خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها - محدثه نجف زاده: حسن بن علی بن محمد (ع) مشهور به امام حسن عسکری (ع)، یازدهمین امام شیعیان اثناعشری و فرزند امام هادی (ع) و پدر امام مهدی (عج) است که مدت امامتشان ۶ سال طول کشید. مشهورترین لقب ایشان به دلیل استقرار و اقامت اجباری در شهر سامرا، «عسکری» است.

شدیدترین مراقبت‌های حکومت در این شهر برای ایشان وجود داشت و فعالیت‌های یازدهمین امام شیعیان با محدودیت‌های فراوانی همراه بود و به همین دلیل امام از طریق نمایندگان و نامه‌نگاری با یاران و با جامعه ارتباط داشتند.

دوران عباسیان روزگار سختی بود و سه حاکم ظالم یعنی معتز، مهتدی و معتمد از تمام امکانات و داشته‌های دربارشان برای ستم بر امام یازدهم شیعیان بهره بردند تا نه تنها او و یارانش را تحت فشار بگذارند بلکه آن‌ها را مجبور به تقیه کنند که همین امر موجب شد که شیخ مفید دوران امامت امام عسکری (ع) را روزگار سخت توصیف کند.

در نهایت در هشتم ربیع‌الاول سال ۲۶۰ قمری، مردم شهر سامرا خبر شهادت امام مظلوم شیعیان را در عنفوان جوانی شنیدند و بسیاری که تا دیروز محبت خود را غیرعلنی نشان می‌دادند دیگر نتوانستند در مقابل این میزان غم و اندوه تاب بیاورند و محبت رهبرشان را فریاد زدند.

معتمد عباسی که همواره از نفوذ معنوی و رهبری بی‌نظیر امام در جامعه نگران بود، زمانی که متوجه شد دیگر با ظلم و اختناق نمی‌تواند مانع حرکت امام گردد، مانند ستمگران پیش از خود به دسیسه قتل امام روی آورد و پنهانی ایشان را مسموم کرد.

دانشمند نامدار جهان تشیع، «طبرسی» در این خصوص تأکید می‌کند که بسیاری از دانشمندان گفته‌اند امام عسکری (ع) بر اثر مسمومیت به شهادت رسید و «کفعمی» و «محمد بن جریر بن رستم»، از دانشمندان دیگر شیعی نیز همین موضوع را عامل شهادت امام دانسته‌اند.

تلاش‌های امام حسن عسکری (ع) برای تداوم امامت و زنده بودن مهدویت

حکومت عباسی برای مشخص شدن جانشین امامت تلاش‌های بسیاری کرد و از هیچ ظلمی در این زمینه فروگذار نکرد، آن‌ها تمامی اخبار و روایات پیرامون وجود امام دوازدهم که حکومت‌های ظلم و جور جهان را نابود می‌کند پیگیری می‌کردند تا جایی که می‌دانستند این امام از نسل امام حسن عسکری (ع) است و به همین دلیل اقدامات متعددی انجام دادند؛ از جمله بازداشت یکی از کنیزان آن حضرت به مدت ۲ سال به دلیل احتمال داشتن حمل و دستور تقسیم میراث امام یازدهم بین مادر و برادر ایشان یعنی جعفر برای نمایش اینکه از امام فرزندی باقی نمانده است.

در مقابل، امام یازدهم که از این امر مطلع بودند نیز تدابیر و تلاش‌های فراوانی کردند که از جمله آن‌ها می‌توان به مخفی نگه داشتن امام مهدی (عج) از دیگران چه قبل و چه بعد از تولد اشاره کرد.

از سوی دیگر، امام حسن عسکری (ع) می‌دانستند جایی که برای اثبات امامت خود با وجود تمهیدات امام هادی (ع) و نیز به رغم حضور فیزیکی خود به این همه زحمت نیاز باشد، امام بعدی که غیبتی نیز در پیش دارد در این خصوص با چه مشکلی مواجه خواهد شد. لذا باید امام دوازدهم را به شیعیان خاص نشان می‌دادند و مدیریت این امر جز به تدبیر ایشان امکان نداشت.

«حسین بن ایوب بن نوح» به عنوان یکی از وکلای امام هادی (ع) در این خصوص گفته است: «ما چهل نفر بودیم که به اتفاق عثمان بن سعید عمری یکی از وکلای بعدی امام زمان (عج) برای پرسش از جانشین امام عسکری (ع) خدمت آن حضرت رسیدیم. عثمان بن سعید به پا خاست و گفت: می‌خواهم از موضوعی سوال کنم که تو نسبت به آن از من داناتری. امام (ع) او را امر به نشستن نمود و مدتی گذشت و پس از گفت‌وگویی مختصر، پسری نورانی که شبیه‌ترین مردم به امام عسکری (ع) بود وارد شد. امام (ع) فرمود: این امام شما بعد از من و جانشین من در میان شماست، فرمان او را اطاعت کنید و پس از من اختلاف نکنید!»

همچنین آماده کردن جامعه شیعه برای روبه‌رو شدن با دوران غیبت از دیگر اقدامات بسیار مهم امام یازدهم پیش از شهادت بود؛ چرا که جامعه‌ای که بیش از ۲۵۰ سال مستقیماً با امام معصوم در ارتباط بود، قطعاً آمادگی این را نداشت که به دوره‌ای بدون حضور امام و رهبر جامعه پا نهد.

تلاش‌های حکومت عباسی و بدخواهان دین خدا نیز برای شبهه‌افکنی، گمراه کردن و کشاندن مردم به بیراهه بی‌وقفه ادامه داشت و این خود نیازمند آن بود که ذهنیت جامعه برای شرایط جدید آماده گردد. مهم‌ترین اقدام و تدبیر امام عسکری (ع) در این خصوص گسترش شبکه وکالت و نمایندگی است که به صورت ویژه از زمان امام جواد (ع) آغاز شده بود.

تلاش‌های علمی و فرهنگی امام عسکری (ع)

در کنار این اقدامات، کوشش‌های امام عسکری (ع) برای حفظ دین خداوند و استمرار مسیر امامان پیش از ایشان نیز برگ درخشانی در زندگی پر برکت آن حضرت به شمار می‌آید که از جمله این تلاش‌ها می‌توان به تربیت شاگردان متعدد برای تقویت فکری و معنوی شبکه ارتباطی وکالت، رعایت تقیه در فعالیت‌ها، ارسال نامه‌ها و پیام‌ها به شیعیان از طریق پیک‌های مورد وثوق، پشتیبانی مالی از شیعیان و محبان، تشکیل حوزه علمیه و کوشش‌های علمی که به انقلابی فرهنگی در بسیاری از مناطق اسلامی منجر شد، ارتباط پنهانی با پیروان خود در مناطق مختلف و مبارزه با انحرافات فکری و عقیدتی اشاره کرد.

سفارش امام یازدهم به تعامل مثبت با سایر ادیان

حجت‌الاسلام حمیدرضا شریعتمداری در گفتگو با مهر، با بیان اینکه امام حسن عسکری (ع) در ۲۲ سالگی به امامت رسیدند و در ۲۸ سالگی به شهادت رسیدند، اظهار کرد: سال‌های زندگی در سامرا سخت‌ترین دوران زندگی ایشان بود و مانند پدر بزرگوارشان تا زمان شهادت در این شهر حضور داشتند.

وی افزود: منطقه‌ای که امام هادی (ع) و امام حسن عسکری (ع) در آن زندگی می‌کردند اردوگاه نظامی بود و همین موقعیت نظامی و تحت کنترل بودن برای امام مشکلاتی ایجاد کرده بود. از آنجا که اکثریت شیعیان در این شهر حضور نداشتند، امام نیز در میان یارانشان نبودند و این خود مشکلات ایشان را بیشتر می‌کرد.

این استاد دانشگاه ادامه داد: یکی از راه‌های ارتباط امام با یارانشان از طریق وکلایشان بود که برجسته‌ترین آن‌ها عثمان بن سعید عمری است؛ همان کسی که بعدها نخستین نایب خاص امام زمان (عج) شد و دومین راه ارتباطی از طریق نامه‌نگاری بود و گاهی دیدارهای حضوری نیز صورت می‌گرفت، هرچند امام خود اصحابشان را از دیدار منع می‌کردند تا ارتباطاتشان آشکار نگردد.

شریعتمداری گفت: علویان در زمان حیات امام یازدهم حرکت‌ها و قیام‌هایی داشتند که اغلب با شکست روبه‌رو شد و برخی نیز مورد تأیید ایشان نبود. اگرچه امام عسکری (ع) با همه این حرکت‌ها همراهی نداشتند اما در برابر خلفای عباسی موضع‌گیری‌های تندی داشتند و فعالیت‌های اجتماعی و علمی ایشان نیز در کنار فعالیت‌های سیاسی انجام می‌گرفت.

به گفته این عضو هیأت علمی دانشگاه ادیان، امام یازدهم محل تدفین خود را مکانی امن برای حضور همه گروه‌ها اعم از شیعیان و اهل سنت عنوان کردند و همواره در مکاتبات خود بر ارتباط مثبت شیعیان با سایر ادیان و مذاهب تأکید داشتند و ایشان همچنین یارانشان را به انتظار فرج دعوت می‌کردند تا جامعه را برای مهدویت آماده سازند.