بازار خودرو کشور سال‌هاست که درگیر معضل بزرگی به نام فرسودگی ناوگان حمل‌ونقل است؛ معضلی که نه‌تنها بر کیفیت هوای کلان‌شهرها و میزان آلایندگی اثر مستقیم گذاشته، بلکه به‌عنوان یکی از عوامل اصلی کاهش ایمنی ترافیکی و افزایش مصرف سوخت شناخته می‌شود. در این میان، آخرین اظهارات مقامات پلیس راهور و سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران (ایدرو) نشان می‌دهد که با آغاز دوباره روند واردات خودرو، چرخه اسقاط خودروهای فرسوده شتاب گرفته و می‌تواند در سال‌های آینده بخش قابل‌توجهی از این معضل مزمن را کاهش دهد.

جهش چندصددرصدی آمار اسقاط

سردار سید تیمور حسینی، رئیس پلیس راهور فراجا، در گفت‌وگوی خبری اخیر خود اعلام کرده است که آمار خودروهای از رده خارج‌شده در سال جاری به واسطه واردات خودرو افزایش چندصددرصدی داشته است.

وی تاکید می‌کند که در شرایطی که واردات خودرو طی چند سال متوقف شده بود، نمی‌توان انتظار داشت مالکان خودروهای فرسوده به‌طور گسترده وارد فرایند اسقاط شوند. اما با بازگشایی مسیر واردات و نیاز به دریافت گواهی اسقاط برای شماره‌گذاری خودروهای نو، این روند به‌تدریج شکل گرفته و سرعت گرفته است.

به گفته رئیس پلیس راهور فراجا، اگر دولت اجازه دهد روند واردات خودرو برای دو تا سه سال متوالی ادامه پیدا کند، می‌توان انتظار داشت که درصد بالایی از خودروهای فرسوده از چرخه تردد خارج شوند. این پیش‌بینی، اگر تحقق یابد می‌تواند در کوتاه‌مدت به بهبود چشمگیر وضعیت حمل‌ونقل و کاهش آلودگی هوا منجر شود.

پیوند سیاست اسقاط با واردات

سیاست الزام واردکنندگان به ارائه گواهی اسقاط برای شماره‌گذاری خودروهای جدید، یکی از ابزارهایی است که دولت برای بهبود وضعیت فرسودگی ناوگان طراحی کرده است. هرچند این سیاست با انتقادهایی در خصوص فشار به واردکنندگان و افزایش هزینه‌های واردات همراه بوده، اما در عمل موجب شده است که چرخه اسقاط دوباره به حرکت درآید. تجربه سال‌های اخیر نشان داده است که در دوره توقف واردات، عملا بازار اسقاط نیز متوقف و انگیزه مالکان خودروهای فرسوده برای خروج خودرو از چرخه تردد به حداقل رسیده است.

معضل پلاک‌های آلوده

رئیس پلیس راهور در ادامه سخنان خود به معضل موسوم به «پلاک‌های آلوده» نیز اشاره کرده است. به گفته وی، این پلاک‌ها مربوط به خودروهایی هستند که تعویض پلاک انجام داده‌اند اما عوارض شهرداری یا بدهی‌های طرح ترافیک همچنان بر روی آن‌ها باقی مانده است.

این موضوع، علاوه بر ایجاد نارضایتی برای مالکان جدید، باعث بروز خطا در سامانه‌های شهرداری و آزادراه‌ها شده است. حسینی تاکید کرد که پلیس راهور به هیچ عنوان اجازه نخواهد داد مبلغی ناحق به نام افرادی که مرتکب تخلفی نشده‌اند ثبت شود و اصلاح این مشکل در دستور کار واحد فاوا و سامانه شماره‌گذاری پلیس قرار دارد.

طرح بازتسجیل موتورسیکلت‌ها

یکی دیگر از اقدامات در حال اجرا، طرح بازتسجیل موتورسیکلت‌هاست؛ طرحی که به گفته سردار حسینی می‌تواند نقش مهمی در کنترل رفتار موتورسواران و افزایش انضباط ترافیکی ایفا کند. موتورسیکلت‌ها، به‌ویژه در کلان‌شهرها، سهم بالایی در بروز بی‌نظمی‌های ترافیکی و تصادفات دارند و بازتسجیل آن‌ها می‌تواند ضمن ساماندهی وضعیت، راه را برای سیاست‌های جدید کاهش آلایندگی نیز هموار کند.

آمار رسمی از ایدرو

فرشاد مقیمی، رئیس سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران (ایدرو)، پیشتر اعلام کرده بود که در سال گذشته حدود ۳۵۰ هزار دستگاه خودرو اسقاط شد و در نیمه نخست امسال نیز بیش از ۱۰۵ هزار دستگاه از چرخه تردد خارج شده‌اند. این آمار نشان می‌دهد که علاوه بر سیاست‌های پلیس راهور، دستگاه‌های صنعتی و اقتصادی کشور نیز وارد میدان نوسازی ناوگان شده‌اند.
مقیمی همچنین به طرح جایگزینی موتورسیکلت‌های فرسوده اشاره کرده و گفته است تاکنون ۱۲ هزار و ۷۰۰ نفر در این طرح ثبت‌نام کرده‌اند. اجرای این طرح، اگر با حمایت‌های مالی و بانکی همراه شود، می‌تواند نقش مهمی در کاهش آلودگی هوا و مصرف سوخت در شهرهای بزرگ داشته باشد.

نوسازی خطوط تولید و ماشین‌آلات

یکی دیگر از نکات مهمی که رئیس ایدرو به آن پرداخته، موضوع نوسازی خطوط تولید و ماشین‌آلات صنعتی است. به گفته وی، در چند استان کشور روند جایگزینی و نوسازی ماشین‌آلات آغاز شده است؛ روندی که علاوه بر کاهش مصرف انرژی، باعث افزایش بهره‌وری نیز خواهد شد.

مقیمی تاکید کرده است که در برخی حوزه‌ها از جمله صنایع غذایی و قالب‌سازی، توانمندی بالایی در داخل کشور وجود دارد و می‌توان از تجهیزات ساخت داخل استفاده کرد. این موضوع می‌تواند به توسعه داخلی‌سازی و کاهش وابستگی به واردات در بخش ماشین‌آلات کمک کند.

چالش تامین مالی و حمایت بانکی

مقیمی در بخش دیگری از سخنان خود یادآور شد که در گذشته بانک‌ها عملا حمایتی از نوسازی خطوط تولید نداشتند و هیچ تسهیلاتی برای این منظور در نظر گرفته نمی‌شد. اما با ابلاغ جواز نوسازی از سوی وزیر صنعت، معدن و تجارت در سال جاری، بانک‌ها موظف به پذیرش و تامین مالی این پروژه‌ها شده‌اند. این تغییر سیاست می‌تواند مسیر نوسازی صنعتی را هموارتر کرده و به بهبود فضای تولید در کشور بینجامد.

بررسی مجموع اظهارات پلیس راهور و سازمان ایدرو نشان می‌دهد که مساله اسقاط خودروهای فرسوده دیگر تنها یک بحث زیست‌محیطی نیست، بلکه به یک موضوع راهبردی در مدیریت صنعت خودرو و نوسازی صنایع کشور تبدیل شده است. استمرار واردات خودرو، شرط اصلی برای حفظ چرخه اسقاط و خروج خودروهای فرسوده از خیابان‌هاست؛ چرخه‌ای که در کنار طرح‌های جایگزینی موتورسیکلت و نوسازی خطوط تولید می‌تواند بخشی از تصویر آینده حمل‌ونقل و کاهش آلایندگی در فصول سرد سال را نمایان کند.

با این حال، تحقق این اهداف نیازمند چند پیش‌شرط اساسی است:

۱. تداوم سیاست واردات خودرو بدون توقف‌های مقطعی چرخه اسقاط را مختل می‌کند.

۲. اصلاح و یکپارچه‌سازی سامانه‌های اطلاعاتی میان پلیس، شهرداری‌ها و نهادهای دیگر برای جلوگیری از بروز مشکلاتی همچون «پلاک‌های آلوده».

۳. حمایت واقعی بانک‌ها و نظام مالی از نوسازی خطوط تولید و جایگزینی ماشین‌آلات فرسوده.

۴. فرهنگ‌سازی و مشارکت مردمی برای همراهی در فرایند جایگزینی خودروها و موتورسیکلت‌های فرسوده.

درنهایت، اگرچه آمارهای ارائه‌شده از سوی پلیس راهور و ایدرو امیدوارکننده است، اما تجربه گذشته نشان داده است که هرگونه وقفه در واردات خودرو یا ضعف در سیاست‌های حمایتی می‌تواند بار دیگر روند اسقاط و نوسازی را متوقف کند. به همین دلیل، سیاست‌گزاران باید نگاه بلندمدت و پایداری به این موضوع داشته باشند؛ نگاهی که نه‌تنها سبب کاهش آلودگی و بهبود ایمنی تردد خودروها و روانی هرچه بیشتر ترافیک شود، بلکه در افزایش بهره‌وری صنعتی و به‌طور کلی ارتقای کیفیت زندگی شهری، نقش چشمگیر و قابل توجهی داشته باشد.