به گزارش خبرگزاری مهر، ایران دارای ده‌ها میدان نفتی و گازی مشترک با کشورهای همسایه است که بخش مهمی از آنها در خلیج‌فارس، غرب کارون و مناطق مرزی شمال غرب قرار دارند. این میادین از منظر اقتصادی، استراتژیک و ژئوپلیتیک حائز اهمیت‌اند، زیرا هر واحد برداشت‌شده توسط طرف مقابل، سهم کشور را به‌صورت یک طرفه کاهش می‌دهد.

برداشت سریع‌تر و متمرکز رقبا مانند قطر در پارس جنوبی و عراق در غرب کارون نشان داده است که سرعت توسعه، پارامتر تعیین‌کننده در این رقابت است. با این حال، ایران طی سال‌های اخیر با دو مانع بنیادی روبه‌رو بوده: کمبود سرمایه و دسترسی محدود به فناوری‌های روز.

چالش‌های سرمایه‌گذاری در میادین مشترک

۱. تحریم‌های اقتصادی و بانکی

تحریم‌های آمریکا و متحدانش، نقل‌وانتقال پول، فاینانس خارجی و همکاری با شرکت‌های بزرگ را دشوار کرده است. حتی شرکت‌هایی که علاقه‌مند به فعالیت در ایران هستند، به دلیل ریسک جریمه، از ورود خودداری می‌کنند.

۲. خروج شرکت‌های بین‌المللی

در پروژه‌های متعدد، از جمله میدان فرزاد و برخی فازهای پارس جنوبی، شرکت‌های خارجی پس از بازگشت تحریم‌ها پروژه را نیمه‌تمام رها کرده‌اند.

۳. فاصله فناوری

برداشت مؤثر از میادین دریایی و خشکی مشترک، به فناوری‌های پیشرفته حفاری افقی، کنترل فشار و بهره‌وری بالا نیاز دارد که بیشتر در اختیار شرکت‌های غربی یا شرکای آن‌هاست.

۴. بوروکراسی داخلی

طولانی بودن روند تصمیم‌گیری، انعقاد قرارداد و دریافت مجوزها، فرصت‌سوزی قابل ملاحظه‌ای ایجاد کرده است.

نقش قراردادهای نوین نفتی در توسعه میادین مشترک

از بیع متقابل تا IPC

مدل سنتی بیع متقابل در ایران، با وجود برخی مزایا، انعطاف‌پذیری کمی داشت و جذابیت محدودی برای سرمایه‌گذاران ایجاد می‌کرد. در سال‌های گذشته، وزارت نفت مدل جدیدی با عنوان Iran Petroleum Contract (IPC) معرفی کرد که با هدف:

• افزایش مدت قرارداد برای جبران سرمایه‌گذاری،

• تقسیم منصفانه ریسک،

• امکان حضور پیمانکار در کل چرخه تولید،

طراحی شده بود. کارشناسان معتقدند IPC و نسخه‌های به‌روز شده آن، حتی در شرایط تحریم نیز می‌تواند با تغییرات زیر مؤثر باشد:

• بومی‌سازی زنجیره تأمین برای کاهش وابستگی به واردات حساس؛

• استفاده از سرمایه‌گذاران منطقه‌ای از کشورهای آسیایی و همسو؛

• پروژه‌های EPCF (طراحی، تأمین، ساخت و تأمین مالی) با پیمانکاران غیربانکی.

ابزارهای نوین جذب سرمایه چه می تواند باشد

۱. بازار سرمایه

با تبدیل پروژه‌های نفت و گاز به اوراق مشارکت انرژی، صکوک اجاره یا پروژه، و صندوق‌های سرمایه‌گذاری پروژه، می‌توان بخشی از سرمایه لازم برای توسعه میادین مشترک را از بورس جذب کرد.

مزیت‌های بازار سرمایه در امکان مشارکت سرمایه‌گذاران خرد و کلان داخلی؛ شفافیت مالی و گزارش‌دهی مستمر و نقدشوندگی بالاتر نسبت به سرمایه‌گذاری مستقیم است که نمونه موفق آن، انتشار اوراق سلف نفتی در بورس انرژی است که با استقبال قابل توجهی روبه‌رو شد.

۲. صندوق‌های پروژه

صندوق پروژه ابزاری است که از طریق آن سهام پروژه‌های مشخص پالایشگاهی، پتروشیمی یا اکتشاف و تولید، پیش از بهره‌برداری فروخته می‌شود و سرمایه بازار، جایگزین فاینانس خارجی می‌شود.

۳. اوراق مشارکت ارزی

انتشار اوراق ارزی با پشتوانه صادرات آینده، می‌تواند بخشی از سرمایه‌گذاران منطقه‌ای را جذب کند؛ به‌ویژه اگر پرداخت سود و اصل به ارز خارجی باشد.

دیپلماسی انرژی؛ مکمل شرایط اقتصادی

کارشناسان بر نقش تعاملات منطقه‌ای و دیپلماسی انرژی تأکید دارند. همکاری با کشورهایی که منافع مشترک در بازار انرژی دارند — مانند برخی اعضای سازمان همکاری شانگهای یا اتحادیه اقتصادی اوراسیا — می‌تواند به امضای قراردادهای سرمایه‌گذاری مشترک بینجامد.

این همکاری‌ها نه‌تنها باعث تنوع‌بخشی به منابع سرمایه می‌شود، بلکه زیرساخت‌های فنی و دانش فنی را نیز به کشور منتقل می‌کند.

اگر ایران در جذب و به‌کارگیری سرمایه برای توسعه میادین مشترک تأخیر کند، برداشت روزانه کشورهای همسایه فاصله تولید را بیشتر کرده و در نهایت سهم کشور از ذخایر غیرقابل بازگشت کاهش می‌یابد. این عقب‌ماندگی نه‌تنها درآمدهای آتی را تهدید می‌کند، بلکه جایگاه ایران را در معادلات انرژی منطقه تضعیف خواهد کرد.

میادین مشترک نفت و گاز، فرصتی استراتژیک برای اقتصاد ایران محسوب می‌شوند، اما سرعت رقبا، کمبود سرمایه و چالش‌های فنی، آینده این منبع ارزشمند را در معرض خطر قرار داده است. با استفاده ترکیبی از مدل‌های قراردادی نوین، ظرفیت بازار سرمایه، ابزارهای مالی ارزی و دیپلماسی انرژی فعال، می‌توان بخش قابل توجهی از این مشکل را حل کرد.

در شرایطی که تحریم‌ها موانع متعددی ایجاد کرده‌اند، نوآوری در قراردادها و جذب سرمایه داخلی و منطقه‌ای، می‌تواند پیش‌شرط حفظ سهم ایران از این ثروت مشترک و جلوگیری از تکرار تجربه تلخ کاهش سهم در برخی میادین باشد.