نویسنده: امیرحسین برخورداری 

این افزایش درآمد عمدتاً به دلیل سه مرحله افزایش قیمت محصولات در آذرماه و دی‌ماه 1403 و تیرماه 1404، عرضه محصولات جدید با قیمت‌های بالاتر و افزایش تولید برخی محصولات گران‌قیمت بوده است. با این حال، این رشد درآمد یکنواخت در میان سه خودروساز توزیع نشده و تفاوت‌های قابل‌توجهی در عملکرد آنها مشاهده می‌شود. بررسی این درامد ها و میزان رشد بیانگر تفاوت عملکرد مدیریت خصوصی و دولتی برای سه خودروساز بزرگ کشور یا دو گروه خودروسازی اصلی کشور است.

بر اساس داده‌های سامانه کدال، ایران‌خودرو نقش اصلی را در رشد درآمد کل این سه خودروساز ایفا کرده است. این شرکت با بهره‌مندی از افزایش قیمت‌های مصوب و رشد تولید 2 درصدی در پنج ماهه سال جاری نسبت به سال گذشته، توانسته درآمد قابل‌توجهی را ثبت کند. در مقابل، سایپا با کاهش 5.9 درصدی درآمد و پارس‌خودرو با افت 24 درصدی درآمد در همین بازه زمانی مواجه شده‌اند. این کاهش درآمد در حالی رخ داده که هر دو شرکت سایپا و پارس‌خودرو با افت تولید به ترتیب 35.5 درصد و 34.4 درصد روبه‌رو بوده‌اند. این موضوع نشان‌دهنده وابستگی بالای درآمد این شرکت‌ها به تولید و فروش محصولات است و افزایش قیمت‌ها به تنهایی نتوانسته افت تولید را جبران کند.

با این حال، بررسی آمار ماهانه نشان می‌دهد که هر سه خودروساز در مردادماه 1404 نسبت به تیرماه همان سال رشد درآمدی داشته‌اند. ایران‌خودرو با 32.7 درصد، سایپا با 20.6 درصد و پارس‌خودرو با 26 درصد رشد درآمد ماهانه مواجه شده‌اند. این رشد عمدتاً به دلیل افزایش 15 درصدی قیمت محصولات در تیرماه 1404 است که توسط وزارت صنعت، معدن و تجارت (صمت) تصویب شد. این افزایش قیمت، به‌ویژه در مورد سایپا و پارس‌خودرو، در مردادماه تأثیر خود را نشان داد، زیرا این دو شرکت در تیرماه فروش قابل‌توجهی نداشتند.

افزایش قیمت‌ها در سه مرحله (آذرماه و دی‌ماه 1403 و تیرماه 1404) نقش کلیدی در رشد درآمد خودروسازان داشته است. در آذرماه 1403، پس از 18 ماه تثبیت قیمت‌ها، میانگین قیمت محصولات این شرکت‌ها 30 درصد افزایش یافت. در دی‌ماه 1403 نیز قیمت‌گذاری جدید برای محصولات ارتقایافته انجام شد. در نهایت، در تیرماه 1404، علی‌رغم تعیین سقف 25 درصدی افزایش قیمت توسط شورای رقابت، وزارت صمت مجوز افزایش 15 درصدی را صادر کرد. این تصمیم با حواشی زیادی همراه بود، به‌ویژه برای ایران‌خودرو که با قیمت‌های مصوب هیئت‌مدیره خود، دو مرحله فروش را نیز اجرایی کرد. این عوامل به ایران‌خودرو کمک کرد تا رشد درآمد قابل‌توجهی را تجربه کند، در حالی که سایپا و پارس‌خودرو به دلیل کاهش تولید نتوانستند از این فرصت به‌طور کامل بهره‌مند شوند.

درآمد خودروسازان در سال 1403 چقدر بود؟

صنعت خودروسازی ایران در سال 1403 با چالش‌های متعددی مواجه بود که تأثیر مستقیمی بر تولید و درآمد سه خودروساز بزرگ کشور، یعنی ایران‌خودرو، سایپا و پارس‌خودرو گذاشت. بر اساس اطلاعات منتشرشده در سامانه کدال، مجموع درآمد این سه خودروساز در پنج ماهه ابتدایی سال 1403 به 165 هزار میلیارد تومان (16.5 همت) رسید که نشان‌دهنده وضعیت مالی این شرکت‌ها پیش از افزایش قیمت‌های مصوب در تیرماه 1404 است. این درآمد عمدتاً از تولید و فروش 897,627 دستگاه خودروی سواری در سال 1403 به دست آمده که نسبت به تولید 919,499 دستگاهی در سال 1402، کاهشی 2.4 درصدی را نشان می‌دهد.

این افت تولید، همراه با مشکلات ارزی، تأخیر در افزایش قیمت‌ها، قطعی برق، بدهی به قطعه‌سازان، زیان‌دهی و حذف خودروهای پرتیراژ، بر درآمد خودروسازان تأثیر منفی گذاشت.ایران‌خودرو با تولید 537,429 دستگاه خودرو در سال 1403، رشدی اندک (0.3 درصد) نسبت به سال قبل داشت و توانست با تکیه بر افزایش قیمت‌ها در اواخر سال، درآمد خود را بهبود بخشد. این شرکت در پنج ماهه ابتدایی سال نقش اصلی را در رشد درآمد کل خودروسازان ایفا کرد.

در مقابل، سایپا با تولید 256,971 دستگاه (کاهش 9.4 درصدی) و پارس‌خودرو با تولید 103,227 دستگاه (رشد 3 درصدی) عملکرد متفاوتی داشتند. سایپا با کاهش درآمد 5.9 درصدی و پارس‌خودرو با افت 24 درصدی در پنج ماهه 1403 مواجه شدند، که عمدتاً ناشی از افت تولید و وابستگی به افزایش قیمت‌ها بود.عوامل متعددی بر درآمد خودروسازان در سال 1403 اثر گذاشت. عدم تخصیص ارز تا اواسط تابستان و حذف ارز نیمایی در زمستان، هزینه‌های تولید را افزایش داد و اثر افزایش قیمت آبان‌ماه را خنثی کرد. تأخیر 18 ماهه در افزایش قیمت‌ها نیز باعث شد خودروسازان برای جبران زیان، تولید را کاهش دهند. قطعی مکرر برق در تابستان و بدهی 125 همتی به قطعه‌سازان، تأمین قطعات را دشوار کرد و تولید را تحت فشار قرار داد. همچنین، حذف خودروهای پرتیراژی مانند پژو پارس، که جایگزینی آن‌ها زمان‌بر بود به کاهش تولید و درآمد منجر شد.با وجود این چالش‌ها، افزایش قیمت‌ها در آبان 1403 (30 درصد) و دی‌ماه (برای محصولات ارتقایافته) به بهبود درآمد در اواخر سال کمک کرد.

ایران‌خودرو با رشد تولید محصولاتی مانند تارا (44 درصد) و سورن (بیش از دو برابر) توانست بخشی از افت تولید دیگر محصولات مانند پژو (کاهش 37 درصد) را جبران کند. سایپا و پارس‌خودرو اما به دلیل کاهش تولید در محصولاتی مانند خانواده ایکس 200، نتوانستند به طور کامل از افزایش قیمت‌ها بهره‌مند شوند.در مجموع، درآمد خودروسازان ایرانی در سال 1403 تحت تأثیر محدودیت‌های تولید و وابستگی به افزایش قیمت‌ها بود.

خودروسازان بین المللی چه درآمدی دارند؟

برای درک بهتر جایگاه خودروسازان ایرانی، مقایسه عملکرد آنها با برخی از خودروسازان بزرگ جهانی مانند تویوتا، فولکس‌واگن، استلانتیس و تاتاموتورز می‌تواند مفید باشد. این شرکت‌ها در بازارهای جهانی فعالیت می‌کنند و با چالش‌ها و فرصت‌های متفاوتی نسبت به خودروسازان ایرانی مواجه هستند.

تویوتا
تویوتا، یکی از بزرگ‌ترین خودروسازان جهان، در سال مالی منتهی به 30 ژوئن 2025 با کاهش قابل‌توجه سود ناخالص مواجه شده است. سود ناخالص این شرکت در این دوره نسبت به سال گذشته 25.99 درصد کاهش یافته و سود ناخالص سالانه آن نیز با کاهش 2.21 درصدی به 64.641 میلیارد دلار رسیده است. این کاهش سود نشان‌دهنده چالش‌هایی مانند افزایش هزینه‌های تولید، تغییرات در تقاضای بازار و احتمالاً اثرات منفی ترکیب قیمت و محصول است. در مقایسه با ایران‌خودرو که رشد درآمد 23 درصدی را ثبت کرده، تویوتا با کاهش سود مواجه است، اما مقیاس فعالیت این شرکت بسیار بزرگ‌تر است و درآمد آن در سطح جهانی قابل‌مقایسه با خودروسازان ایرانی نیست.

فولکس واگن
فولکس‌واگن در سه‌ماهه اول سال 2025 رشد فروش 3 درصدی را به دلیل افزایش فروش خودرو در بازارهای خارج از چین تجربه کرده است. این رشد عمدتاً در گروه برندهای اصلی (Core)، برندهای پیشرو (Progressive) و بخش خدمات مالی این شرکت رخ داده است. با این حال، کاهش فروش در گروه برندهای لوکس و شرکت تراتون(اسکانیا-مان و ...) (TRATON) به دلیل کاهش تعداد فروش، رشد کلی درآمد را محدود کرده است. نتیجه عملیاتی این شرکت تحت تأثیر اثرات منفی قیمت/ترکیب محصول، افزایش هزینه‌های ثابت و اثرات ویژه‌ای به ارزش حدود 1.1 میلیارد یورو قرار گرفته است. با این حال، نتیجه عملیاتی تعدیل‌شده فولکس‌واگن حدود 4 میلیارد یورو با حاشیه عملیاتی 5.1 درصد بوده است. جریان نقدی خالص این شرکت در سه‌ماهه اول 2025 منفی بوده، اما نسبت به سال گذشته بهبود یافته است. همچنین، تقاضای قوی برای مدل‌های جدید مانند VW ID.7 Tourer و Audi Q6 e-tron و افزایش 64 درصدی سفارش خودروهای تمام‌برقی نشان‌دهنده پتانسیل رشد این شرکت است. در مقایسه با خودروسازان ایرانی، فولکس‌واگن با وجود چالش‌ها، از تنوع بازار و تقاضای قوی برای خودروهای برقی بهره‌مند است، در حالی که ایران‌خودرو، سایپا و پارس‌خودرو به شدت به بازار داخلی و افزایش قیمت‌ها وابسته‌اند.

استلانتیس
استلانتیس در نیمه اول سال 2025 با کاهش 13 درصدی درآمد خالص به 74.3 میلیارد یورو مواجه شده است که عمدتاً به دلیل کاهش فروش در آمریکای شمالی و اروپا بوده، هرچند رشد در آمریکای جنوبی این کاهش را تا حدی جبران کرده است. این شرکت زیان خالص 2.3 میلیارد یورویی را گزارش کرده که شامل 3.3 میلیارد یورو هزینه‌های غیرمرتبط با درآمد عملیاتی تعدیل‌شده است. درآمد عملیاتی تعدیل‌شده استلانتیس تنها 0.5 میلیارد یورو با حاشیه عملیاتی 0.7 درصد بوده که به مراتب کمتر از 8.5 میلیارد یورو و حاشیه 10 درصدی در نیمه اول 2024 است. جریان نقدی آزاد صنعتی این شرکت نیز منفی 3 میلیارد یورو بوده که ناشی از سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه و هزینه‌های تولید است. با این حال، استلانتیس با عرضه محصولات جدید و بهبود مدیریت موجودی، نشانه‌هایی از بهبود در نیمه دوم 2025 را انتظار دارد. در مقایسه با خودروسازان ایرانی، استلانتیس با چالش‌های جهانی مانند رقابت شدید و هزینه‌های بالای تولید مواجه است، در حالی که خودروسازان ایرانی به دلیل انحصار بازار داخلی و افزایش قیمت‌ها توانسته‌اند رشد درآمد داشته باشند.

تاتا موتورز
تاتاموتورز در آگوست 2025 فروش کل 73,178 دستگاه خودرو را ثبت کرده که نسبت به آگوست 2024 رشد 2 درصدی داشته است. فروش خودروهای تجاری این شرکت با رشد 10 درصدی به 29,863 دستگاه رسیده، در حالی که فروش خودروهای سواری با کاهش 3 درصدی به 43,315 دستگاه رسیده است. فروش خودروهای برقی تاتاموتورز با رشد 44 درصدی به 8,540 دستگاه رسیده که بالاترین فروش ماهانه این شرکت در این بخش بوده است. این رشد نشان‌دهنده افزایش اعتماد مصرف‌کنندگان به خودروهای برقی و حرکت تاتاموتورز به سمت تحرک سبز است. در مقایسه با خودروسازان ایرانی، تاتاموتورز با تمرکز بر خودروهای برقی و بازارهای بین‌المللی، عملکرد متفاوتی دارد. در حالی که ایران‌خودرو از افزایش قیمت‌ها و تولید داخلی بهره‌مند شده، تاتاموتورز با نوآوری و گسترش بازارهای صادراتی به رشد خود ادامه می‌دهد.

راه متفاوت خودروسازی در ایران و جهان

خودروسازان ایرانی، به‌ویژه ایران‌خودرو، در پنج ماهه 1404 رشد درآمد 23 درصدی را تجربه کرده‌اند که عموما به دلیل افزایش قیمت‌ها و رشد تولید محدود بوده است. در مقابل، سایپا و پارس‌خودرو با افت تولید و درآمد مواجه شده‌اند. در مقایسه با خودروسازان جهانی، تویوتا با کاهش سود، فولکس‌واگن با رشد محدود فروش، استلانتیس با زیان خالص و تاتاموتورز با رشد در بخش خودروهای برقی، چالش‌های متفاوتی را تجربه می‌کنند. خودروسازان ایرانی به دلیل انحصار بازار داخلی و افزایش قیمت‌ها رشد درآمد داشته‌اند، اما وابستگی به بازار داخلی و عدم تنوع در محصولات و بازارهای صادراتی، آنها را از رقبای جهانی متمایز می‌کند. در مقابل، خودروسازان جهانی با رقابت شدید، سرمایه‌گذاری در فناوری‌های جدید و تنوع بازار مواجه هستند که می‌تواند الگویی برای بهبود عملکرد خودروسازان ایرانی باشد.

درآمد خودروسازان بزرگ جهان در سال 2024 و میزان رشد آن ها

صنعت خودروسازی در سال 2024 شاهد درآمدی بالغ بر 2.1 تریلیون دلار برای 20 خودروساز برتر جهان بود. این رقم نشان‌دهنده اهمیت اقتصادی این صنعت در مقیاس جهانی است، اما درآمد تنها نشان‌دهنده میزان فروش قبل از کسر هزینه‌های عملیاتی است و سود نهایی شرکت‌ها را مشخص نمی‌کند. در این میان، خودروسازان مختلف عملکرد متفاوتی از خود نشان دادند، با برخی شاهد رشد و برخی دیگر با کاهش درآمد مواجه شدند. نرخ‌های تبدیل ارز خارجی به دلار آمریکا بر اساس تاریخ پایان سال مالی هر شرکت محاسبه شده است.تویوتا با درآمد 291 میلیارد دلاری، جایگاه نخست را در میان خودروسازان جهان حفظ کرد و رشد 6 درصدی را نسبت به سال گذشته ثبت نمود. این موفقیت نشان‌دهنده استراتژی موفق تویوتا در مدیریت بازارهای جهانی و تنوع محصولات است.

در مقابل، فولکس‌واگن با درآمد 276.9 میلیارد دلار و کاهش 4 درصدی در رتبه دوم قرار گرفت. این کاهش ممکن است به چالش‌هایی مانند افت فروش در برخی بازارها یا اثرات منفی ترکیب قیمت/محصول مرتبط باشد.فورد و جنرال موتورز (GM) به ترتیب با درآمدهای 172.7 و 171.9 میلیارد دلار و رشد 4 و 9 درصدی، جایگاه سوم و چهارم را به خود اختصاص دادند. استلانتیس اما با کاهش قابل‌توجه 20 درصدی و درآمد 163.4 میلیارد دلار، در رتبه پنجم قرار گرفت که نشان‌دهنده مشکلات این شرکت در بازارهای کلیدی مانند اروپا و آمریکای شمالی است.

در میان خودروسازان آسیایی، هیوندای با درآمد 118.9 میلیارد دلار (کاهش 5 درصد) و کیا با 72.9 میلیارد دلار (کاهش 5 درصد) عملکرد متوسطی داشتند، در حالی که هوندا با درآمد 91.9 میلیارد دلار و رشد 1 درصدی، ثبات نسبی را حفظ کرد. شرکت‌های چینی اما رشد چشمگیری داشتند؛ به‌ویژه BYD با درآمد 58.6 میلیارد دلار و افزایش 51 درصدی، نشان‌دهنده موفقیت این شرکت در بخش خودروهای برقی است. گیلی نیز با رشد 30 درصدی و درآمد 32.9 میلیارد دلار، عملکرد قوی‌ای در بازار خودروهای الکتریکی ثبت کرد.تسلا، به عنوان یکی از پیشگامان خودروهای برقی، با درآمد 77 میلیارد دلار و کاهش 6 درصدی مواجه شد که ممکن است به رقابت فزاینده در بازار خودروهای الکتریکی مرتبط باشد.

تاتاموتورز نیز با درآمد 52.1 میلیارد دلار و کاهش 1 درصدی، در رتبه پانزدهم قرار گرفت. این شرکت با تمرکز بر خودروهای برقی در حال تقویت جایگاه خود است، اما هنوز با چالش‌هایی در بازارهای بین‌المللی مواجه است.سایر خودروسازان مانند سوزوکی با رشد 10 درصدی و درآمد 35.4 میلیارد دلار و مزدا با رشد 5 درصدی و درآمد 33.5 میلیارد دلار، عملکرد مثبتی داشتند. در مقابل، مرسدس‌بنز و بی‌ام‌و با کاهش درآمد به ترتیب 3 و 9 درصد، نشان‌دهنده فشارهای رقابتی در بخش خودروهای لوکس بودند.این داده‌ها نشان می‌دهند که خودروسازان چینی، به‌ویژه در بخش خودروهای برقی، در حال تغییر پویایی بازار جهانی هستند، در حالی که خودروسازان سنتی مانند تویوتا و فورد همچنان جایگاه قوی خود را حفظ کرده‌اند. این رقابت فشرده، آینده صنعت خودروسازی را به سمت نوآوری و پایداری سوق می‌دهد.