‌اند که واحد جدید «تومان» با زیرواحد «قِران» تعریف شود، به این معنی که هر تومان معادل ۱۰ قِران و هر قِران معادل ۱۰ ریال جدید (یا ۱۰۰ هزار ریال قدیم) باشد. این اختلاف‌نظر، موضوعی است که اکنون نیازمند اجماع نهایی بین قوه مقننه و مجریه است.

پیشینه و روند بررسی لایحه

لایحه اصلاح قانون پولی و حذف صفرها، مسیری طولانی و پرفرازونشیب را طی کرده است.

ایده حذف صفر از پول ملی، موضوعی نیست که برای اولین‌بار مطرح شده باشد، اما پیگیری‌های اخیر، آن را به مرحله تصویب رسانده است.

در تاریخ ۱۲ مرداد امسال، کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی، لایحه‌ای را که در دولت دوازدهم مطرح شده بود و پس از آن در مجلس یازدهم نیز موردبررسی قرار گرفت، احیا کرد. این کمیسیون پس از بررسی‌های کارشناسی، با حذف صفرها و حفظ نام «ریال» به‌عنوان واحد پول ملی جدید، رأی مثبت داد. این تصمیم، گامی مهم در جهت پیشبرد اصلاحات پولی محسوب می‌شد.

چالش‌های گذشته و بازگشت لایحه: این لایحه در گذشته نیز مورد توجه قرار گرفته بود. مجلس دهم برای اولین‌بار این لایحه را تصویب کرد، اما در نهایت به دلیل ایرادات شورای نگهبان، به مجلس بازگشت خورد. این ایرادات عمدتاً به مسائل فنی و حقوقی مرتبط با نحوه اجرای مصوبه مربوط می‌شد. پس از آن، لایحه برای سال‌ها بین مجلس و دولت معطل ماند و نتوانست به نتیجه برسد. سرانجام، با پیگیری‌های جدی و مستمر بانک مرکزی، روند بررسی مجدد این لایحه در دستور کار قرار گرفت. این پیگیری‌ها منجر به ارائه مجدد لایحه به دولت و سپس به مجلس شد. در تاریخ ۱۹ مرداد، هیئت دولت مصوبه‌ای را در خصوص واحدهای پول ملی آینده صادر کرد که بر اساس آن، «تومان» و «قِران» به‌عنوان واحدهای پول ملی آینده تعیین شدند. این مصوبه، در حقیقت، نشان‌دهنده تمایل قوه مجریه به استفاده از نام «تومان» بود.

سابقه طرح حذف صفر

ایده حذف صفر از پول ملی ایران، موضوعی ریشه‌دار در تاریخ اقتصادی کشور است و سابقه‌ای حدود سه دهه دارد. این ایده اولین‌بار به‌طورجدی در سال ۱۳۷۲ در دولت وقت مطرح شد، اما به دلایل مختلفی از جمله شرایط اقتصادی و سیاسی آن زمان، به نتیجه نرسید.

بار دیگر، این موضوع در دولت دهم با جدیت بیشتری پیگیری شد و حتی قوانینی نیز برای آن تدوین گردید. در این دوره، تلاش‌هایی برای نهایی کردن حذف صفرها صورت گرفت، اما باز هم به دلایل اقتصادی، سیاسی و اجتماعی، اجرای آن متوقف شد. دلایل توقف این طرح، هر بار متفاوت بود، از جمله عدم آمادگی زیرساخت‌ها، نگرانی از تبعات تورمی، یا عدم اجماع کافی بین دستگاه‌های اجرایی.

عامل و محرک اصلی برای طرح مجدد حذف صفر از پول ملی، تورم بالا و کاهش شدید ارزش ریال در دهه‌های اخیر بوده است. سال‌ها تورم مزمن، قدرت خرید ریال را به‌شدت کاهش داده و به گفته بسیاری از کارشناسان اقتصادی، ارزش پول ملی ایران را به سطحی رسانده که دیگر توانایی انجام کارکرد اصلی خود را به‌خوبی ندارد.

پژوهشکده پولی و بانکی، در گزارشی مستند، به این نکته اشاره کرده است که ریال ایران به یکی از ارزان‌ترین ارزها در مبادلات جهانی تبدیل شده است.

این وضعیت، نه‌تنها اعتبار بین‌المللی پول ملی را کاهش می‌دهد، بلکه مبادلات تجاری و سرمایه‌گذاری خارجی را نیز با پیچیدگی‌هایی روبرو می‌کند. حذف صفرها، تلاشی است برای منطقی کردن اعداد و بازگرداندن ارزش نسبی به واحد پول ملی.

اهداف و چالش‌ها

حذف چهار صفر از پول ملی، همانند هر اصلاح اقتصادی بزرگ، دارای اهداف مشخص و مزایای بالقوه‌ای است، اما در عین حال، چالش‌ها و ریسک‌های قابل‌توجهی نیز به همراه دارد که نیازمند مدیریت دقیق و برنامه‌ریزی مدون است.

مزایای اصلی این اقدام از دیدگاه کارشناسان

یکی از ملموس‌ترین مزایای حذف صفرها، ساده‌تر شدن محاسبات و مبادلات روزمره است. دیگر نیازی به شمارش ارقام طولانی و استفاده از اعداد بزرگ در معاملات نقدی و حسابداری نیست. این امر خطاهای محاسباتی را نیز کاهش می‌دهد.

همچنین سالانه هزینه‌های هنگفتی صرف چاپ اسکناس‌های با ارزش پایین و جمع‌آوری و امحای اسکناس‌های فرسوده می‌شود که با حذف صفرها، اسکناس‌های بی‌ارزش از چرخه خارج شده و تعداد اسکناس‌های موردنیاز در گردش کاهش می‌یابد. این امر منجر به صرفه‌جویی قابل‌توجهی در هزینه‌های بانک مرکزی و نظام بانکی خواهد شد.

هرچند حذف صفرها به خودی خود تورم را از بین نمی‌برد، اما می‌تواند در سطح روانی، اثر مثبتی بر ذهنیت مردم و فعالان اقتصادی داشته باشد. این اقدام می‌تواند به‌عنوان سیگنالی از سوی دولت مبنی بر تلاش برای ثبات اقتصادی و تقویت ارزش پول ملی تلقی شود و به کنترل انتظارات تورمی در بلندمدت کمک کند.

بسیاری از کشورها در طول تاریخ، برای مقابله با تورم و ساده‌سازی نظام پولی خود، اقدام به حذف صفر از پول ملی کرده‌اند. این اقدام، ایران را نیز در این مسیر همگام با استانداردهای جهانی قرار می‌دهد.

چالش‌های مهم و ریسک‌های اجرایی

هزینه بالای تولید و جایگزینی اسکناس‌ها: هرچند در بلندمدت هزینه‌ها کاهش می‌یابد، اما در کوتاه‌مدت، تولید و جایگزینی انبوه اسکناس‌ها و سکه‌های جدید با طرح و ارزش‌گذاری متفاوت، نیازمند سرمایه‌گذاری کلان و برنامه‌ریزی دقیق است.

تغییر نرم‌افزارها و سامانه‌های پرداخت: تمامی سامانه‌های بانکی، نرم‌افزارهای حسابداری، دستگاه‌های خودپرداز، پایانه‌های فروش (POS) و سایر نرم‌افزارهای مرتبط با تراکنش‌های مالی باید به‌روزرسانی و متناسب با واحد پول جدید تنظیم شوند. این امر نیازمند صرف زمان و هزینه قابل‌توجهی است.

خطر گرد کردن قیمت‌ها و بروز تورم خرد: یکی از نگرانی‌های اصلی، احتمال «گرد کردن» قیمت‌ها توسط اصناف و فروشندگان در جهت افزایش قیمت‌هاست. اگرچه این موضوع در مراحل اولیه ممکن است رخ دهد، اما با نظارت دقیق و آگاهی‌بخشی عمومی، می‌توان از تشدید آن جلوگیری کرد.

هر تغییر بزرگی در نظام پولی، می‌تواند در کوتاه‌مدت باعث سردرگمی و نااطمینانی در بین مردم و فعالان اقتصادی شود. نحوه محاسبه، مقایسه قیمت‌ها و درک ارزش واقعی پول، نیازمند دوره گذار و آشنایی است.

مصوبه امروز مجلس شورای اسلامی برای حذف چهار صفر از پول ملی، نقطه عطفی در تاریخ نظام پولی ایران محسوب می‌شود. این اقدام، پس از دهه‌ها بحث، بررسی و تأخیر، گامی اساسی در جهت اصلاح ساختار اقتصادی کشور و تسهیل مبادلات اقتصادی است.

واکنش‌ها به تصویب حذف صفر از پول ملی

حذف ۴ صفر از پول ملی در حالی تصویب شد که عده‌ای بر این باور بودند و هستند که «اعتبار پول ملی با حذف صفر بازنمی‌گردد؛ باید به سمت رشد اقتصادی برویم».

حسین صمصامی عضو کمیسیون اقتصادی مجلس، ۲۰ مردادماه با اشاره به تصویب نهایی لایحه حذف چهار صفر از پول ملی گفت: بانک مرکزی سه دلیل برای این طرح مطرح کرده ‌است؛ بازگرداندن حیثیت پول ملی، کاهش هزینه چاپ اسکناس و تسهیل مبادلات. وی هر سه استدلال را رد کرد و تأکید داشت که حذف صفرها بر رشد اقتصادی یا تورم اثر واقعی ندارد، هزینه چاپ چندان کم نمی‌شود و با گسترش پرداخت‌های الکترونیکی، تأثیر ملموسی بر مبادلات نقدی نخواهد داشت. صمصامی هشدار داد که گرد کردن قیمت‌ها معمولاً رو به بالاست و می‌تواند تورم‌زا باشد. بر اساس مصوبه دولت، واحد پول رسمی «تومان» و واحد خرد آن «قِران» خواهد بود و مدتی دو واحد پولی به‌طور هم‌زمان در گردش خواهند بود.

غلامرضا تاجگردون رئیس کمیسیون برنامه و بودجه مجلس شورای اسلامی، در واکنش به اینکه حذف ۴ صفر از پول ملی چه تأثیری روی تورم و کنترل قیمت ارز می‌گذارد؟ گفت: حذف چهار صفر به‌صورت انتزاعی تأثیر ندارد و در مدل جواب می‌دهد. نباید تصور کرد با برداشتن چهار صفر تورم کاهش پیدا می‌کند بلکه این اقدام بیشتر اثر روانی دارد و بحث ساده‌سازی کار را انجام می‌دهد.

وی افزود: اگر بانک مرکزی در قالب مدل کامل به قضیه حذف ۴ صفر از پول ملی ورود و سپس نرخ ارز را تنظیم کند، اثر دارد. اینکه فکر کنیم با حذف چهار صفر، تورم کاهش پیدا می‌کند خیر این‌گونه نیست.