ایسنا: مدیر مطالعات پایه منابع آب شرکت آب منطقه‌ای یزد با بیان این که استان طی چهار دهه گذشته کمترین مقدار بارش متوسط سالانه در کشور را به خود اختصاص داده است، از بحران فرونشست و فروچاله‌ها در استان که بعضاً تا نزدیکی مناطق مسکونی پیش رفته‌اند، پرده برداشت و تاکید کرد: هیچ علاجی برای این پدیده‌ها مگر جلوگیری از گسترش آنها با برداشت آب کمتر و مصرف بهینه آن در بخش‌های مختلف وجود ندارد.

محمدعلی امیربیکی در گفت‌وگو با ایسنا، ضمن تحلیل وضعیت بارندگی‌های استان، اظهار کرد: بارندگی استان یزد در سال آبی ۰۴-۱۴۰۳(از اول مهر ۱۴۰۳ تا ۱۸ مرداد ۱۴۰۴) ۵۳.۶ میلیمتر بوده که نسبت به سال قبل ۶۲.۸ درصد و نسبت به متوسط دوره آماری ۴۴.۳ درصد کاهش داشته است.

وی میزان بارندگی مدت مشابه سال آبی گذشته در استان را ۱۴۴ و متوسط دوره آماری را نیز ۹۶.۲ میلیمتر ذکر کرد و گفت: مقدار بارندگی ۵۳.۶ میلیمتری سال آبی جاری استان در شرایطی است که متوسط بارندگی کشور طی سال آبی جاری ۱۴۶.۵  میلیمتر بوده و استان یزد به لحاظ میزان بارندگی سال آبی جاری تاکنون رتبه ۲۹ را در بین ۳۱ استان کشور داراست.

امیربیکی خاطرنشان کرد: متوسط بارندگی سالانه استان براساس آمار ۳۹ ساله(منتهی به سال آبی ۰۳-۴۰۲ ) حدود ۹۶.۴ میلیمتر است که کمترین مقدار بارش متوسط سالانه را در بین استان‌های کشور دارد.

وی افزود: بررسی بارندگی سال آبی جاری در شهرستان­‌های استان نیز نشان می­‌دهد که شهرستان تفت با ۱۳۲.۲ میلیمتر و شهرستان ابرکوه با ۲۷ میلیمتر به ترتیب بیشترین و کمترین میزان بارندگی را به خود اختصاص داده­‌اند. البته در بین ایستگاه‌های آب و هواشناسی شرکت آب منطقه‌ای یزد، بیشترین بارندگی طی همین مدت مربوط به ایستگاه کرخنگان با ۲۱۵.۶ میلیمتر و کمترین بارندگی مربوط به ایستگاه عقدا با ۸ .۱۳ میلیمتر بوده است.

به گفته مدیر مطالعات پایه منابع آب استان، بررسی تغییرات بارش استان نشان می‌دهد هرچند در برخی از سال‌های آبی بارندگی بیشتری نسبت به متوسط درازمدت شاهد بوده‌ایم اما متوسط بارندگی ۱۰ سال منتهی به هر سال آبی(میانگین متحرک ۱۰ ساله) از سال آبی ۱۳۸۷-۱۳۸۶ همواره کمتر از مقدار متوسط درازمدت بوده است.

افت مستمر و کسری فزاینده در اکثر آبخوان‌های استان

امیربیکی مهم­ترین تاثیر بارندگی­‌ها بر آبخوان بالاآمدگی سطح آب زیرزمینی پس از وقوع بارش­‌هاست، تصریح کرد: البته با روند کنونی برداشت بیش از حد از سفره­‌های آب زیرزمینی در استان یزد، حتی با وقوع بارش­‌های شدید برای بسیاری از آبخوان­‌ها نمی‌توان انتظار بالاآمدگی دائمی سطح آب را داشت و تنها کاهش موقت روند افت سطح آب زیرزمینی یا بالاآمدگی موقت در ماه وقوع بارندگی یا ماه‌های پس از آن را از اثرات خوب بارندگی به حساب آورد.

وی اعلام کرد: نتایج حاصل از اندازه‌گیری ماهیانه و بررسی سطح آب حدود ۴۴۰ حلقه چاه مشاهده‌ای در مناطق مختلف استان یزد طی سال آبی گذشته یعنی از ابتدای مهرماه سال ۱۴۰۲ تا پایان شهریورماه سال ۱۴۰۳، نشان‌دهنده افت سطح آب زیرزمینی در اکثر آبخوان‌های استان در طول دوره زمانی مذکور است.

وی بیشترین افت سطح آب را مربوط به آبخوان‌های ابرکوه، چاهک شهریاری، صاحب آباد، هرات و مروست به ترتیب با ارقام ۱۳۵، ۱۳۳، ۱۲۵، ۱۰۰ و ۹۳ سانتی‌متر در سال ذکر کرد و افزود: بررسی‌ها نشان‌دهنده افزایش افت سطح آب زیرزمینی در سال آبی مذکور نسبت به افت متوسط سطح آب زیرزمینی در درازمدت، در اکثر آبخوان‌های استان است.

این مسئول ادامه داد: باتوجه به افت سطح آب زیرزمینی در اکثر آبخوان‌های استان در سال آبی مذکور، بدیهی است اکثر این آبخوان‌ها در طول دوره یاد شده دچار کسری حجم مخزن آب زیرزمینی نیز بوده‌اند که بیشترین کسری حجم مخزن آب زیرزمینی در سال آبی گذشته با توجه به میزان افت سطح آب، مساحت آبخوان‌ها و ضریب ذخیره آن‌ها، مربوط به آبخوان‌های یزد- اردکان، ابرکوه و مروست به ترتیب با ارقام ۱۲۰، ۷۵ و ۲۴ میلیون مترمکعب در سال بوده است.

وی تاکید کرد: وجود افت مستمر سطح آب و کسری فزاینده حجم مخزن آب زیرزمینی در اکثر آبخوان‌های استان گویای این مطلب است که همچنان در اکثر این آبخوان‌ها، برداشت از آب‌های زیرزمینی به صورت بی‌رویه و بیش از توان آن‌ها صورت می‌گیرد و تنها راه علاج این بحران ادامه جدی‌تر سیاست‌های طرح احیاء و تعادل بخشی آب‌های زیرزمینی و برنامه سازگاری با کم آبی در راستای کاهش برداشت از آبخوان‌ها متناسب با میزان تغذیه و حجم آب ورودی به آنها است.

شکاف‌های چندین کیلومتری فرونشست در دشت یزد - ارکان

مدیر مطالعات پایه منابع آب شرکت آب منطقه‌ای یزد با اشاره به پدیده فرونشست زمین به عنوان یکی از پیامدهای منفی برداشت بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی، گفت: در مناطقی که میزان برداشت از سفره‌های آب‌ زیرزمینی بیش از میزان آب ورودی ناشی از بارش‌ها به آن‌هاست، سطح آب زیرزمینی دچار افت مستمر شده و هر سال پایین‌تر می‌رود و اگر این روند با کاهش برداشت از سفره‌ها متوقف نشود، با گذشت زمان پدیده فرونشست زمین در سفره‌های دارای افت مداوم به وقوع می‌پیوندد.

وی افزود: نشست یا فرونشست زمین، پدیده‌ای است که در اثر خالی‌شدن آب لایه‌های زیرین زمین و در نتیجه‌ پوکی خاک و فشار ناشی از وزن طبقات بالایی رخ می‌دهد و این پدیده‌ باعث می‌شود که سطح زمین به تدریج و در برخی موارد به شکل ناگهانی، فرو نشیند و ترک‌ها، شکاف‌ها یا فروچاله‌هایی در سطح زمین پدیدار شود.

این مسئول تاکید کرد: پدیده‌ فرونشست زمین، خزنده و برگشت‌ناپذیر است به طوری که با وقوع فرونشست زمین، فضاهای خالی خاک که مخزنی طبیعی برای نگهداری آب‌های زیرزمینی هستند، بسته می‌شوند و در نتیجه خاک خاصیت نفوذپذیری و مخزنی خود را برای همیشه از دست می دهد و امکان جایگزینی آب زیرزمینی در سالهای پر بارش وجود نخواهد داشت و به همین دلیل کارشناسان از این پدیده به عنوان مرگ آبخوان‌ها یاد می‌کنند.

امیربیکی با بیان این که تنها منابع آبی در دسترس اکثر مناطق کشور و از جمله استان یزد به علت اقلیم گرم، خشک و کم بارش، آبخوان‌ها هستند که با نابودی آن‌ها امکان ادامه زندگی انسان در این مناطق به کلی از بین می‌رود، گفت: تخریب ساختمان‌های مسکونی و تاسیسات زیربنایی اعم از جاده‌ها، راه آهن، خطوط انتقال برق، شبکه ‌لوله‌های گاز و آب و فاضلاب و مخازن نیز از دیگر عوارض منفی فرونشست زمین است.

به گفته وی، تاکنون فرونشست زمین در ۹ دشت استان یزد شامل دشت‌های یزد - اردکان، هرات، ابرکوه، مروست، چاهک- شهریاری، دهشیر، شمش - بهادران، کویر ابرکوه  و بافق ایجاد شده است و اگر روند فعلی برداشت آب از آبخوان‌ها ادامه یابد، دیگر دشت‌های استان نیز با این پدیده مواجه خواهند شد.

وی با اشاره به دشت بحرانی یزد- اردکان به عنوان مهمترین دشت استان که با فرونشست قابل توجه زمین در سالهای اخیر روبرو بوده است، اظهار کرد: در نتیجه وقوع این پدیده، ترک‌ها و شکاف‌های عمیق در سطح این دشت نمایان شده به طوری که شدت فرونشست در برخی مناطق به اندازه‌ای است که طول بعضی از شکاف‌های ایجاد شده به چندین کیلومتر می‌رسد. براساس پژوهش‌های سازمان نقشه‌برداری کشور، ‌ بیشینه نرخ فرونشست زمین طی سال‌های اخیر، حدود ۱۴ سانتی متر در سال و مربوط به منطقه رستاق بوده است.

پیشروی فروچاله‌های دشت ابرکوه تا ۳۰۰ متری مناطق مسکونی

این مسئول عنوان کرد: در دشت بحرانی ابرکوه به علت ساختار خاص زمین‌شناسی منطقه و وجود سنگ کف‌آهکی، نشست زمین به صورت ایجاد فروچاله‌ها نیز نمایان شده است که در این رابطه تاکنون حدود ۳۹ فروچاله ایجاد شده که حداکثر قطر آن‌ها قریب ۸۰ متر و عمق بعضی از آن‌ها تا بیش از ۴۰ متر اندازه‌گیری شده است.

وی با بیان این که اکثر فروچاله‌های دشت ابرکوه در مناطق فیض‌آباد، هروک و شرق شهر ابرکوه ایجاد شده‌اند و در بعضی از موارد تا حدود ۳۰۰ متری مناطق مسکونی پیشروی کرده‌اند، گفت: با توجه به این که این فروچاله‌ها به صورت نقطه‌ای و ناگهانی ایجاد می شوند، علاوه بر اینکه باعث نابودی سفره‌های آب زیرزمینی می‌شوند، توسعه آن‌ها به طرف مناطق مسکونی می‌تواند فاجعه‌بار باشد.

امیربیکی در پایان اعلام کرد: هیچ علاجی برای فرونشست‌هایی که تاکنون ایجاد شده وجود ندارد ولی با این حال، می‌توان با برداشت آب کمتر و در حد توان آبخوان‌ها و مصرف بهینه آن در بخش‌های کشاورزی، خانگی و صنعت از گسترش بیشتر این پدیده شوم جلوگیری کرد.