خبرگزاری مهر، گروه فرهنگ و ادب، طاهره طهرانی: نوشته بود: «غزل حافظ، صدای سخن عشق است و جاودانی است و هر چه زمان بر آن بگذرد از لطف و حلاوت آن نمی‌کاهد. چه در این کلام سوزی نهفته و فروغ حقیقتی از آن تابنده است که دل‌ها را به سوی خود می‌کشد. کلام خواجه زبان دل است، لاجرم بر دل می‌نشیند و هر صاحب ذوقی را به وجد می‌آورد.» این نوشته سیدخلیل خطیب‌رهبر است که ۱۰۲ سال پیش در چنین روزی، ۲ مهر چشم به جهان گشود.

سیدخلیل خطیب‌رهبر، در سال ۱۳۰۲ خورشیدی در شهر کرمان متولد شد. نام خانوادگی‌اش «خطیب‌رهبر» نشان می‌دهد که خانواده او از روحانیون برجسته کرمانی بودند.

خلیل کوچک تحصیلات ابتدایی و متوسطه خود را در زادگاهش گذراند و سپس در سال ۱۳۱۹ وارد دانش‌سرای مقدماتی کرمان شد. او پس از فارغ‌التحصیلی با درجه ممتاز در سال ۱۳۲۲، به تدریس در مدارس کرمان پرداخت و در آموزش و پرورش مشغول به کار شد.

پس از چند سال تدریس، خطیب رهبر برای ادامه تحصیلات عالی به تهران رفت و دوره کارشناسی و کارشناسی ارشد خود را گذراند و در دوره دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تهران پذیرفته شد و در سال ۱۳۳۶ موفق به اخذ مدرک دکتری شد. پایان‌نامه دکتری وی با موضوع «تحقیق تاریخی و زبان‌شناسی درباره معانی و طرز به‌کار بردن حروف اضافه و حرف ربط» نشان‌دهنده دقت و عمق پژوهش‌های او بود.

تدریس در دانشگاه تهران و تصحیح متون کهن

خطیب‌رهبر پس از دریافت درجه دکتری به عنوان استاد متون کهن در دانشگاه تهران مشغول به کار شد و بخش بزرگی از فعالیت‌های علمی خود را به تصحیح آثار ادبی اختصاص داد. یکی از برجسته‌ترین دستاوردهای او تصحیح سه‌جلدی تاریخ بیهقی بود که با شرح‌ها و توضیحات جامع در حاشیه متن همراه شد. این تصحیح، تاریخ بیهقی را از یک کتاب کهن به منبعی غنی درباره دوره غزنوی تبدیل کرد، به‌طوری که لغات و مفاهیم آن به‌صورت یک دایره‌المعارف گردآوری شده‌اند.

نگاهی به کتاب‌هایی که او تصحیح کرده، نشان‌دهنده تلاش‌های گسترده و عمیق یک استاد ادبیات فارسی در زمینه‌های مختلف هستند. این آثار شامل شرح و توضیح بر متون کلاسیک فارسی مانند گلستان سعدی، مرزبان‌نامه، غزلیات حافظ و سعدی است که به خوانندگان کمک می‌کنند تا این آثار را بهتر درک کنند. همچنین تحقیقات او در حوزه دستور زبان فارسی، از جمله کتاب‌هایی درباره حروف اضافه، حروف ربط و صفت، نشان‌دهنده توجه ویژه‌اش به جنبه‌های زبانی و ساختاری زبان فارسی است.

مجموعه چندین‌جلدی «گزیده‌های سخن پارسی» نیز یکی دیگر از دستاوردهای برجسته خطیب رهبر است که گزیده‌هایی از آثار برجسته ادبیات فارسی مانند اشعار رودکی، فرخی سیستانی، گلستان و بوستان سعدی، غزلیات حافظ، کلیله‌ودمنه، تاریخ بیهقی و جهانگشای جوینی را در بر می‌گیرد. او مجموعاً بیش از این مجموعه‌ها نه تنها به حفظ و انتقال میراث ادبیات فارسی کمک می‌کنند بلکه خوانندگان را با بخش‌های مهم و منتخب این آثار آشنا می‌سازند.

در پیشگفتار کتاب مرزبان‌نامه نوشته است: «برای آنکه دانشجویان که دوستار سخن پارسی و نگهبانان سرمایه گران‌بهای فرهنگ ایران به شمار می‌روند، آسانتر بتوانند با ادبیات کهنسال میهن گرامی خود آشنا شوند، چاره آن است که چراغی فراراهشان باشد. فراهم آوردن این گونه نامه‌ها برآوردن چنین نیازی است.» چنین تلاش‌هایی نقش مهمی در حفظ، گسترش و آموزش زبان و ادبیات فارسی داشته و باعث می‌شود نسل‌های جدید بتوانند با این گنجینه‌های ادبی بهتر ارتباط برقرار کنند و از زیبایی‌ها و عمق آن‌ها بهره‌مند شوند.

شش دهه پژوهش، شاگردان بی‌شمار

بیش از شش دهه، دانشجویان و پژوهشگران رشته‌های دانشگاهی، به ویژه در زمینه‌های تاریخ و ادبیات، از تلاش‌ها و تحقیقات ارزنده‌ای که خطیب رهبر در تصحیح و گردآوری آثار و متون شناخته‌شده تاریخی و ادبی انجام داده، بهره‌مند بوده‌اند. این دستاوردها نه تنها موجب حفظ میراث فرهنگی و ادبی شده‌اند، بلکه زمینه‌ساز رشد علمی و آگاهی عمیق‌تر نسبت به گذشته تاریخی و ادبیات فارسی بوده‌اند. کارهای پژوهشی دقیق و تصحیحات متون کهن، دریچه‌ای تازه به سوی فهم بهتر آثار بزرگان ادب فارسی بوده و همچنان الهام‌بخش نسل‌های جدید برای ادامه مسیر پژوهش و ارتقای دانش در این حوزه‌ها هستند.

سرانجام چراغ عمر خلیل خطیب رهبر، در خانه ای در محله یوسف آباد تهران خاموش شد، او روز پنجشنبه ۱۶ بهمن ۱۳۹۳ به دلیل کهولت سن در ۹۱ سالگی درگذشت.