خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها- امیرماهان محمدی یکتا: استان تهران، به‌عنوان پرجمعیت‌ترین استان کشور با بیش از ۱۴ میلیون ساکن، در سال جاری با یکی از شدیدترین بحران‌های آب در تاریخ خود روبرو است، کاهش ذخایر سدهای پنج‌گانه تأمین‌کننده آب پایتخت به کمتر از ۲۰ درصد ظرفیت، همراه با ششمین سال متوالی خشکسالی، زنگ خطر را برای مسئولان و شهروندان به صدا درآورده است.

هدررفت ۳۲ درصدی آب در شبکه توزیع

این معضل، که ترکیبی از عوامل اقلیمی، مصرف بی‌رویه و مدیریت ناکارآمد است، نه تنها زندگی روزمره میلیون‌ها نفر را تحت تأثیر قرار داده، بلکه اقتصاد و سلامت عمومی را نیز تهدید می‌کند و با وجود تلاش‌های دولت برای مدیریت تنش آبی، کارشناسان هشدار می‌دهند که بدون تغییرات اساسی، این معضل ممکن است، ادامه دار باشد.

ذخایر سدهای امیرکبیر، طالقان، لتیان، ماملو و لار، که اصلی‌ترین منابع آب تهران هستند، در نیمه تابستان ۱۴۰۴ به حدود ۱۵ درصد رسیده است، بر اساس گزارش‌های شرکت آب و فاضلاب استان تهران، کاهش بارش‌ها در سال‌های اخیر، که گاهی تا ۵۰ درصد کمتر از میانگین بلندمدت بوده، عامل اصلی این وضعیت است.

تغییرات اقلیمی، از جمله کاهش بارش برف در ارتفاعات البرز، باعث شده ذوب برف‌ها در تابستان نتواند نیازهای آبی را تأمین کند، علاوه بر این، فرونشست زمین در برخی مناطق تهران تا ۳۱ سانتی‌متر در سال، نشان‌دهنده برداشت بیش از حد از آب‌های زیرزمینی است، که تهران را در کنار استان‌های کویری مانند کرمان و خراسان رضوی، به یکی از سه استان درگیر در این معضل تبدیل کرده است.

مصرف آب در تهران نیز نقش کلیدی در تشدید بحران دارد، آمار رسمی نشان می‌دهد که ۸۴ درصد از آب تجدیدپذیر استان در بخش خانگی مصرف می‌شود، که رقمی بسیار بالاتر از میانگین کشوری است و به گفته کارشناسان، ۶۲ درصد شهروندان تهرانی بیش از دو برابر الگوی جهانی آب مصرف می‌کنند.

هدررفت آب در شبکه توزیع نیز ۳۲ درصد است، که به دلیل تجهیزات مستهلک و عدم مدیریت صحیح رخ می‌دهد. این وضعیت، همراه با بارگذاری جمعیتی بیش از حد – سالانه حدود ۴۰۰ هزار نفر جدید از طریق صدور ۹۸,۶۰۰ پروانه ساخت – منابع آب را به مرز فروپاشی رسانده است.

پروژه‌های آبی نباید موقت باشد

مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور کشورمان، بحران آب را «چالش ملی» توصیف کرده و گفته است: راهکارها باید منطقه‌محور و مستمر باشند، نه مقطعی.

دولت برای مقابله با این بحران، راهکارهای کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت را پیگیری می‌کند. در کوتاه‌مدت، تمرکز بر صرفه‌جویی حداقل ۲۰ درصدی است، شرکت آب و فاضلاب استان تهران با کاهش فشار آب در برخی مناطق، مصرف را تا ۱۰ درصد کاهش داده، اما این اقدام انتقاداتی را به دنبال داشته است، نصب کاهنده‌های مصرف آب در منازل، که تا ۳۵ درصد صرفه‌جویی ایجاد می‌کند، یکی از پیشنهادهای کلیدی است. همچنین، فرهنگ‌سازی از طریق رسانه‌ها و آموزش عمومی برای تغییر الگوی مصرف – مانند کاهش شست‌وشوی خودرو و آبیاری باغچه‌ها – در حال اجراست.

در میان‌مدت، بازچرخانی آب و استفاده از پساب برای صنایع و کشاورزی اولویت دارد، تهران سالانه بیش از یک میلیارد متر مکعب پساب تولید می‌کند که تنها بخشی از آن بازیافت می‌شود،

در بلندمدت، انتقال آب از منابع خارجی راهکاری کلیدی است، پروژه انتقال آب از سد طالقان به سه استان تهران، قزوین و البرز تا پایان مهر سال جاری اجرایی می‌شود، همچنین، مطالعه انتقال آب از دریای عمان یا خلیج فارس در جریان است، هرچند هزینه‌های اقتصادی و زیست‌محیطی آن بالا است.

پزشکیان تأکید کرده: این پروژه‌ها باید پایدار باشند و نه فقط موقت.

فناوری، قانون، اقتصاد و مشارکت اجتماعی کلید حل مشکلات آب در پایتخت

کاهش بارگذاری جمعیتی از طریق تمرکززدایی و محدود کردن صدور پروانه‌های ساخت نیز ضروری است؛ تهران چهار برابر ظرفیت اکولوژیکی خود بارگذاری شده است.

محسن اردکانی، مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان تهران، در گفتگویی از کاهش شدید ذخایر سدها در این استان خبر داده و از مردم خواسته تا مصرف آب را به شدت کاهش دهند و صرفه‌جویی را یک ضرورت دانسته است.

مدیرعامل آبفای استان تهران افزود: در شرایطی که حدود ۱۰ ماه از سال آبی جاری سپری شده و تنها دو ماه گرم تا پایان این سال باقی است، اما میانگین بارش‌های استان تهران در این مدت به ۱۴۹ میلی‌متر رسیده که بسیار کمتر از سال گذشته است.

وی اضافه کرد: موفقیت نهایی در حل مشکل فعلی آب، نیازمند هماهنگی کامل میان چهار عامل کلیدی است: فناوری، قانون، اقتصاد و مشارکت اجتماعی. اگر هر کدام از این بخش‌ها ضعیف عمل کنند، ضعف در کل اجرای این موضوع بروز می‌کند.

در بسیاری از کشورهای جهان، آب شرب از آب غیرشرب تفکیک شده است

استاندار تهران نیز در گفتگو با خبرنگار مهر با اشاره به چالش‌های تأمین آب در پایتخت، از پیشرفت پروژه‌های آبرسانی و ضرورت اصلاح الگوی مصرف و تفکیک آب شرب از غیرشرب خبر داد و تأکید کرد: با وجود کاهش بارندگی و افزایش مصرف، اقدامات گسترده‌ای برای مدیریت بحران آب در حال انجام است.

محمدصادق معتمدیان اظهار داشت: در بسیاری از کشورهای جهان، آب شرب از آب غیرشرب تفکیک شده است و ما نیز زیرساخت‌های قانونی لازم، از جمله مبحث ۱۶، ۱۹ و ۲۲ قانون نظام مهندسی، را برای صرفه‌جویی در انرژی و آب داریم.

۸۴ درصد از آب تجدیدپذیر استان در بخش خانگی مصرف می‌شود

وی افزود: اما اجرای این قوانین به‌طور کامل محقق نشده و نیاز به اقدامات عملی بیشتری دارد.

استاندار تهران با اشاره به اینکه ۸۴ درصد از آب تجدیدپذیر استان در بخش خانگی مصرف می‌شود، گفت: ۳۰ درصد این مصرف مربوط به استحمام، ۳۰ درصد به شست‌وشو و ۴۰ درصد به سایر مصارف است، در مقابل، تنها ۴ درصد از آب مصرفی به آب شرب اختصاص دارد، اما ما هزینه تصفیه یک میلیارد و ۸۰۰ میلیون متر مکعب آب را برای کل مصارف پرداخت می‌کنیم.

معتمدیان تأکید کرد: تفکیک آب شرب از غیرشرب ضروری است و باید زیرساخت‌های لازم برای این جداسازی فراهم شود.

وی با بیان اینکه ۲۰ درصد از مصرف آب باید اصلاح شود، افزود: مردم باید در شست‌وشوی خودرو، حیاط و آبیاری باغچه‌ها صرفه‌جویی کنند، اما این امر نیازمند فراهم‌سازی زیرساخت‌ها توسط مسئولین است.

معتمدیان به پروژه‌های آبرسانی در تهران اشاره کرد و گفت: با دستور رئیس‌جمهور و بسیج امکانات، فاز اول پروژه انتقال آب از سد طالقان با ظرفیت دو و نیم متر مکعب در ثانیه به اتمام رسیده و در حال تست است. این پروژه تا پایان شهریورماه وارد مدار می‌شود.

انتقال آب از خلیج فارس به تهران در مرحله مطالعاتی است

وی افزود: فازهای دوم و سوم این پروژه نیز فعال است و در مجموع، ۱,۶۷۰ میلیون متر مکعب آب به قلب تهران منتقل خواهد شد، همچنین، پروژه علاج‌بخشی در شرق تهران با ۲۸ کیلومتر تونل در حال اجراست که ۱۶ کیلومتر آن باقی مانده و تا پایان اسفند سال آینده تکمیل خواهد شد.

معتمدیان از پروژه رینگ قمر بنی‌هاشم خبر داد و گفت: از ۱۷۰ کیلومتر این پروژه، ۱۵۰ کیلومتر تکمیل شده و نقش مهمی در تنظیم آب مازاد بین مناطق شرق، غرب، شمال و جنوب تهران دارد.

استاندار تهران همچنین به مطالعه انتقال آب از خلیج فارس اشاره کرد و گفت: تیمی برای بررسی توجیه اجتماعی، اقتصادی و فنی این پروژه تشکیل شده تا در صورت نیاز، این طرح عملیاتی شود.

وی با تأکید بر اینکه حاکمیت نسبت به مسئله آب بی‌تفاوت نیست، افزود: امسال با افزایش مصرف و کاهش بارندگی، پروژه‌های آبرسانی به دلیل محدودیت‌های مالی با کندی پیش رفته، اما قطعی کامل آب نداشته‌ایم. کاهش فشار آب در حداکثر ۲۰ درصد مناطق تهران رخ داده که باید با اقدامات اصلاحی برطرف شود.

معتمدیان بر ضرورت تغییر رفتار در مصرف آب تأکید کرد و گفت: مردم و مدیران باید در کنار هم الگوی مصرف را اصلاح کنند تا مطالبه به‌حق شهروندان در دسترسی به آب پایدار محقق شود.

بدون مدیریت تقاضا، هیچ راهکاری مؤثر نیست

وی افزود: ما در تلاشیم با تکمیل پروژه‌ها و مدیریت صحیح منابع، چالش‌های موجود را برطرف کنیم.

استاندار تهران از همراهی مردم در شرایط بحرانی قدردانی کرد و اظهار داشت: با وجود فشارهای ناشی از کاهش بارندگی و افزایش مصرف، همکاری مردم و تلاش دستگاه‌های اجرایی مانع از بروز مشکلات جدی شده است. امیدواریم با تکمیل پروژه‌ها و اصلاح زیرساخت‌ها، بتوانیم نیازهای آبی پایتخت را به‌طور پایدار تأمین کنیم.

با این حال، چالش‌ها باقی است. هدررفت ۳۲ درصدی آب در شبکه نشان‌دهنده ناکارآمدی مدیریتی است و برخی کارشناسان هشدار می‌دهند: بدون مدیریت تقاضا، هیچ راهکاری مؤثر نیست.

افزایش دما و تغییرات اقلیمی نیز مشکل را تشدید می‌کند. تهران معضل ادامه داری به نام «کمبود آب» دارد، اما با اجرای ترکیبی از صرفه‌جویی، فناوری و مدیریت، امید به عبور از این بحران وجود دارد.

دولت از مردم خواسته با صرفه‌جویی ۲۰ درصدی همکاری کنند، اما موفقیت نیازمند اصلاحات ساختاری است.