اختلالات و ناهنجاری‌ فک نه تنها بر زیبایی چهره افراد تاثیر می‌گذارند، که می‌توانند منجر به ایجاد مشکلات تنفسی، درد مزمن، مشکل در هنگام جویدن غذا و حتی تاثیر بر نوع حرف زدن فرد شوند. درمان ناهنجاری فک بدون جراحی یا همان اصلاح و درمان انحراف فک با ارتودنسی یکی از بهترین روش‌ها برای درمان این مشکل است.

ناهنجاری فک چیست؟

حالت نرمال فکر به این صورت است که فک بالا دو میلی‌متر از فک پایین جلوتر باشد. در صورتی که به هر دلیلی فک بالا یا پایین بیش از حداستاندارد جلوتر یا عقب‌تر باشند منجر به ناهنجاری فک می‌شوند و بسته به شدتی که دارند روی چهره، طرز صحبت، قدرت جویدن و تنفس تاثیر منفی می‌گذارند. برخی از ناهنجاری‌های فک به کمک ارتودنسی درمان می‌شوند و اما شدت برخی به حدی است که حتماً باید جراحی شوند. ناهنجاری فک یک مشکل صرفاً زیبایی نیست، بلکه یک مسئله عملکردی است که در صورت عدم درمان، می‌تواند به مشکلات جدی‌تری در سلامت دهان و دندان و حتی سلامت عمومی فرد منجر شود. تشخیص و درمان این وضعیت معمولاً توسط متخصص ارتودنسی و در موارد شدیدتر، با همکاری جراح فک و صورت انجام می‌شود.

 

ناهنجاری فک شامل چه  مشکلاتی است؟

ناهنجاری فک که نام علمی آن دیس‌اورتیو فاسیوفیشیال نام دارد در واقع مجموعه‌ای از مشکلات را شامل می‌شود که روی ساختار و عملکرد دو فک بالا و پایین و دندان‌ها تاثیر منفی می‌گذارد. این ناهنجاری‌ها و عوارض شایع آنها به این شرح هستند:

نوع مشکل	علت رخ دادن
فک کج	عوامل ژنتیکی عادات غلط در کودکی آسیب‌های فیزیکی رشد نامناسب عضلات مشکلات در رشد دندان‌ها بیماری‌های مفصل فک (TMJ)
فک پایین	عوامل ژنتیکی عدم تناسب در رشد فک‌ها عادات نامناسب
عدم تقارن فک ها	عوامل ژنتیکی عادات غلط در کودکی آسیب‌های فیزیکی مشکلات مفصل فک (TMJ) از دست دادن زودهنگام دندان‌ها

 

مشکلات فک کج

فک کج به فکی گفته می‌شود که به دلیل اختلال در استخوان فک، مفصل گیجگاهی-فکی، دندان‌ها یا عضلات یک طرف صورت؛ فک پایین آن نسبت به خط وسط چهره انحراف دارد. در واقع از از پایین به بالا نگاه می‌شود یک سمت فک نسبت به سمت دیگر کوتاه‌تر یا بلندتر است. این کجی منجر به شیب در خط خنده و چین‌های بینی و انحناء چانه شده و چهره را نامتقارن نشان می‌دهد.  مشکلات فک کج به نامتقارن دیده شدن چهره محدود نمی‌شود و با درد مداوم یا کلیک مفصل فک، اختلال در جویدن، بلع و حرف زدن، فرسایش و تحلیل دندان‌ها و لثه‌ها، مشکلات تنفسی و خواب،  فشار بر گردن و شان و البته پیامدهای روانی و اعتماد به نفس را نیز شامل می‌شود.

موقعیت فک پایین

منظور از موقعیت فک پایین، موقعیت فک پایین نسبت به فک بالا، جمجمه و بافت‌های نرم صورت است. در حالت طبیعی موقعیت دو فک بالا و پایین با یکدیگر هماهنگ هستند مگر این که فک پایین نسبت به فک بالا جلوتر یا عقب‌تر باشد. در این صورت فرد در گفتگو، جویدن و ظاهر چهره خود دچار چالش می‌شود  و در تلفظ حروفی مانند س و ش به مشکل خورده و هنگام جویدن غذا مانند گوشت  چالش سختی دارد. از طرفی فرد ممکن است راه تنفسی‌اش هنگام خواب بر اثر رتروگناتیسم شدید  تنگ شده و به خرخر شدید یا آپنه خواب مبتلا شود.ضمن اینکه تماس نادرست دندان‌ها می‌تواند فشار بر مفاصل، کلیک یا قفل شدن فک را به همراه داشته باشد. 

عدم تقارن فک ها

همانطور که گفته شد فک‌ها در حالت عادی به این صورت هستند که فک بالا دو میلی‌متر جلوتر ا فک پایین است. در صورتی که این نسبت بهم بریزد ناهماهنگی حاصل از موقعیت هر دو فک هم روی ظاهر فرد تاثیر منفی می‌گذارد و هم به نسبت شدت روی جویدن، بلعیدن، حرف زدن و نفس کشیدن. در صورت عدم درمان به موقع این عدم تقارن فک‌ها در بلند مدت موجب ساییدگی دندان‌ها و استخوان‌های بین دو فک نیز می‌شود. 

انحراف فک چه عوارضی دارد؟

انحراف فک یک ناهنجاری محسوب می‌شود و هر چقد ر شدیدتر باشد عوارضی که به همراه دارد نیز شدیدتر است. تاثیرات منفی و عوارضی که انحراف فک با خود به همراه دارد به این ترتیب است:

• به هم خوردن ظاهر طبیعی دندان‌ها
• ناتوانی در ایجاد تماس صحیح بین دندان‌ها
• ایجاد مانع در رشد کامل دندان‌ها
• ایجاد اشکال در عملکرد مفصلی فک
• درد در ناحیه فک، دهان و گردن
• دشواری در جویدن
• مشکل در هضم غذا
• مشکل در تنفس
• کاهش اعتماد بنفس
• مشکل در تکلم

علت به وجود آمدن ناهنجاری‌های فک

هرگونه اختلال در شکل قرارگیری فک و دندان‌ها می‌تواند به‌عنوان دلیل اصلی ناهنجاری‌ فک و صورت شناخته شود. برخی از دلایل به وجود آمدن انواع ناهنجاری‌ فک و صورت عبارت از موارد زیر هستند:

وارد شدن ضربه در کودکی یا نوزادی

به دلیل سست بودن استخوان‌های بدی و عضلات در دوران کودکی، وارد شدن هرگونه ضربه به فک در دوره کودکی یا نوزادی ممکن است باعث ایجاد ناهنجاری فک و صورت شود که باید درمان TMD برای آن انجام شود.

شیفت فانکشنال

شیفت فانکشنال نسل جدیدی از ارتودنسی دندان است که امروزه برای درمان انحراف فک و برطرف کردن مشکلات فک و دندان مورد استفاده قرار می‌گیرد. اما این ارتودنسی خود می‌تواند به یکی از دلایل به وجود آمدن انواع ناهنجاری‌ فک و صورت نیز به شمار برود چرا که در صورت عدم نصب صحیح این ارتودنسی مشکلات فک و دندان به وجود می‌آید. 

ضعیف بودن عضلات فک

یکی دیگر از دلایلی که ممکن است باعث به وجود آمدن ناهنجاری‌ فک و صورت شده و نیاز به درمان ناهنجاری فک داشته باشد، ضعیف بودن عضلات فک است. عضلات ضعیف فک توانایی آسیب پذیری از هر موردی را دارند برای همین افرادی که دارای مشکلات فک هستند، بیشتر از افراد عادی دچار ناهنجاری‌ فک و صورت می‌شوند و نیاز به درمان انحراف فک و ارتودنسی فک دارند.

وراثت

دلایل ژنتیکی و بی‌توجهی به شرایط رشد فک در سنین کودکی و نوجوانی از عمده دلایلی است که در بزرگ‌سالی به بروز ناهنجاری فک و مشکلات فک منجر می‌شود و فرد را وادار به انجام درمان مفصل گیجگاهی یا درمان TMD و همچنین درمان انحراف فک می‌کند.

همی مندیبولار هیپرتروفی

بیماری همی مندیبولار هیپرتروفی(Hemimandibular Hypertrophy) نیز یکی دیگر از دلایل به وجود آمدن ناهنجاری‌ فک و صورت به شمار می‌رود. این بیماری معمولا به تداخل دندانی در فک بالا و پایین اطلاق می‌شود که در صورت عدم درمان ناهنجاری فک  موجب مشکلات فک و صورت می‌شود.

روش های درمان ناهنجاری و انحراف فک بدون جراحی

درمان انحراف فک بدون جراحی با کمک چند روش مرسوم و موثر مانند ارتودنسی فک انجام می شود. این روش‌ها با وجود زمان‌بر بودن اما تاثیرات ماندگاری داشته و به انواع زیر تقسیم می‌شوند:

ارتودنسی کلاسیک

ارتودنسی کلاسیک یکی از قدیمی‌ترین روش‌های درمان ناهنجاری فک به شمار می‌رود. در این روش با استفاده از سیم‌های فلزی که روی دندان‌ها نصب می‌شوند، مشکلات فک و دندان را با سرعتی کند اصلاح می‌کنند. این درمان حدود 6 ماه الی 2 سال زمان می‌برد. در این روش علاوه بر آنکه فک‌های بالا و پایین در یک روند کند و آهسته در جای صحیح خود قرار می‌گیرند، فاصله بین دندان‌ها، کجی و نامنظمی آنها و موارد دیگر نیز اصلاح می‌شود.

ارتودنسی پیشگیرانه

برای افرادی که مشکلات ناهنجاری فک در آنها زیاد شدید نیست و انجام جراحی برای‌شان توصیه نمی‌شود، ارتودنسی پیشگیرانه بهترین انتخاب برای درمان ناهنجاری فک و درمان انحراف فک خواهد بود. این ارتودنسی فک با پیشگیری از مشکلات مربوط به عدم تقارن دندان‌ها و فک، شما را از انجام جراحی فک بی‌نیاز می‌کند. این روش درمان انحراف فک در سنین پایین انجام می‌شود و در آن وضعیت رشد فک، جای قرارگیری آن و همینطور رشد دندان‌ها کنترل می‌شود، به گونه‌ای که وضعیت فک و دندان‌ها خیلی زودتر زمانی که دچار مشکلات جدی شوند، اصلاح و درمان می‌گردد.

ارتودنسی دو مرحله ای

این ارتودنسی فک معمولا در سنین کم برای جلوگیری از بروز مشکلات  فک و دندان برای کودکان انجام می‌شود. در این روش با استفاده از ارتودنسی، ترکیب دندان‌ها را اصلاح کرده و در مرحله بعد پایه‌ی آن‌ها را مستحکم‌تر می‌کنند. در واقع این نوع ارتودنسی در دو مرحله انجام می‌شود که در مرحله اول دندان‌ها صاف می‌شوند و در مرحله دوم یک نیش یا بایت نرمال ایجاد می‌گردد. این مدل ارتودنسی در کودکان برای درمان ناهنجاری فک باعث رشد صحیح دندان‌ها و طبیعی شدن حالت فک آنها می‌شود.

ارتودنسی کاموفلاژ یا جبرانی

به طور کلی ارتودنسی کاموفلاژ یا جبرانی به عقب کشیدن دندان‌های پیشین بیرون‌زده گفته می‌شود. این ارتودنسی برای از بین بردن ناهنجاری فک و درمان انحراف فک بدون جراحی بسیار مناسب است. ارتودنسی کاموفلاژ یا جبرانی یک روش پیشرفته و نسبتا جدید است که بیماران را از انجام جراحی برای بهبود مشکلات فک بی‌نیاز می‌کند. در این روش ناهنجاری‌های فک‌ها خصوصا فک پایین با کمک تغییر در جایگاه دندان‌ها برطرف می‌شود. در واقع در این روش از تغییر در ساختار استخوانی فک‌ها استفاده نمی‌شود و تنها با ایجاد اصلاحاتی در موقعیت دندان‌ها مشکلات ناهنجاری فک‌ها از بین می‌رود.

ارتودنسی بدون جراحی فک

باید بدانید ارتودنسی فک بدون جراحی شاخه‌ای از ارتودنسی کاموفلاژ یا جبرانی است که می‌تواند برای درمان انحراف فک و از بین بردن انواع ناهنجاری‌ فک بسیار مناسب باشد. در این روش از ارتودنسی هدف اصلی از بین بردن ناهنجاری اسکلتی فک به خصوص فک پایین است. در واقع برای افرادی که مشکل ناهنجاری فک آنها به گونه‌ای است که بدون نیاز به جراحی هم درمان می‌شود، از روش ارتودنسی بدون جراحی برای درمان مشکلات فک استفاده می‌کنند.

درمان ناهنجاری فک با ورزش ممکن است؟

درمان ناهنجاری فک با ورزش به تنهایی امکان‌پذیر نیست. ورزش‌های فکی تنها می‌توانند به بهبود عملکرد عضلات و کاهش دردهای مرتبط با مفصل گیجگاهی-فکی (TMJ) کمک کنند، اما قادر به اصلاح مشکلات اسکلتی و ساختاری فک نیستند.  ناهنجاری‌های فک مانند جلو بودن فک بالا، جلو بودن فک پایین یا عدم تقارن فک‌ها، مشکلات اسکلتی و ساختاری هستند. این به این معنی است که موقعیت، اندازه یا شکل استخوان‌های فک نامناسب است. ورزش نمی‌تواند باعث رشد استخوان‌ها در جهت صحیح یا تغییر شکل آن‌ها شود.

در چه مواردی نمی‌توان از درمان ناهنجاری فک بدون جراحی استفاده کرد؟

برخی ناهنجاری‌هی فک با ارتودنسی یا روش‌ها و تکنیک‌های دیگر بدون جراحی قابل درمان و برطرف شدن هستند اما در مورادی ک ناهنجاری شدید باشد متاسفانه نمی‌توان با راهی به جز جراحی آن را درمان کرد. مواردی را که نمی‌توان بدون جراحی درمان کرد در ادامه شرح داده شده‌اند.

ناهماهنگی شدید در فک

ممکن است فک به دلایل مختلف به سمت چپ یا راست متمایل باشد. این شرایط به کجی بیش از حد فک به یک سمت و بزرگ شدن از یک سمت و کوچک ماندن از سمت دیگر منجر می‌شود و قدرت بلع، حرف زدن و نفس کشیدن فرد را مختلف می‌کند. این مشکل تنها با جراحی قابل حل است و نمی‌توان با کمک ارتودنسی آن را درمان کرد.

عدم تقارن صورت

در صورتی که فک بالا یا پایین جلوتر یا عقبتر از حد استاندارد باشند و یا به سمت چپ یا راست کج شده باشند تقارن صورت را برهم می‌زنند. در برخی موارد حتی فک پایین به صورت افقی یا عمودی بیش از حد ممکن رشد کرده‌اند و فرد را دچار مشکلات بسیاری کرده‌اند. این مشکلات و عدم تقارن شدید صورت تنها با جراحی قابل حل است.

شکاف در کام و لب بیمار

شکاف در کام و لب بیمار به این صورت است که بافت لب بالایی یا قیمت سخت-نرم سقف دهان که کام نام دارد در دوران جنینی خوب پیوند نمی‌خورد. به این دلیل نوزاد با کام و لب شکافته که به دنیا می‌آید و مشکلات بسیاری از جمله نفس کشیدن، حرف زدن، بلعیدن، جویدن، شنوایی و روانشناختی پیدا می‌کند. درمان شکاف کام به کمک تیمی از متخصصین گوش و حلق و بینی، جراح پلاستیک، متخصص ارتودنسی و ... به کمک جراحی امکان پذیر است.

داشتن دندان‌های نهفته

دندان‌های نهفته که ممکن است در عمق لثه و حتی چسبیده به استخوان فک رشد کنند از جمله مشکلاتی هستند که می‌توانند منجر به مشکلات ثانویه در برهم خوردن ظاهر فک و تقارن چهره و موارد دیگر شود. برای رفع این مشکل تنها باید به کمک جراحی دندان‌های نهفته از لثه و فک خارج شود. 

ناهنجاری های رشد اسکلتی

ناهنجاری‌های رشد اسکلتی یعنی استخوان‌های فک کمتر یا بیشتر از حد نیاز رشد کنند و یا رشد آنها جوری باشد که تقارن چهره را به شکل دردسازی برهم بزنند. در این صورت با تشکیل یک تیم جراحی و تخصصی این ناهنجاری پس از پایان سن رشد فرد درمان می‌شود.

مراحل درمان ناهنجاری فک بدون جراحی

ناهنجاری‌های فک تا جای ممکن بدون جراحی قابل درمان هستند فقط کافی است در همان قدم اول نزد یک پزشک حاذق، با تجربه و متخصص بروید تا با توجه به وسعت مشکلات فکی و ناهنجاری‌های موجود بهترین روش درمانی را انتخاب کند؛ در ادامه مراحل درمان ناهنجاری فک بدون جراحی توضحی داده شده است:

تشخیص ناهنجاری فک

مرحله اول درمان و درمان انحراف فک تشخیص صحیح ناهنجاری است که تنها توسط یک پزشک متخصص در این زمینه امکان‌پذیر است. این نوع درمان مشکلات فک با کمک عکس رادیولوژی و یا سی تی اسکن انجام شده و دندانپزشک متخصص این اختلالات با مشاهده و بررسی تصاویر می‌تواند به تشخیص درستی از میزان اختلال و بهترین روش درمان انحراف فک دست پیدا کند.

انتخاب گارد مناسب دندان

پس از تشخیص نوع ناهنجاری فک و صورت، استفاده از انواع گارد‌های دندانی می‌تواند به تغییر وضعیت مفصل فک و حفظ دائمی این تغییرات منجر شود. گاردهای دندان دارای انواع مختلفی هستند که بسته به شرایط بیمار نوع آنها توسط دندانپزشک انتخاب می‌شود. در مواردی که نیاز به ایجاد تغییرات جدی است، از گاردهای خاص و پیچیده‌تر برای درمان ناهنجاری فک  و از بین بردن مشکلات فک استفاده می‌شود.

اندازه‌گیری صحیح گارد‌

یکی از مهمترین اقدامات پیش از قرار دادن گارد جهت درمان انحراف فک اندازه‌گیری صحیح آن است. انتخاب گارد دندان با اندازه مناسب می‌تواند علائم این اختلال و عکس‌العمل‌های غیرطبیعی فک را کاهش دهد. این گارد‌ها که به‌صورت اختصاصی برای بیمار طراحی و در یک لابراتوار ساخته می‌شوند، می‌توانند جایگزین درمان‌های تهاجمی مشکلات فک و بیماری‌های فک و صورت باشند.

مزایای درمان ناهنجاری فک بدون جراحی

برطرف کردن هر مشکل، بیماری و ناهنجاری بدون جراحی قطعاً مزایای بیشتری با خود به همراه دارد از جمله درمان ناهنجاری فک بدون جراحی که به دلیل مزایایی که به همراه دارد هم بیمار و هم پزشک متخصص ترجیح می‌دهند تا جایی که امکان دارد از این روش بهره ببرند. به طور کلی این مزایا عبارتند از:

• از بین بردن نواقص ظاهری
• افزایش اعتماد به نفس
• از بین برن مشکل جویدن
• از بین بردن مشکلات تنفسی
• اصلاح طرح لبخند

بهترین سن برای درمان ناهنجاری فک بدون جراحی چه زمانی است؟

بهترین سن برای درمان ناهنجاری‌های فک و اختلالات این چنینی که به صورت مادرزادی وجود داشتن بین هفت تا دوازده سالگی است. که بیشتر از روش ارتودنسی و درمان TMD استفاده می‌شود. البته در نظر داشته باشید که این سنین در دختران و پسران متفاوت است. به عنوان مثال برای دختران بهتر است مسیر درمان از هشت یا نه سالگی شروع شود و برای پسران از ده یا یازده سالگی.  اگر در این سنین به هر دلیلی موفق نشدید که اقدامات لازم را انجام دهید می‌توانید برای درمان انحرافات موجود بین سنین 15 تا 20 سالگی اقدام کنید. 

هزینه درمان ناهنجاری فک بدون جراحی چقدر است؟

در ادامه، قیمت‌های حداقلی-حدودی (تقریباً برخی از کلینیک‌ها در ایران) را برای روش‌های غیرجراحی ناهنجاری و انحراف فک را با فاصله‌ای تقریبی ارائه می‌کنیم. قیمت‌ها بسته به شهر، تجربه پزشک، نوع براکت یا قالب، مدت درمان و برخی خدمات اضافی می‌تواند تغییر کند:

نوع روش	قیمت (به میلیون تومان)
ارتودنسی کلاسیک	25 تا 60
ارتودنسی پیشگیرانه	15 تا 40
ارتودنسی دو مرحله ای	60 تا 120
ارتودنسی کاموفلاژ یا جبرانی	40 تا 95
ارتودنسی بدون جراحی فک	25 تا 60

 

سوالات متداول 

ناهنجاری فک مشکل رایجی است که خیلی از افراد به آن دچار هستند و برای درمان آن اقدام می‌کنند. به همین دلیل سوالات زیادی پیرامون درمان انحراف فک و بهبود مشکلات فک وجود دارد که به چند مورد از آنها پاسخ داده‌ایم:

آیا ارتودنسی برای تمام ناهنجاری‌های فک مناسب است؟

باید گفت ارتودنسی می‌تواند طیف خاصی از انواع ناهنجاری‌ فک را درمان کند. افرادی که دارای مشکلات فک از قبیل ناهنجاری‌های شدید فک، عقب رفتگی یا جلورفتگی‌های شدید اسکلت چانه، بیرون زندگی فک و یا انحرافات جدی فک به راست و چپ هستند، باید از روش‌های دیگر مانند جراحی استفاده کنند.

آیا ارتودنسی دردناک است؟

به طور کلی ارتودنسی روشی دردناک نیست زیرا ایجاد تغییرات با این روش کند و آهسته صورت می‌گیرد. اما در روزهای ابتدایی انجام ارتودنسی به دلیل وارد آمدن کمی فشار به دندان‌ها و استخوان فک ممکن است کمی احساس درد داشته باشید.

آیا پس از ارتودنسی بازگشت ناهنجاری وجود دارد؟

بله امکان بازگشت ناهنجاری فک  با این روش وجود دارد اما این بازگشت محدود است و در حد شرایط قبلی مشکلات فک و دندان‌ها نخواهد بود. البته سعی می‌شود با استفاده از روش‌هایی مانند قرار دادن اسپلینت، نوعی حمایت برای پس از برداشتن ارتودنسی ایجاد گردد.