فرارو: نوشیدنی‌های پرمصرف مانند چای و قهوه، به‌ویژه وقتی داغ سرو می‌شوند، حاوی بیشترین میزان میکروپلاستیک‌های نامرئی هستند.

این تحقیق ثابت کرد که مصرف روزانه نوشیدنی‌های داغ می‌تواند منبعی جدی برای ورود میکروپلاستیک‌ها به بدن باشد و نیاز به بازنگری در بسته‌بندی و استانداردهای تولید دارد.

به نقل از ارث، یک مطالعه علمی جدید در بریتانیا زنگ خطری برای مصرف‌کنندگان چای و قهوه به صدا درآورده است. بر اساس یافته‌های این تحقیق، نوشیدنی‌های داغ، به‌ویژه چای و قهوه، بیشترین غلظت میکروپلاستیک‌های نامرئی را در خود جای داده‌اند؛ ذراتی ریز که پیش‌تر در خون، مغز و حتی اندام‌های تولیدمثل انسان نیز شناسایی شده بودند.

جزئیات پژوهش

گروهی از پژوهشگران با نمونه‌برداری از ۱۵۵ نوع نوشیدنی مختلف در فروشگاه‌ها و کافه‌های بریتانیا، میزان ذرات پلاستیکی مصنوعی بزرگ‌تر از ۱۰ میکرومتر را با استفاده از روش تصویربرداری پیشرفته «میکرو FT-IR» بررسی کردند. نتایج نشان داد که بیشترین میانگین ذرات در چای و قهوه داغ مشاهده شده است، در حالی که نسخه‌های سرد همین نوشیدنی‌ها تعداد کمتری از این ذرات را در خود داشتند.

دکتر محمد ابو‌الوفا عبدالله از دانشگاه بیرمنگام، یکی از اعضای اصلی تیم تحقیق، تأکید کرد که این پژوهش بیشتر بر الیاف مصنوعی تمرکز داشته و پلیمرهای رایج شناسایی‌شده را طبقه‌بندی کرده است.

میکروپلاستیک چیست؟

میکروپلاستیک‌ها قطعات بسیار ریزِ  پلاستیکی هستند که اندازه آن‌ها کمتر از پنج میلی‌متر است؛ یعنی تقریباً به اندازه یک دانه کنجد یا حتی کوچک‌تر. این ذرات معمولاً در اثر تجزیه وسایل پلاستیکی بزرگ‌تر مانند بطری‌ها و کیسه‌ها به‌وجود می‌آیند؛ فرآیندی که بر اثر تابش نور خورشید، امواج یا سایش و فرسودگی رخ می‌دهد.

برخی از این ذرات به‌طور عمدی ساخته می‌شوند، مانند میکروبیذها که پیش‌تر در محصولات آرایشی و بهداشتی نظیر خمیردندان و شوینده‌های صورت به کار می‌رفتند. مشکل اصلی اینجاست که پلاستیک‌ها به‌راحتی تجزیه زیستی نمی‌شوند و می‌توانند دهه‌ها یا حتی قرن‌ها در محیط باقی بمانند. این ذرات در خاک، رودخانه‌ها و اقیانوس‌ها حرکت می‌کنند و آثار مخربی به‌جا می‌گذارند.

دانشمندان هنوز در حال مطالعه پیامدهای دقیق میکروپلاستیک‌ها بر سلامت انسان هستند، اما شواهد اولیه نشان می‌دهد که این ذرات می‌توانند حامل مواد شیمیایی سمی باشند و در سطح سلولی اختلال ایجاد کنند.

چای، قهوه و میکروپلاستیک‌ها

بر اساس نتایج مطالعه، میانگین غلظت میکروپلاستیک‌ها در نوشیدنی‌ها به این صورت بوده است:

چای داغ: حدود ۶۰ ذره در هر لیتر

قهوه داغ: حدود ۴۳ ذره در هر لیتر

چای سرد: حدود ۳۱ ذره در هر لیتر

قهوه سرد: حدود ۳۷ ذره در هر لیتر

آب‌میوه‌ها و نوشیدنی‌های انرژی‌زا در سطح پایین‌تری قرار گرفتند و نوشابه‌ها کمترین میزان ذرات را داشتند.

از نظر شکل، قطعات پلاستیکی نسبت به الیاف غالب بودند؛ الگویی که به‌خوبی با ریزش و سایش ناشی از بسته‌بندی‌ها و تجهیزات فرآوری مطابقت دارد. دکتر المنصوری، یکی از همکاران پروژه، یادآور شد: «دمای بالا رهاسازی میکروپلاستیک‌ها از بسته‌بندی به درون نوشیدنی‌ها را افزایش می‌دهد.»

نقش بسته‌بندی و ظروف

انتخاب ظرف نقش مهمی در این زمینه دارد. لیوان‌های کاغذی یکبارمصرف با پوشش پلاستیکی و همچنین درپوش‌های پلاستیکی، مقادیر زیادی ذره به نوشیدنی منتقل می‌کنند. بررسی‌ها نشان داد که نوع پلیمر شناسایی‌شده در بسیاری از نوشیدنی‌ها با مواد بسته‌بندی در تماس با مایع مطابقت دارد.

چهار پلیمر اصلی که بیشترین تکرار را داشتند شامل پلی‌پروپیلن، پلی‌استایرن، پلی‌اتیلن ترفتالات و پلی‌اتیلن بودند؛ موادی که به‌طور گسترده در بسته‌بندی مواد غذایی، از پوشش لیوان‌ها و درپوش‌ها گرفته تا بطری‌ها و واشرها استفاده می‌شوند.

اندازه ذرات عمدتاً بین ۱۰ تا ۱۵۷ میکرومتر قرار داشت. این محدوده بازتاب‌دهنده حد تشخیص روش به‌کاررفته است؛ بنابراین احتمالاً ذرات کوچک‌تر و حتی نانوپلاستیک‌ها نیز در نوشیدنی‌ها وجود دارند، اما در این مطالعه قابل شناسایی نبوده‌اند.

فراتر از نوشیدنی‌ها

این نخستین بار نیست که حضور میکروپلاستیک‌ها در بدن انسان گزارش می‌شود. پیش‌تر پژوهش‌ها وجود این ذرات را در خون افراد سالم تأیید کرده‌اند و میانگین غلظت آن‌ها حدود ۱.۶ میکروگرم در هر میلی‌لیتر برآورد شده است.

مطالعات کالبدشکافی اخیر نیز نشان داده‌اند که ذرات پلاستیکی در بافت‌های مغزی انسان بیشتر از کبد یا کلیه‌ها تجمع می‌یابند. همچنین مقایسه نمونه‌های سال ۲۰۲۴ با سال ۲۰۱۶ نشان داده است که میزان این ذرات تقریباً یک‌ونیم برابر افزایش یافته است.

در تحقیق دیگری، ذرات پلاستیکی در تمامی نمونه‌های بررسی‌شده بیضه انسان شناسایی شد؛ موضوعی که نگرانی‌های تازه‌ای درباره تأثیر احتمالی بر باروری ایجاد کرده است.

بازنگری در میزان مواجهه

پیش‌تر تمرکز پژوهش‌ها بیشتر بر آب آشامیدنی بود. یک مطالعه در بریتانیا نشان داد که تفاوت چشمگیری میان آب لوله‌کشی و آب بطری‌شده از نظر میزان میکروپلاستیک وجود ندارد. اما یافته‌های تازه نشان می‌دهد که اگر تنها آب در نظر گرفته شود، میزان واقعی دریافت روزانه این ذرات به‌طور جدی دست‌کم گرفته خواهد شد.

به‌ویژه نوشیدنی‌های داغ که در تماس مستقیم با پلاستیک در دماهای بالا قرار می‌گیرند، می‌توانند سهم زیادی در افزایش مواجهه روزانه داشته باشند. به‌عنوان نمونه، بالاترین میزان ذرات در چای داغی مشاهده شد که در لیوان‌های یکبارمصرف سرو می‌شد. در مقابل، چای دم‌شده در ظروف شیشه‌ای تعداد کمتری از این ذرات داشت.

پیامدها برای سلامت

یافته‌های توکسیکولوژی نشان می‌دهد که ذرات کوچک‌تر توانایی بیشتری برای نفوذ در بافت‌های بدن دارند. به همین دلیل، محدودیت‌های روش‌های اندازه‌گیری اهمیت زیادی در ارزیابی خطر دارند، زیرا بسیاری از ابزارها قادر به شناسایی ذرات بسیار ریز نیستند.

اگرچه داده‌های انسانی هنوز محدود است، اما شناسایی مکرر ذرات پلاستیکی در اندام‌ها و مایعات حیاتی بدن نشان می‌دهد که موضوع جدی‌تر از گذشته است. دانشمندان اکنون نیازمند استانداردهای دقیق برای اندازه‌گیری، روش‌های حساس‌تر و مطالعات طولی هستند تا بتوانند پیامدهای واقعی این ذرات بر سلامت انسان را در طول زمان بررسی کنند.

راهکارهای کاهش خطر

به گفته دکتر عبدالله: «ما حضور فراگیر میکروپلاستیک‌ها را در تمامی نوشیدنی‌های سرد و گرم مورد بررسی، یافتیم.» برای کاهش خطر، رعایت استانداردهای بسته‌بندی، کنترل‌های دقیق‌تر در تولید و برچسب‌گذاری شفاف محصولات می‌تواند مفید باشد. همچنین ایجاد چارچوب‌های نمونه‌برداری مشابه در کشورهای مختلف کمک می‌کند تا اثربخش‌ترین مداخلات مشخص شود.

ابزارهای تحلیلی جدید که توانایی شمارش ذرات کوچک‌تر از ۱۰ میکرومتر را داشته باشند، می‌توانند شکاف‌های موجود را پر کنند. مطالعات آینده نیز باید رابطه میان نوع پلیمر، دما، زمان تماس و میزان هم‌زدن نوشیدنی‌ها را بررسی کنند تا منابع اصلی رهاسازی ذرات بهتر مشخص شود.

مدل‌سازی‌های علمی نیز باید به جای تمرکز صرف بر آب، میزان کل مصرف روزانه نوشیدنی‌ها را در نظر بگیرند. تنها در این صورت می‌توان تخمینی واقع‌بینانه‌تر از خطر مواجهه روزانه با میکروپلاستیک‌ها ارائه داد.