خبرگزاری مهر -گروه استان‌ها، محمدحسین خموشی: در دشت سیستان، جایی که روزگاری تالاب هامون قلب تپنده حیات بود و داستان‌های شاهنامه در آن جان می‌گرفت، امروز گرد و غبار ناشی از بادهای ۱۲۰ روزه حکم‌فرماست. خشک‌سالی‌های پیاپی، شریان‌های زندگی سنتی را خشکانده و مشاغل دیرینه‌ای چون کشاورزی، صیادی و دامداری را به خاطره‌ای دور تبدل کرده است. در این شرایط سخت، یک حرکت امیدبخش در حال شکل‌گیری است؛ حرکتی که ریشه در هویت و هنر هزاران ساله این سرزمین دارد.

طرح‌های جامع حمایتی با محوریت احیای فرش سیستان، دارهای قالی را بار دیگر به خانه‌ها و کارگاه‌ها بازگردانده‌اند. این حرکت، تلاشی است برای زنده نگه داشتن فرهنگی غنی که در هر گره و رنگ آن، داستانی از استقامت، صبر و زندگی مردمان این دیار از هزار سال پیش تا کنون روایت می‌شود. این مدل جدید، با تأمین تجهیزات، آموزش‌های تخصصی و تضمین خرید محصولات، افق‌های روشنی را پیش روی صدها زن هنرمند منطقه سیستان قرار داده است.

هنر کهن و اصیل فرش بافی، امروز نه تنها راوی تاریخ، بلکه به ابزاری قدرتمند برای اشتغال‌زایی و توانمندسازی اقتصادی زنان منطقه سیستان تبدیل شده و ضرباهنگ شانه‌ها بر دارهای قالی، نویدبخش حیاتی دوباره در دشت تشنه است.

میراثی به قدمت تاریخ؛ در دل سیستان

یکی از بافندگان فرش در سیستان در گفت و گو با خبر نگار مهر گفت: قدمت این هنر به بیش از دو هزار سال پیش و به دوران سکاها بازمی‌گردد. بسیاری از پژوهشگران، گره ترکی به کار رفته در فرش‌های کهن سیستانی را با گره مشهورترین فرش جهان، پازیریک، مرتبط می‌دانند که خود سندی بر اصالت و پیشینه غنی این هنر است. نقوش فرش سیستان، شناسنامه مصور این دیار بوده و همواره به طرح‌های هندسی و ذهنی‌باف خود شهرت داشته است.

زهرا ذوالفقاری افزود: این نقوش، از طبیعت، باورها و زندگی روزمره مردم الهام گرفته‌اند؛ نقش‌مایه‌هایی چون «چپات اشتر» (رد پای شتر)، درخت زندگی، نقوش حیوانی اسطوره‌ای و گل‌های هشت‌پر، هرکدام نمادی از مفاهیمی چون استقامت در کویر، باروری و ارتباط با طبیعت هستند.

درآمدی تضمینی برای زنان فرش باف سیستانی

وی بیان کرد: از ایام کودکی این شور و شوق در زنان و دختران سیستانی بوده که در کنار مادر یا مادربزرگشان پای دار قالی بنشینند و در کنار آنها بافت قالی را بیاموزند. شور قالی‌بافی از دوران کودکی در وجود زنان و دختران این خطه جوانه می‌زند.

بافنده فرش که اکنون دار قالی خود را در خانه برپا کرده، ادامه داد: بافت هر تخته فرش ۶ متری، بسته به مهارت و نقشه، بین هشت ماه تا یک سال و سه ماه زمان می‌برد، با یک حساب ساده، این به معنای درآمدی تضمین‌شده برای یک سال کار متمرکز است.

وی مهم‌ترین مزیت این مدل را «خرید تضمینی» محصول می‌داند که بزرگترین مانع برای هنرمندان صنایع دستی را برطرف می‌کند و گفت: در این مدل، هزینه مواد اولیه‌ای که در ابتدای کار در اختیار بافنده قرار گرفته، در پایان و پس از فروش فرش، از مبلغ نهایی کسر می‌شود. با این حال، طرح بافندگان را محدود نمی‌کند. این مدل اقتصادی با در نظر گرفتن مبالغ تشویقی برای سرعت و کیفیت، مسیری روشن به سوی استقلال کامل را ترسیم می‌کند.

از آموزش تا ایجاد فرصت‌های شغلی جدید

یکی از راهبران این طرح که بر فعالیت کارگاه‌ها در مناطقی چون زهک و بنجار نظارت دارد، در گفتگو با خبرنگار مهر گفت: در حال حاضر بنده راهبری دو کارگاه را بر عهده دارم که مجموعاً ۳۰ نفر از بانوان در هرکدام از این دو منطقه تحت پوشش بنده به صورت مستقیم مشغول به کار هستند.

مریم بامری با اشاره به گستردگی این شبکه می‌افزاید: کارگاه‌های آموزشی مشابهی نیز در شهرهای دیگر منطقه مانند کرباسک، محمدآباد و هیرمند فعال هستند و در هر کارگاه بین ۱۰ تا ۲۰ نفر آموزش دیده و مشغول به کار می‌شوند.

وی بیان کرد: در این طرح‌ها، تمام لوازم مورد نیاز از جمله دار قالی، نخ‌های مرغوب و ابزارآلات توسط کمیته امداد امام خمینی (ره) تأمین می‌شود. این کارگاه‌ها صرفاً یک محیط کاری نیستند؛ بلکه به مراکز همبستگی اجتماعی برای زنانی تبدیل شده‌اند که پیش از این در انزوای خانه‌ها با مشکلات اقتصادی دست و پنجه نرم می‌کردند. در این فضا، هنر سینه به سینه منتقل شده و روحیه کار تیمی تقویت می‌گردد.

یک مدل اقتصادی شفاف؛ از تضمین خرید تا مسیر خودکفایی

راهبر فرش سیستان تصریح کرد: آنچه این طرح را متمایز می‌کند، مدل اقتصادی روشن و توانمندساز آن است. شفافیت مالی، دغدغه‌های بافندگان را کاهش داده و به آن‌ها امکان می‌دهد تا با آرامش خاطر بر کیفیت کار خود تمرکز کنند؛ برای بافت هر فرش، مبلغ ثابت ۵۲ میلیون تومان به بافنده پرداخت می‌شود.

بامری تأکید می‌کند: اگر فردی با جدیت کار کند، می‌تواند به طور کامل از کمک‌های معیشتی بی‌نیاز شده و به خودکفایی برسد.

توازنی میان اصالت و بازار فروش فرش دستباف سیستان

برای موفقیت پایدار، طرح‌های فعلی توازنی حساب‌شده میان حفظ اصالت و پاسخ به نیاز بازار ایجاد کرده‌اند. راهبر فرش سیستان در این باره توضیح می‌دهد: با اینکه هویت فرش سیستان و نقوش بومی آن برای ما ارزشمند است، اما برای تضمین فروش و موفقیت اقتصادی بافندگان، تمرکز اصلی بر طرح‌های رایج و آماده‌ای است که در سراسر کشور محبوبیت دارند.

بامری افزود: این رویکرد عمل‌گرایانه تضمین می‌کند که هدف اصلی طرح، یعنی ایجاد درآمد پایدار برای خانواده‌ها، فدای چالش‌های بازاریابی نمی‌شود.

چشم‌انداز آینده؛ بافتن امید در قلب خشکسالی‌های سیستان

موفقیت‌های به دست آمده، تنها یک نقطه شروع است. برنامه‌ریزی‌های مدونی برای گسترش این حرکت وجود دارد. راهبر این طرح از برنامه‌های توسعه‌ای خبر می‌دهد و می‌گوید: تقاضا برای پیوستن به این طرح‌ها بسیار بالاست و ان‌شاءالله از ابتدای مهرماه یک کارگاه جدید دیگر در منطقه بنجار افتتاح خواهیم شد تا افراد بیشتری تحت پوشش قرار گیرند.

بافت هر فرش، حاصل ماه‌ها تلاش، صبر و خلاقیت زنان هنرمندی است که با هر گره، تار و پود زندگی خود و آینده خانواده‌شان را به هم می‌بافند. در قلب منطقه‌ای که سال‌هاست با پدیده خشکسالی دست و پنجه نرم می‌کند، این دارهای قالی نمادی از خودکفایی اقتصادی و ابتکاری که نشان می‌دهد چگونه می‌توان با تکیه بر فرهنگ و هنر بومی، بر بزرگترین چالش‌های اقلیمی و اقتصادی غلبه کرد و آینده‌ای روشن‌تر را برای مردمان صبور این سرزمین رقم زد.