مدیران اپراتورها اذعان می‌کنند که تاب‌آوری سایت‌های موبایل در برابر قطع برق بسیار محدود است و بخش زیادی از ظرفیت شبکه تنها با اتکای مستقیم به برق پایدار زنده می‌ماند. آن‌گونه که مدیرعامل ایرانسل به‌تازگی اعلام کرد، نزدیک به 10 درصد ترافیک روزانه در ایران تنها به دلیل خاموشی و قطع برق از دست می‌رود؛ رقمی که اگر در مقیاس ملی محاسبه شود معادل میلیون‌ها گیگابایت داده‌ای است که هر روز ناپدید می‌شود.

*باتری‌ها و ژنراتورهایی که روزانه تلف می‌شوند!

پشت این آمار، واقعیتی ساده اما تلخ قرار دارد؛ باتری‌های پشتیبان که در سایت‌های موبایل نصب شده‌اند با توجه به استانداردهای لحاظ شده برای آنها که اصولا در برابر قطعی‌های مکرر تاب‌آور نیستند، تنها برای یکی دو ساعت دوام می‌آورند. 

بنابراین وقتی خاموشی‌ها طولانی‌تر شود، هیچ ابزاری برای حفظ سرویس باقی نمی‌ماند و آنتن‌های موبایل یکی پس از دیگری از دسترس خارج می‌شوند. ژنراتورهای دیزلی هم که می‌توانند بخش کوچکی از بار را جبران کنند، هزینه‌های هنگفتی دارند و تأمین سوخت آنها در مقیاس گسترده تقریباً غیرممکن است. 

در شرایطی که امر واردات تجهیزات پشتیبان مطابق با استانداردهای روز جهانی و ظرفیت‌های بالا، برای حمایت از تولیدات داخلی، با موانع جدی روبه‌روست، اپراتورها توان سرمایه‌گذاری در ارتقای پایداری انرژی را ندارند و نتیجه آن چیزی جز افزایش شکاف میان نیاز مصرف‌کنندگان و ظرفیت شبکه نیست.

*تجربه‌های جهانی از آفریقای جنوبی تا پاکستان و بنگلادش

مقایسه با دیگر کشورهایی که گرفتار بحران انرژی هستند نشان می‌دهد مسیر ایران تا چه اندازه پرخطر است. در آفریقای جنوبی، خاموشی‌های برنامه‌ریزی‌شده به پدیده‌ای عادی تبدیل شده و اپراتورها برای بقا مجبور شده‌اند میلیاردها دلار صرف نصب ژنراتور و باتری‌های جدید کنند. حتی گزارش‌هایی وجود دارد که برخی شرکت‌ها برای جلوگیری از سرقت، باتری‌ها را در محفظه‌های بتنی دفن کرده‌اند. 

در پاکستان، شرکت‌های بزرگ مخابراتی همچون  Jazzبه سراغ راه‌حل‌های خورشیدی رفته و هزاران سایت خود را سولاریزه کرده‌اند تا فشار خاموشی را کاهش دهند. همچنین در بنگلادش، اپراتورهای بزرگ نه تنها به نصب پنل‌های خورشیدی در سایت‌ها پرداخته‌اند، بلکه در پروژه‌های 100 مگاواتی انرژی تجدیدپذیر سرمایه‌گذاری مستقیم کرده‌اند تا دست‌کم بخشی از هزینه‌های برق خود را کنترل کنند. 

این کشورها دریافته‌اند که بدون تغییر مدل انرژی و اتکا به منابع پاک و ذخیره‌سازی مدرن، شبکه تلفن همراه نمی‌تواند از تکرار فروپاشی‌های روزانه جان سالم به در ببرد و اما در مقابل حمایت‌های دولتی و حاکمیتی حوزه ارتباطات را نیز به دنبال داشته‌اند.

*ایران و تأخیر در اتخاذ راه‌حل‌ها

در ایران اما چنین پروژه‌هایی هنوز در حد شعار باقی مانده است. اپراتورها از یک سو با افزایش هزینه‌های سرمایه‌گذاری و از سوی دیگر با ممنوعیت واردات تجهیزات حیاتی مانند باتری‌های نسل جدید مواجه‌اند. هرچند وزیر ارتباطات نیز به‌تازگی گفته بود که تاب‌آوری مردم در برابر قطعی اینترنت از آب و برق هم کمتر است، ولی هنوز سیاست منسجمی برای الزام اپراتورها و یا حمایت دولتی در زمینه افزایش ساعات بکاپ سایت‌ها تدوین نشده است. 

در غیاب این سیاست، خاموشی برق همچنان زنجیره‌ای از خاموشی دیجیتال به راه می‌اندازد؛ قطعی تماس‌ها، افت کیفیت ارتباطات آنلاین، اختلال در خدمات بانکی و تجاری و در نهایت بی‌اعتمادی عمومی به زیرساخت‌های ارتباطی کشور.

*ضرورت بازنگری و آینده‌ای که دیر یا زود فرا می‌رسد

ناترازی انرژی در ایران امروز یک واقعیت انکارناپذیر است. اگر قرار است به فکر توقف این چرخه که اکنون تمامی بخش‌ها از جمله مخابرات سیار را درگیر کرده است، باشیم باید همان مسیری که کشورهای مشابه پیموده‌اند در دستور کار قرار گیرد؛ از جمله برخی اقدامات بازنگری در سیاست تعرفه‌ای جهت توانمندسازی اپراتورها برای سرمایه‌گذاری‌های بیشتر بر نقاط حساسیت‌برانگیز، آزادسازی مسیر واردات تجهیزات پشتیبان مطابق استانداردهای روز بین‌المللی، سرمایه‌گذاری در انرژی‌های تجدیدپذیر و تعریف الزامات سخت‌گیرانه برای ساعات بکاپ سایت‌های BTS است. در غیر این صورت، خاموشی‌های برق نه تنها روشنایی خانه‌ها که رگ حیاتی اقتصاد دیجیتال کشور را هم مسدود خواهد کرد.