وی گفت: کارکرد دوم، تولید و انتشار آثار علمی است؛ خروجی پژوهش‌ها شامل مقالات، کتاب و انتقال مفاهیم علمی به عموم مردم می‌شود. سومین کارکرد، تولید فناوری‌ها و محصولات پایه است که برای نمونه می‌توان به حوزه هوش مصنوعی اشاره کرد.  

وی خاطرنشان کرد: چهارمین کارکرد بنیاد، انجام پژوهش‌هایی است که به حل مسائل و اولویت‌های جامعه می‌پردازد. پنجم، توسعه دیپلماسی علمی یا همان همکاری‌های بین‌المللی است. ششمین کارکرد، دریافت، داوری و حمایت از طرح‌های پژوهشی به صورت اتوماسیون و در یک سامانه چابک است. در نهایت، کارکرد هفتم ایفای نقش واسطه برای هر وزارتخانه یا سازمان دولتی است که بخواهد از پژوهش حمایت کند.

سرمایه‌گذاری در حوزه‌های ویژه  

سلطانی ادامه داد: در سه حوزه کوانتوم، میکروالکترونیک و هوش مصنوعی سرمایه‌گذاری‌های گسترده‌ای صورت گرفته است. معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، زیرساخت‌های این حوزه‌ها را از طریق سه ستاد تخصصی فراهم کرده و بنیاد ملی علم ایران از طرح‌های پژوهشی و آموزشی آنها حمایت می‌کند.  

سلطانی تصریح کرد: به عنوان نمونه، در حوزه کوانتوم، اواخر سال گذشته 16 درس مصوب شد که از مهر امسال در 12 دانشگاه کشور ارائه می‌شود. همچنین از پنج طرح پژوهشی شاخص در این حوزه حمایت کرده‌ایم و فراخوان بعدی را تا پایان سال با همکاری ستاد کوانتوم منتشر خواهیم کرد.

فراخوان‌های هوش مصنوعی و استقبال گسترده  

وی افزود: در حوزه هوش مصنوعی، تابستان امسال فراخوانی برای ارائه دروس منتشر شد که با استقبال چشمگیری روبه‌رو شد و بیش از 100 طرح ارسال گردید. برخی از این طرح‌ها از مهرماه آغاز شده و بقیه در نیمسال دوم ارائه می‌شوند. سال گذشته نیز فراخوان ویژه رشته هوش مصنوعی داشتیم و نیمه دوم امسال فراخوان "کاربردهای هوش مصنوعی در علوم پزشکی" را خواهیم داشت.

حمایت ویژه از رساله‌های پیشرو  

رئیس بنیاد ملی علم ایران گفت: سه حوزه کوانتوم، میکروالکترونیک و هوش مصنوعی جزو رساله‌های پیشرو محسوب می‌شوند. هر رساله دکترا در این حوزه‌ها که موفق به اخذ تأیید داوری شود، 400 میلیون تومان حمایت برای دانشجو دریافت می‌کند. این روند از آذر پارسال آغاز شده و تاکنون تعداد زیادی طرح به دست ما رسیده است.

حمایت از همه حوزه‌های علمی و سهم علوم انسانی و هنر  

سلطانی توضیح داد: حمایت‌های بنیاد ملی علم ایران همه حوزه‌های علمی را شامل می‌شود. ما علم را در شش دسته اصلی طبقه‌بندی کرده‌ایم: علوم پایه، فنی و مهندسی، کشاورزی، پزشکی، علوم انسانی و اجتماعی و هنر، و همچنین علوم و معارف دینی.  

وی گفت: حدود 11 درصد حمایت‌ها به علوم انسانی، اجتماعی و هنر اختصاص دارد. در حوزه هنر، اعضای هیئت علمی رشته‌های هنر، دانشجویان دکترای این رشته و محققان می‌توانند طرح ارائه کنند. گرچه تاکنون استقبال پژوهشگران هنر کمتر از سایر حوزه‌ها بوده و اولویت خاصی برای رشته‌های هنر اعلام نکرده‌ایم، اما بنیاد همه طرح‌های معتبر را دریافت و بررسی می‌کند. در پنج سال گذشته نیز تعدادی طرح در رشته‌های مختلف هنری مورد حمایت قرار گرفته است. هنر به عنوان یک حوزه مستقل، همچنان جزو اولویت‌های بنیاد به شمار می‌آید و ما انتظار داریم پژوهشگران فعال‌تری در این حوزه حضور یابند.

حمایت از طرح‌های هنری و همکاری با دانشگاه‌ها 
 
رئیس بنیاد ملی علم ایران، با اشاره به حمایت از طرح‌های پژوهشی هنری گفت: تعدادی از دانشگاه‌های هنر، از جمله دانشکده هنر دانشگاه تهران، دانشگاه هنر تهران، دانشگاه هنر تبریز، دانشگاه هنر اصفهان و دانشگاه سوره، طرح‌های خوبی به بنیاد ارسال کرده‌اند. من شخصاً این طرح‌ها را بررسی می‌کنم و حتی با دانشگاه سوره نیز تفاهم‌نامه‌ای برای "ماموریت‌گرایی" امضا کرده‌ایم تا طرح‌های آن‌ها 1.5 برابر بیشتر مورد حمایت قرار گیرد.

لزوم فعال‌سازی ارتباط پژوهشگران با رسانه‌ها  

وی ادامه داد: در بخش اول صحبت‌هایم گفتم که انتشار فراخوان‌ها بسیار مهم است، اما مرحله بعد این است که پس از دریافت طرح‌های خام و گاه مبهم، ارتباط مستقیم با پژوهشگر برقرار شود تا محتوای کامل و قابل انتشار برای مردم فراهم گردد. به نظر من این ارتباط باید قوی‌تر شود و مرکز شما نیز در این زمینه نقش فعالتری داشته باشد. ما آماده‌ایم خبرنگاران را—پس از اخذ اجازه از استاد راهبر پروژه—با پژوهشگران مرتبط کنیم، به ویژه برای طرح‌هایی که به پایان رسیده‌اند و محتوای آن‌ها کامل است. حتی می‌توان این کار را به صورت منظم انجام داد، مثلاً هفته‌ای یا ماهی یک بار، تا روابط عمومی بنیاد کار اطلاع‌رسانی را بر عهده بگیرد.

جایگاه بنیاد ملی علم ایران در مقایسه بین‌المللی
  
سلطانی گفت: بررسی‌ها نشان می‌دهد دست‌کم 70 کشور جهان نهاد مشابه بنیاد ملی علم ایران دارند. ایجاد این نهاد در ایران نیز با الهام از الگوی سایر کشورها انجام شده است. در دنیا معمولاً نام این نهادها "بنیاد علم" (Science Foundation)، "بنیاد پژوهش" (Research Foundation) یا "شورای پژوهش" (Research Council) است. بسیاری از کشورهای اروپایی، آمریکا و کانادا چنین نهادی دارند و در برخی کشورها حوزه‌هایی مانند علوم پزشکی به صورت مستقل اداره می‌شوند.

عضویت در شبکه جهانی نهادهای حامی پژوهش
  
وی افزود: این نهادها عموماً تامین‌کننده مالی پژوهش هستند و در اغلب کشورهای جهان فعال‌اند. ما نیز عضو تشکل بین‌المللی "GRC" هستیم. با این حال اگر بودجه بنیاد ایران را با بسیاری از کشورها مقایسه کنیم، رقم ما پایین‌تر است. گاهی در کشورهایی که از نظر اقتصادی قدرتمند هستند، دولت بودجه بیشتری اختصاص می‌دهد، اما در ایران به دلیل کمبود منابع، این امکان کمتر فراهم شده است.

تخصیص بودجه و ظرفیت افزایش حمایت‌ها  

رئیس بنیاد ملی علم ایران تصریح کرد: امسال معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری برنامه‌های ما را پذیرفته و از هزار میلیارد تومان درخواستی ما، تخصیص 600 میلیارد تومان را قطعی کرده است. با این حال ظرفیت دریافت و داوری طرح‌ها تعیین‌کننده میزان نهایی حمایت‌هاست.  

سال گذشته 5000 طرح دریافت کردیم که پس از داوری، 430 میلیارد تومان آن‌ها مصوب شد. امسال اگر همین تعداد طرح دریافت شود، مبلغ مصوب به 600 میلیارد تومان می‌رسد و اگر تعداد بیشتری طرح ارائه شود، این رقم می‌تواند تا هزار میلیارد تومان افزایش یابد. بر اساس آمار روزانه، پیش‌بینی می‌کنیم تعداد طرح‌های امسال به حدود 6500 برسد.

افزایش ظرفیت پذیرش طرح‌های پژوهشی
  
علی‌محمد سلطانی، رئیس بنیاد ملی علم ایران، گفت: در حال حاضر بین 30 تا 35 درصد طرح‌های ارسالی به بنیاد تصویب می‌شود. هر چه ورودی طرح‌ها بیشتر باشد و دانشگاه‌ها فعال‌تر شوند، امکان حمایت گسترده‌تری فراهم خواهد شد. از ابتدای مهر، سفرهای استانی بنیاد آغاز می‌شود. در این سفرها به استان‌ها، به‌ویژه مناطق کمتر آشنا با بنیاد، اطلاع‌رسانی می‌کنیم تا تعداد بیشتری طرح ارسال شود. در تهران بسیاری از پژوهشگران بنیاد را می‌شناسند، اما در برخی استان‌ها آگاهی کمتری وجود دارد و این سفرها می‌تواند ظرفیت بالقوه را فعال کند.

اولویت‌های برنامه هفتم توسعه در بخش علم  

وی با اشاره به اولویت‌های مندرج در بند «پ» ماده 97 قانون برنامه هفتم توسعه افزود: «این اولویت‌ها شامل هوش مصنوعی، کوانتوم، میکروالکترونیک، ریزفناوری (منظور نانوفناوری است)، علوم شناختی و یک حوزه ششم مرتبط با فناوری‌های نو است. در همین راستا، بنیاد رساله‌های پیشرو را تعریف کرده که حمایت‌های بیشتری دریافت می‌کنند.  

وی ادامه داد: برای رساله‌های دکترای عادی، حمایت 288 میلیون تومانی (به همراه گرنت تجهیزات) در نظر گرفته شده، اما اگر رساله در یکی از این حوزه‌های اولویت‌دار باشد، حمایت تا 400 میلیون تومان افزایش می‌یابد. بخش زیادی از فراخوان‌های بنیاد نیز در همین حوزه‌ها منتشر می‌شود.

روند داوری و کاهش زمان بررسی طرح‌ها  

سلطانی درباره فرایند داوری طرح‌ها توضیح داد: «پس از ثبت اطلاعات کامل در سامانه، طرح در کارگروه تخصصی مرتبط (فنی و مهندسی، علوم انسانی و...) ارزیابی اولیه و غربال‌گری می‌شود. سپس برای هر طرح دست‌کم سه داور علمی تعیین می‌کنیم، اما معمولاً پنج داور مشخص می‌شود تا در صورت عدم پذیرش یا تأخیر، کار متوقف نشود. داوران، استادان سراسر کشور هستند که در مهلت دو هفته‌ای نظر تخصصی خود را ارائه می‌کنند.  

نتایج داوری در سامانه ثبت و دوباره در کارگروه بررسی می‌شود تا تصمیم نهایی گرفته شود. دلیل کوتاه شدن زمان داوری—که اکنون به طور میانگین به حدود 90 روز رسیده—افزایش همکاری داوران و برگزاری هفتگی جلسات کارگروه‌هاست. اکنون هیچ طرح آماده‌ای بیش از یک هفته در انتظار بررسی کارگروه نمی‌ماند. در حالی‌که در بسیاری کشورها، داوری‌ها معمولاً بین سه تا شش ماه، و گاه حتی تا یک سال، زمان می‌برد.

فراخوان‌های تخصصی و همکاری با ستادهای علمی
  
وی یادآور شد: فراخوان‌های متنوعی در رشته‌های اولویت‌دار منتشر کرده‌ایم؛ از جمله فراخوان پزشکی دقیق که عمدتاً به زیست‌فناوری مرتبط است، فراخوان زیست‌فناوری پزشکی، دروس آموزشی در حوزه هوش مصنوعی و کوانتوم، و فراخوان مشترک با ستاد نانو. همچنین ستاد علوم شناختی که در حال بازسازی است، به‌زودی همکاری خود را با بنیاد آغاز خواهد کرد.