به گزارش سلامت نیوز به نقل از ایسنا، جزیره آشوراده تنها جزیره موجود در دریای خزر است که در تالاب بین‌المللی میانکاله قراردارد؛ جزیره‌ای در انتهای شرقی شبه جزیره میانکاله در شهرستان بندر ترکمن، با ظرفیت های منحصربه فرد که عمر اختلاف بر سر اجرا یا عدم اجرای طرح گردشگری در آن از ۲۰ سال نیز گذشته است.

گذر دولت‌ها از آشوراده؛ نگرانی‌های زیست محیطی و پیچیدگی‌های حقوقی

سال ۱۳۸۳ در روزهای پایانی دولت هشتم با اجرای طرح گردشگری آشوراده موافقت شد. آشوراده نخستین مناطق نمونه‌ گردشگری مصوب هیأت دولت در ماه‌های پایانی این دولت بود که البته در این دولت سرانجام نرسید و در سال ۸۴ در دولت نهم سازمان میراث فرهنگی و گردشگری طی موافقتنامه‌ای مجوز تاسیس منطقه نمونه گردشگری ملی جزیره آشوراده را صادر کرد که البته تنها ثبت آشوراده به‌عنوان منطقه‌ نمونه‌ گردشگری اتفاق افتاد و راهکار نهایی برای سرمایه‌گذاری در آشوراده با گذر از دولت‌ها، در دولت دهم نیز اتفاق نیفتاد.

در سال ۹۳ حسن روحانی رئیس جمهوری وقت اعلام کرد که جزیره آشوراده استان گلستان در دریای خزر با مراعات مسائل زیست‌محیطی به یک مرکز گردشگری تبدیل خواهد شد؛ به‌طوری که بخشی از این جزیره به‌صورت طبیعی باقی می‌ماند و بخش دیگر آن با فراهم شدن زیرساخت‌های لازم به منطقه گردشگری تبدیل می‌شد سپس در سال ۹۴ پایان طرح مطالعات گردشگری و طبیعت‌گردی جزیره آشوراده اعلام و اردیبهشت سال ۹۷ طرح گردشگری «آشوراده» تایید و همان سال پروژه گردشگری جزیره آشوراده گلستان آغاز شد.

اسفند سال ۹۷ برای اولین‌بار اجرای طرح گردشگری آشوراده با دستور مقام قضایی متوقف شد و بار دیگر در سال ۹۹ معاونت قضایی دادستان کل کشور دستور توقف این طرح را به دادستان گرگان ابلاغ کرد. طی این سال‌ها کارشناسان محیط زیست انتقادات زیادی نسبت به اجرای طرح گردشگری آشوراده داشته‌اند که در این میان تنها راهکار اجرای آن تمرکز بر اکوتوریسم عنوان شد چراکه توسعه ناپایدار در شمال کشور، در بسیاری مناطق طبیعت را تحت فشار قرار داده است.

اگرچه شهریور سال ۱۴۰۲ دولت سیزدهم مجوز ارزیابی زیست‌محیطی طرح طبیعت‌گردی آشوراده را تمدید کرد اما حمید ظهرابی - معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست - می‌گوید: مالکیت اراضی این منطقه دارای فرایند پیچیده‌ حقوقی و هنوز چالش‌زاست.

باید گفت از ابتدای مسیر طولانی طرح گردشگری آشوراده، یکی از مهم‌ترین نگرانی‌ها حفظ منافع برای مردم محلی بود، به‌طوری که رمضانعلی قائمی - استاد دانشگاه و پایشگر محیط زیست - با اشاره به سه عنوان بین المللی آشوراده، اتحادیه جهانی حفاظت، ذخیره گاه زیست کره جهان و جزو کنوانسیون بین المللی رامسر گفته بود این نگرانی وجود دارد که بخش خصوصی درآمد سرمایه گذاری در آشوراده را بین مردم تقسیم نکند و تنها آثا منفی و تبعات آن شامل حال مردم شود.

آبان‌ماه سال گذشته بود که مانند دیگر فراز و نشیب‌های طرح طبیعت‌گردی آشوراده، معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست دستور داد هیچ دستگاهی فعالیت عمرانی و اجرایی در جزیره آشوراده نداشته باشد. او همچنین درخواست کرد تا گزارشی از آخرین وضعیت طرح طبیعت‌گردی آشوراده به‌ویژه قرارداد با سرمایه‌گذار به این معاونت اعلام‌ شود.

ظهرابی حالا با اشاره به همکاری مطلوب دستگاه‌ها با یکدیگر می‌گوید که یکی از موضوعات مورد بحث سرمایه‌گذار برای مشارکت در اجرای طرح مدیریت منطقه بوده و قرار است سرمایه‌گذار پیشین این طرح تعیین تکلیف شود علاوه بر آن دستگاه‌های متولی به راه‌ حلی برسند که منافع مردم محلی را در اولویت قرار بدهد.

به دنبال ایجاد منافع مشترک با مردم محلی

حمید ظهرابی در گفت‌وگو با ایسنا درباره آخرین وضعیت طرح طبیعت‌گردی آشوراده اظهارکرد: یکی از اهداف جدی سازمان در این دوره، ایجاد فضاهایی برای بهره‌برداری پایدار و توسعه مشاغل سبز در مناطق تحت مدیریت است بنابراین به دنبال ایجاد منافع مشترک با جوامع محلی هستیم تا آنان نیز از منافع حفاظت بهره‌مند شوند.

معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست با بیان اینکه طرح طبیعت‌گردی در جزیره آشوراده سال‌ها محل بحث و مناقشه بوده است، گفت: ابتدا از دستگاه‌های مختلف خواسته شد که فعالیت‌های خود را متوقف کنند تا برای آشوراده برنامه‌ای منسجم طراحی کنیم. برنامه‌ای که حفاظت، گردشگری، طبیعت‌گردی و استانداردها را در برگیرد.

وی ادامه داد: بر این اساس پس از مناقشه کوتاهی، سازمان حفاظت محیط زیست، استانداری گلستان و دیگر دستگاه‌های متولی مانند بنیاد مسکن، وزارت جهاد کشاورزی، وزارت آموزش و پرورش و وزارت میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری به چارچوب توافقی دست‌ی افتند و قرار شد که بهره‌برداری از آشوراده کمترین آثار و پیامدها را برای تنوع زیستی و طبیعت داشته باشد.

ظهرابی توضیح داد: بر همین اساس ساخت و ساز به منطقه روستایی منتقل شد و دستگاه‌ها توافق کردند که زون‌های تفرجگاهی بزرگ فقط به فعالیت‌هایی اختصاص پیدا کند که کمترین اثرگذاری بر طبیعت را دارد.

جلسات توافقی آشوراده ادامه دارد

وی افزود: حالا به‌صورت دوره‌ای جلساتی برگزار می‌کنیم و عملکرد هر یک از دستگاه‌ها و پایبندی به تعهداتمان را ارزیابی می‌کنیم. در هفته‌های اخیر نیز جلسه‌ای برگزار شد تا تحولات جزیره آشوراده را بر اساس معیار و چارچوب توافق شده بررسی و متناسب سازی کنیم.

معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست گفت: مجموعه‌ای از اقدامات و توافقات با دستگاه‌های مختلف در حال اجراست و تفاهم و همراهی مطلوبی با استانداری گلستان و دستگاه‌های دیگر در حال انجام است.

مالکیت اراضی آشوراده چه می‌شود؟

وی اضافه کرد: بر اساس یکی از تصمیمات گرفته شده قرار است سرمایه‌گذاری که پیش‌تر برای مشارکت در اجرای طرح مدیریت منطقه انتخاب شده بود تعیین تکلیف شود. بر این اساس اگر قرار است کاری در حوزه طبیعت‌گردی انجام شود، باید با مشارکت کامل مردم محلی انجام گیرد و منافع حاصل از گردشگری نیز به مردم محلی برسد. سازمان محیط زیست برنامه دارد که منافع حاصل از فعالیت‌های تجاری کوچک، فروش محصولات سنتی و دیگر زیرساخت‌های گردشگری به جامعه محلی بازگردد.

معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست زمان‌بندی پایان این پروژه را نیز شرح داد و گفت: آشوراده با بعضی مسائل حقوقی روبرو شد است که صدور سند برای اشخاص و بنیاد مسکن است. بنیاد مسکن در گذشته بخشی از زمین‌های مردم محلی را خریداری کرده و در عوض زمینی را در خارج از جزیره در اختیار مردم بومی قرار داده بود.

ظهرابی: مردم محلی سهام‌دار می‌شوند

وی ضمن شرح وضعیت مالکیت این اراضی گفت: حالا صاحب بخشی از این اراضی بنیاد مسکن و بخشی مردم محلی هستند. بخشی از اراضی نیز از مستثنیات است که مردم مدعیشان هستند و در محدوده تالاب قرار گرفته است. این شرایط فرایند پیچیده‌ای را ایجاد کرده است اما قرار شده است با دخالت استانداری و داگستری استان گلستان تمهیدی اندیشیده شود که زمینه‌ساز شکل‌گیری یک تعاونی با شراکت مردم محلی شود. مردم محلی سهام‌دار این تعاونی خواهند بود که البته فعالیت مجزا نخواهند داشت و برنامه‌ای که سازمان حفاظت محیط زیست، بنیاد مسکن و استانداری بر آن توافق می‌کنند را اجرا خواهند کرد.

معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست ادامه داد: به این ترتیب ۱۳ مرکز اقامتگاهی، چندین مرکز فروشگاهی، مرکز بازدیدکنندگان، مراکز مراقبتی، بهداشتی، ایمنی و... احداث خواهد شد و مدیریت آن به‌صورت مشترک در اختیار این تعاونی قرار خواهد گرفت.

ظهرابی در پایان گفت: این یک الگوسازی جدید از نحوه مدیریت مناطق تحت حفاظت است که در صورت تحقق آن، الگوی موفقی برای حفاظت و بهره‌برداری پایدار از طبیعت با مشارکت مردم خواهد بود.

ماجرای حفاظت از جزیره آشوراده و منطقه میانکاله از سال ۱۳۴۸ شروع شد و این منطقه برای نخستین بار به موجب مصوب شماره شورای عالی محیط زیست به عنوان منطقه حفاظت شده تصویب شد. بعد از آن در سال ۱۳۵۲ به موجب مصوبه شماره ۵۵ شورای عالی محیط زیست، بخش‌های دیگری از میانکاله نیز منطقه حفاظت شده اعلام شد تا این که در سال ۱۳۵۴ با مصوبه شماره ۷۸ این شورا با ذکر مستثنیات موجود در منطقه، میانکاله به عنوان پناهگاه حیات وحش ارتقاء داده شد.