به گزارش خبرنگار مهر، ابزارهای بیوتکنولوژی می‌توانند به طور مؤثر غذاهای با کیفیت و مغذی را برای کل منطقه به ارمغان بیاورند. روش‌هایی مانند انباشتن ژن در توسعه محصولاتی که دارای ویژگی‌های فنوتیپی چند عملکردی هستند اهمیت زیادی دارند.

حسین شیرزاد، تحلیلگر مسائل حوزه کشاورزی توسعه با طرح پرسش آیا محصولات اصلاح شده ژنتیکی برای کاهش پیامدهای تغییرات اقلیمی و سازگاری آب و هوا مفید هستند؟ در یادداشتی اختصاصی برای مهر نوشت، ادعاهای زیادی در مورد مزایای آب و هوایی GMOs ، هم از نظر مقاومت بیشتر محصولات در برابر آب و هوای شدید و هم در کمک به گیاهان برای جذب کربن بیشتر از جو فضا وجود دارد. برخی از متخصصان معتقدند که رشد بیشتر محصولات تراریخته مانند گندم در اتحادیه اروپا می‌تواند منجر به کاهش انتشارات میزان گازهای گلخانه‌ای در جهان شود. افزایش در GMOهای اتحادیه اروپا باعث افزایش بازده محصول می‌شود که به اتحادیه اجازه می‌دهد محصولات بیشتری را برای خود تهیه کند. این امر می‌تواند منجر به کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای معادل بیش از ۷ درصد از انتشار گازهای گلخانه‌ای اتحادیه اروپا و کاهش جنگل زدایی در کشاورزی شود.

کشاورزی حداقل سه‌چهارم جنگل‌زدایی را در سراسر جهان به همراه دارد و جنگل‌ها برای پرورش حیوانات و کشت محصولاتی مانند دانه سویا پاک‌سازی می‌شوند کشاورزی حداقل سه‌چهارم جنگل‌زدایی را در سراسر جهان به همراه دارد و جنگل‌ها برای پرورش حیوانات و کشت محصولاتی مانند دانه سویا پاک‌سازی می‌شوند. مطالعه دیگری که در سال ۲۰۱۸ میلادی منتشر شد به تأثیرات زیست‌محیطی محصولات تراریخته مانند ذرت، پنبه و دانه‌های سویا بر استفاده از آفت کش‌ها و انتشار CO۲ در کشورهای مختلف طی سال‌های ۱۹۹۶-۲۰۱۶ پرداخت. این مطالعه، مطالعات قبلی در مورد استفاده از سوخت و سیستم‌های خاک‌ورزی یعنی آماده‌سازی زمین برای محصولات کشاورزی را به همراه شواهدی در مورد تأثیر استفاده از محصولات تراریخته بر این شیوه‌ها ترکیب کرد.

همچنین بررسی‌های استفاده از آفت کش‌ها در سطح مزرعه و ملی را مورد بررسی قرار داد و نشان داد که استفاده از فناوری مقاوم در برابر حشرات تراریخته و مقاوم به علف‌کش، سمپاشی با آفت‌کش‌ها را تا ۸ درصد کاهش داد. در نتیجه، اثرات زیست محیطی استفاده از علف کش‌ها و حشره کش‌ها کاهش می‌یابد. همچنین منجر به کاهش مصرف سوخت و تغییرات خاک‌ورزی شد که باعث «کاهش قابل توجهی» در انتشار گازهای گلخانه‌ای از مناطق کشت محصولات تراریخته شد. محققان با ترکیب ارقام کاهش مصرف سوخت و افزایش ذخیره کربن در خاک، گفتند که کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای معادل خروج تقریباً ۱۷ میلیون خودرو از جاده به مدت یک سال است.

یک مطالعه و مروری در سال ۲۰۱۱ نشان داد که محصولات تراریخته می‌توانند اثرات کشاورزی بر تنوع زیستی را به طرق مختلف کاهش دهند، مانند کاهش استفاده از حشره کش‌ها و افزایش عملکرد محصولات برای کاهش فشار برای تغییر زمین بیشتر برای رشد محصولات. همچنین مطالعه‌ای در سال ۲۰۲۱ ارتباط بین رشد محصولات تراریخته و استفاده از علف‌کش گلیفوسیت را با افزایش ترسیب کربن خاک در استانی از کانادا نشان داد. با این حال، یک مطالعه متفاوت نشان داد، استفاده از علف‌کش باعث کاهش تنوع زیستی خاک در مزارع موز در مارتینیک، جزیره‌ای در دریای کارائیب شد. البته هنوز تحقیقات بیشتری برای تعیین مزایای احتمالی آب و هوا یا تأثیرات منفی مورد نیاز است.

غلات مورد تأیید تجاری و صفات تجاری آنها کدامند؟

طبق گزارشات ISAAA (سرویس بین‌المللی برای دستیابی به کاربردهای کشاورزی-بیوتکنولوژی) برخی از محصولات مهم غلات مانند ذرت، برنج و گندم برای صفات تجاری ویژه آنها مورد تأیید هستند. ذرت دومین محصول زراعی تراریخته در جهان است و ایالات متحده کشت کننده و تولیدکننده عمده ذرت تراریخته است. ذرت عمدتاً برای تحمل علف‌کش و مقاومت به حشرات اصلاح ژنتیکی شده است ذرت دومین محصول زراعی تراریخته در جهان است و ایالات متحده کشت کننده و تولیدکننده عمده ذرت تراریخته است. ذرت عمدتاً برای تحمل علف‌کش و مقاومت به حشرات اصلاح ژنتیکی شده است. چندین ذرت تجاری GM با ویژگی‌های فوق‌الذکر در حال کشت هستند.

برنج نیز مانند ذرت از نظر ژنتیکی برای تحمل علف‌کش و مقاومت به حشرات اصلاح شده است. برنج Liberty Link™ توسعه یافته یک رقم مقاوم به علف کش است که اولین بار در سال ۲۰۰۰ در آمریکا تصویب شد و بعداً سایر کشورها نیز تأیید کردند. این نوع برنج به تأیید کشورهایی مانند کانادا، آرژانتین، استرالیا، کلمبیا، هندوراس، مکزیک، نیوزیلند، فیلیپین و… نیز رسیده است. برنج GM مقاوم به حشرات تجاری موجود BT Shanyou ۶۳ است که سال ۲۰۰۹ توسط چین تأیید شد. یکی دیگر از برنج‌های GM با ویژگی مشابه در سال ۲۰۱۸ در ایالات متحده به تأیید رسید. معروف ترین برنج GM برنج طلایی است. این رقم برنج برای کشت در فیلیپین در سال ۲۰۱۸ پذیرفته شد، اما در سال‌های ۲۰۱۷-۲۰۱۸، ایالات متحده آمریکا، کانادا، استرالیا و نیوزلند نیز این مورد را به عنوان غذا و خوراک تأیید کردند.

گندم Roundup Ready، گونه‌ای مقاوم در برابر علف کش گلیفوسیت، تنها گندم تراریخته در جهان است. در ابتدا، در سال ۲۰۰۴، حداقل ۴ کشور از جمله استرالیا، کلمبیا، نیوزلند و ایالات متحده این مورد را برای استفاده مستقیم و فرآوری به عنوان غذا تأیید کردند.

تراریخته‌ های روغنی و ویژگی‌های آنها

در بین محصولات دانه روغنی، سویا، کلزا و آفتابگردان اهمیت بیشتری دارند. سویا پذیرفته‌شده‌ترین محصول تراریخته در کل جهان است. استفاده از آن به عنوان غذا و خوراک در بیش از ۲۰ کشور تأیید شده است.

همچنین سویای Verdeca HB۴ یک سویای تراریخته مقاوم به استرس غیر زیستی است که در چندین کشور برای اهداف غذایی و خوراک مورد تأیید قرار گرفته است.

اصلاح ژنتیکی در کلزای آرژانتینی بیشتر بر روی تحمل علف کش متمرکز است. گلرنگ تراریخته نخست فقط برای کشت در استرالیا پذیرفته شد و در سال ۲۰۱۸ برای اهداف غذایی و خوراک مورد تأیید قرار گرفت.

مهمترین سبزیجات و میوه‌های تجاری تراریخته در جهان

سبزیجات و میوه‌های مهم تجاری عبارتند از سیب زمینی، گوجه فرنگی، بادمجان، لوبیا معمولی، کدو حلوایی، سیب، پاپایا، آلو و آناناس. صفت اولیه سیب زمینی که برای سیب زمینی تراریخته متمرکز شد، کیفیت محصول اصلاح شده بود. چندین سیب زمینی تراریخته با کیفیت محصول اصلاح شده با ظرفیت مقاومت در برابر بیماری مورد مطالعه قرار گرفت.

چین ۲ نوع گوجه فرنگی تراریخته را برای کشت و مصارف خانگی با تأخیر در رسیدن در سال ۱۹۹۷ و ۱۹۹۹ تأیید کرد که توسط دانشگاه کشاورزی این کشور و مؤسسه میکروبیولوژی توسعه داده شد. همچنین شرکت فناوری DNA گیاهی ایالات متحده آمریکا با کاهش دوره رشد گوجه فرنگی تراریخته دیگری تولید کرد که منجر به کاهش تولید اتیلن می‌شود و در نتیجه رسیدن میوه را به تأخیر می‌اندازد.

برزیل و اندونزی از جمله کشورهایی هستند که نیشکر تراریخته را کشت می‌کنند. برزیل کشت نیشکر تراریخته مقاوم به حشرات و استفاده از آن را برای اهداف غذایی و خوراک از سال ۲۰۱۷ تأیید کرد برزیل و اندونزی نیز از جمله کشورهایی هستند که نیشکر تراریخته را کشت می‌کنند. برزیل کشت نیشکر تراریخته مقاوم به حشرات و استفاده از آن را برای اهداف غذایی و خوراک از سال ۲۰۱۷ تأیید کرد. کانادا و ایالات متحده استفاده از آن را به عنوان غذا تأیید کرده‌اند. از سوی دیگر، اندونزی کشت نیشکر تراریخته مقاوم به خشکی را پذیرفته و از سال ۲۰۱۱ به عنوان غذا و فرآوری محصولات غذایی مورد استفاده قرار گرفت.

سال ۲۰۰۵ چغندر قند تراریخته در استرالیا و ایالات متحده آمریکا و در سال ۲۰۰۷ در ژاپن مورد تأیید قرار گرفتند. با این حال، استرالیا، کانادا، چین، کلمبیا، اتحادیه اروپا، ژاپن، مکزیک، نیوزیلند، فیلیپین، روسیه، سنگاپور، کره جنوبی، تایوان و ایالات متحده استفاده مستقیم از آن را تأیید کرده‌اند.

اقتصاد سیاسی بین‌المللی سرمایه داری در حال گسترش در GMOs

از منظر اقتصاد سیاسی، یک فناوری جدید با چالش‌ها و اعتراض‌هایی روبه‌رو است، زیرا ورود آن طبیعتاً برنده‌ها و بازنده‌هایی را ایجاد می‌کند. افراد و گروه‌ها تلاش خواهند کرد تا توانایی خود را برای تأثیرگذاری بر تصمیمات دولت افزایش دهند. اصطلاح «بیوتکنولوژی کشاورزی» به استفاده از موجودات زنده گیاهی یا اجزای آنها در توسعه، تولید و توزیع محصولات غذایی و خوراک دام اشاره دارد. برخلاف تصور غلط رایج که نوآوری امری جدید و اخیر است، بیوتکنولوژی برای هزاران سال توسط کشاورزان برای افزایش بازده محصولات استفاده شده است.

این افزایش محصول نه تنها مستلزم افزایش کمیت، بلکه بهبود کیفیت است که به پایداری عرضه مواد غذایی کمک می‌کند، بنابراین برای تأمین تقاضای غذا ضروری است. در نتیجه این مزایای قابل توجه، بیوتکنولوژی به عنوان روش اولیه برای درمان ناامنی غذایی مورد استفاده قرار می‌گیرد. این ادعا با شیوع ارگانیسم‌های اصلاح‌شده ژنتیکی (GMOs) پشتیبانی می‌شود، که ارگانیسم‌هایی هستند که DNA آنها در آزمایشگاه برای افزایش بیان صفات مطلوب که یکی از آنها تولید غذا است، تغییر داده شده است.

با توجه به اینکه ژن انتخاب شده برای اصلاح می‌تواند محتوای ویتامین، مواد معدنی یا اسیدهای چرب غذای اصلاح شده را افزایش یا کاهش دهد، این باور وجود دارد که GMOs می‌تواند به افزایش ارزش غذایی محصول در این زمینه کمک کند. برای رفع ناامنی غذایی تراریخته‌ها همچنین هزینه‌های استفاده از نهاده‌های تولید را برای تولیدکنندگان کاهش می‌دهند زیرا برای تولید همان محصول به زمین، آب و آفت کش‌های کمتری نیاز دارند با توجه به اینکه ژن انتخاب شده برای اصلاح می‌تواند محتوای ویتامین، مواد معدنی یا اسیدهای چرب غذای اصلاح شده را افزایش یا کاهش دهد، این باور وجود دارد که GMOs می‌تواند به افزایش ارزش غذایی محصول در این زمینه کمک کند. برای رفع ناامنی غذایی GMOها همچنین هزینه‌های استفاده از نهاده‌های تولید را برای تولیدکنندگان کاهش می‌دهند زیرا برای تولید همان محصول به زمین، آب و آفت کش‌های کمتری نیاز دارند. به عنوان مثال، بر اساس مطالعات کارائیبی، قیمت کالاهای اساسی مانند ذرت، چغندر و سویا تا ۳۰ درصد کاهش یافته است. بنابراین، منطقی است که غذاهای GMO ارزان‌تر باشند که اجازه می‌دهد تا هدف امنیت غذایی از طریق ارائه غذای مقرون به صرفه و در دسترس برای همه محقق شود.

گذار به محصولات تراریخته می‌تواند تولید جهانی غذا را با فعالیت‌های چند شرکت کلیدی هماهنگ کند. از نقطه نظر اقتصادی، با ایجاد پتانسیل شکست تک نقطه‌ای، امنیت غذایی بلندمدت را به خطر می‌اندازد. اگر آن شرکت شکست بخورد، محصولی که ارائه می‌کند برای افرادی که به آن محصول وابسته هستند در دسترس نخواهد بود. در این میان، نگرانی‌هایی نیز در مورد تأثیرات زیست‌محیطی و بهداشتی GMOها و همچنین تأثیر آنها بر روش‌های کشاورزی سنتی و مسائل مربوط به پتنت بذر و وابستگی کشاورزان به شرکت‌ها مطرح شده است. دولت‌های کشورهای در حال توسعه به روش‌های مختلف به این نگرانی‌ها پاسخ می‌دهند و برخی محصولات تراریخته را کاملاً ممنوع می‌کنند، برخی از آنها استقبال می‌کنند و برخی دیگر تلاش می‌کنند بین نگرانی‌ها و نیازهای همه طرف‌ها تعادل پیدا کنند.

کشورهای در حال توسعه به آرامی قوانین مصوب را افزایش می‌دهند و درها را برای تحقیق و تجاری سازی محصولات GMO باز می‌کنند. در حالی که این کشورها به دنبال گسترش بازارهای صادراتی خود، بهبود شرایط زندگی داخلی و رفع ناامنی غذایی در پی درگیری‌ها و تغییرات آب و هوایی هستند، برخی راه حل را در محصولات دستکاری شده ژنتیکی می‌بینند. این امر به احتمال زیاد بحث‌های شدید را در مورد بیوتکنولوژی گسترش می‌دهد، زیرا GMOها در خط مقدم سیاست‌های غذایی و کشاورزی در کشورهای در حال توسعه قرار می‌گیرند و در مواردی که قوانین جدید یا در حال ظهور برای تأیید استفاده از GMOs وجود دارد، یک یا چند شرکت وجود دارد که به دنبال تأیید برای بذر خود هستند.

بحث کلیدی ارائه شده توسط شرکت‌ها این است که بهبود عملکرد و کاهش هزینه‌های تولید می‌تواند به کشاورزان خرده مالک و بازارهای صادراتی کمک کند. در کشورهای در حال توسعه که به دنبال رشد اقتصاد خود هستند، چنین استدلال‌هایی به طور فزاینده‌ای حامیانی را به خود جلب می‌کنند.

در آسیای جنوب شرقی GMOها به عنوان ابزاری برای مقابله با ناامنی غذایی در حال رشد مورد حمایت قرار گرفته‌اند. کشورهای آفریقایی به طور خاص موضوع اصلی این بحث محوری شده‌اند، زیرا بسیاری از بخش‌های این قاره در معرض خشکسالی یا درگیری‌های داخلی هستند که می‌تواند منجر به قحطی یا شرایط نزدیک به قحطی شود.

بحث GMO همچنین در مناطقی که با چالش‌های زیست محیطی روبه‌رو هستند هم برجسته است؛ این شامل آسیا و اقیانوسیه می‌شود، جایی که زمین‌های قابل کشت به دلیل افزایش بلایای طبیعی و افزایش سطح دریاها به سرعت در حال تغییر هستند. کشورهایی مانند کامبوج، چین، اندونزی، تایلند و فیلیپین طیف وسیعی از نگرش‌ها را نسبت به محصولات دستکاری شده ژنتیکی در بر می‌گیرند و مناطقی مانند آمریکای لاتین که از سال ۲۰۱۶ تقریباً ۴۵ درصد از محصولات بیوتکنولوژی را در سراسر جهان به خود اختصاص داده است.

طبق خدمات بین‌المللی برای دستیابی به کاربردهای کشاورزی-بیوتکنولوژی، در حال حاضر برای تأثیراتی که تغییر آب و هوا بر توانایی آنها برای رشد مواد غذایی در آینده خواهد داشت آماده می‌شوند. به هر حال در سرتاسر جهان، کشورهای در حال توسعه طیفی را از آغوش باز نسبت به GMO تا خصومت آشکار را پوشش می‌دهند. ملاحظات ارائه شده توسط هر دولت به شدت متناسب با نیازهای محلی، اقتصاد و ادراک عمومی است. آنچه از بررسی طیف نگرش‌ها مشخص است، وقتی صحبت از نقش GMOs در کشورهای در حال توسعه به میان می‌آید، رویکرد یکسانی برای همه وجود ندارد.

پیشگامان پذیرش فناوری تراریخته‌ها

در منطقه آسیا و اقیانوسیه، فیلیپین به عنوان پیشگام در پذیرش فناوری GMO در کشورهای در حال توسعه در نظر گرفته می‌شود. اولین محصولات GMO که در آسیا کاشته شد، سال ۲۰۰۲ در فیلیپین بود. ذرت اصلاح شده ژنتیکی محصول غالب در کشور است، به طوری که ۶۵ درصد از کشاورزان ذرت، گونه‌های GMO را انتخاب می‌کنند و انتظار می‌رود همکاری‌های بخش دولتی و خصوصی منجر به تجاری سازی برنج طلایی و گونه‌های GMO پنبه، بادمجان و پاپایا شود.

فیلیپین اغلب به عنوان نمونه‌ای از میان کشورهای جهان استفاده می‌شود که چگونه پذیرش GMOs می‌تواند درآمد کشاورزان را در یک کشور در حال توسعه بهبود ببخشد. متخصصان مطالعه‌ای را در مورد مزایای اقتصادی استفاده از ذرت تراریخته در ایالات متحده انجام دادند و دریافت که ذرت تراریخته ۶.۸ میلیارد دلار ارزش اضافی ایجاد می‌کند این بدان معناست که کشاورزان ذرت کار، از آفت کش‌های کمتری در مزارع ذرت خود استفاده می‌کنند.

یکی از موفق‌ترین محصولات تراریخته که اغلب نادیده گرفته می‌شود، پاپایای تراریخته مقاوم به حشرات در هاوایی است. در اوایل دهه ۱۹۹۰، ویروس لکه حلقه تقریباً تمام تولید پاپایای هاوایی را آلوده کرده بود و باعث شد تولید از ۵۸ میلیون پوند در سال ۱۹۹۳ به ۳۵ میلیون پوند فقط در ۵ سال بعد کاهش یابد. این کاهش تولید ۱۷ میلیون دلار در سال برآورد شده است. پاپایای مقاوم به ویروس اصلاح شده ژنتیکی باعث شد که تولید هاوایی به حالت عادی بازگردد، زیرا تقریباً همه تولیدکنندگان پاپایا از پاپایای تراریخته استفاده کردند.

یکی از مهمترین مزایای اقتصادی شناسایی شده از تجاری سازی محصولات تراریخته، استفاده از پنبه تراریخته در هند است. خانواده‌های مزرعه‌دار آنجا شاهد افزایش ۱۳۴ درصدی درآمد خانوارشان بوده‌اند. در چین، پنبه تراریخته درآمد سالانه کشاورزان را ۵۰۰ دلار آمریکا در هکتار افزایش داد یکی از مهمترین مزایای اقتصادی شناسایی شده از تجاری سازی محصولات تراریخته، استفاده از پنبه تراریخته در هند است. خانواده‌های مزرعه‌دار آنجا شاهد افزایش ۱۳۴ درصدی درآمد خانوارشان بوده‌اند. در چین، پنبه تراریخته درآمد سالانه کشاورزان را ۵۰۰ دلار آمریکا در هکتار افزایش داد. در بورکینافاسو، کشاورزان پنبه تراریخته ۸۰ دلار آمریکا در هکتار بیشتر از کشاورزان پنبه غیرتراریخته دریافت کردند. در فیلیپین، کشاورزان ذرت تراریخته درآمد خالص سالانه ۶۰۰ دلار آمریکا در مقابل ۴۰۰ دلار آمریکا برای کشاورزان ذرت غیر تراریخته دارند.

مزایای زیست محیطی محصولات تراریخته ناشی از کاهش کاربردهای شیمیایی است. در هند، کشاورزان پنبه ۵۰ تا ۶۰ درصد محصول خود را به دلیل هجوم حشرات از دست می‌دهند. کسانی که پنبه تراریخته تولید می‌کنند، آفت کش‌ها را برای کنترل حشرات تا ۴۱ درصد کاهش داده‌اند. کشاورزان پنبه کار در چین معمولاً در هر فصل برای کنترل حشرات در مزارع ۳۰ بار این مزارع را سم‌پاشی می‌کردند. این استفاده با محصولات تراریخته حدود ۹۰ درصد کاهش یافته است.

سلامت انسان نیز پس از پذیرش محصولات تراریخته مزایای بسیار زیادی را تجربه کرده است. بیشتر کاربردهای شیمیایی در کشورهای در حال توسعه توسط کشاورزانی انجام می‌شود که در مزارع با پیراهن‌های آستین کوتاه قدم می‌زنند، گاهی اوقات با پای برهنه، مواد شیمیایی را از کوله پشتی می‌پاشند. مطالعه استفاده از مواد شیمیایی با کشاورزان پنبه تراریخته در هند نشان داد که موارد مسمومیت با آفت کش‌ها ۲.۴ تا ۹ میلیون مورد در سال کاهش می‌یابد.

نتایج مشابهی در بورکینافاسو مشاهده شد که در آن تخمین زده می‌شود که پنبه تراریخته منجر به ۳۰ هزار مورد کمتر مسمومیت با آفت‌کش‌ها در سال می‌شود. مطالعه‌ای در مورد پذیرش ذرت تراریخته در آفریقای جنوبی نشان داد که کشاورزان زن غالب پذیرندگان هستند و آنها ۱۰ تا ۱۲ روز کمتر در فصل را در زیر نور آفتاب داغ به مبارزه با علف‌های هرز می‌گذرانند.