خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها- مرجان سیف الدین: باید گفت، اعداد تنها در زندگی مادی ما نقش ندارند، بلکه در عرصه معنوی نیز اهمیت و جایگاه ویژه ای دارند. از تعداد رکعات نماز گرفته تا تسبیحات اربعه و تسبیحات حضرت فاطمه (س)، می‌بینیم که زندگی معنوی ما به اعداد متکی است. برخی اعداد مانند پنج، هفت، دوازده، چهارده و چهل همواره در متون دینی و عرفانی از منزلت خاصی برخوردارند و هریک دلایل و حکمت‌هایی برای تقدس خود دارند.

عدد پنج به دلیل پنج تن پیامبر اولوالعزم و پنج تن آل عبا، عدد هفت به واسطه هفت آسمان، هفت شهر عشق، هفت مرحله سلوک عارفان و هفت دور طواف خانه خدا، عدد دوازده یادآور ۱۲ معصوم و ۱۲ چشمه‌ای است که به معجزه حضرت موسی از دل سنگ جوشید و عدد چهارده به دلیل تقدس ۱۴ معصوم، جایگاه ویژه دارد.

به این ترتیب، برای عدد چهل نیز دلایل مهم و چند وجهی بیان شده است:

عقل آدمی در سن چهل سالگی به بالاترین کمال خود، در حد استعداد هر فرد می‌رسد.

حضرت رسول اکرم (ص) در سن چهل سالگی به رسالت مبعوث شدند.

حضرت موسی (ع) چهل روز در کوه سینا معتکف بود تا الواح هفتگانه را دریافت دارد.

قوم بنی اسرائیل به دلیل کفر نعمت و پرستش گوساله به سرگردانی چهل ساله محکوم شدند.

تخمیر طینت آدم ابوالبشر در چهل روز به پایان رسید، و به همین دلیل است که، عرفا و سالکان طریق حق، چله نشینی را از همین آفرینش چهل روزه حضرت آدم برگرفته ا ند.

سهروردی در این زمینه می‌گوید: خداوند انسان را در چهل روز آفرید و هر روز صفتی به او اعطا کرد که هریک حجابی و مانعی برای تعلق وی به دنیاست تا در روز چهلم، حجاب‌ها کامل شد. و سالک هم در چله نشینی، یک به یک این حجاب‌ها را می درد و در روز چهلم انوار حق در او تجلی می‌شود.

اگرچه اربعین، در ظاهر یک عدد و کمیت است، اما در فرهنگ عرفان اسلامی، این عدد دارای ابعاد روحانی و عرفانی انسان است.

فلسفه عدد چهل در ادیان و فرهنگ‌های مختلف

عدد چهل به عنوان نمادی از «دوره کامل»، «آزمون و آزمایش»، «تحول و تکامل» و «عبور به مرحله‌ای نو» در ادیان مختلف دیده شده است. این مفهوم نشاندهنده طی کردن یک سفر معنوی و رشد و بلوغ است.

منیره امینی، کارشناس معارف اسلامی، درباره اهمیت عدد چهل به خبرنگار مهر می‌گوید: در ادیان ابراهیمی، اسلام، مسیحیت و یهودیت این عدد بارها به عنوان نماد زمانی مقدس ذکر شده است.

وی با بیان به اینکه کشتی نوح چهل روز و چهل شب زیر باران بود. حضرت موسی چهل شبانه روز در کوه حضور داشت تا تورات را دریافت کند، حضرت عیسی چهل روز در بیابان روزه گرفت، افزود: بعثت بسیاری از پیامبران مانند حضرت محمد (ص)، حضرت ابراهیم (ع) و حضرت عیسی (ع) در سن چهل سالگی اتفاق افتاده است.

وی همچنین به داستان توبه حضرت داوود که چهل شبانه روز گریست و یونس نبی (ع) که چهل شبانه روز در شکم ماهی به توبه روی آورد، اشاره دارد.

وی با اشاره به آیاتی از قرآن ادامه داد: آیه ۱۴۲ سوره اعراف تصریح دارد که وعده و قرار اولیه خداوند با موسی در طور، برای مناجات، سی شب بوده که با افزودن ده شب دیگر وعده خداوند با او تکمیل و اتمام یافته است و آنچه از این آیه فهمیده می‌شود موضوعیت داشتن تکرار عمل مناجات در چهل شب است.

وی تصریح کرد: در آیه ۵۱ سوره بقره بدون ذکر این جزئیات، مستقیماً به عدد چهل پرداخته و فرموده است وعده ما با موسی، چهل شب بوده است.

منیره امینی ادامه می‌دهد: در عرفان، عدد چهل نماد سیر و سلوک روحانی، رسیدن به معرفت و کمال انسانی است و این عدد در قرآن و روایات نشانه بلوغ فکری و رشد کامل شخصیت است و در بسیاری از ادیان به عنوان دوره‌ای از آزمون و تکامل جامعه یا فرد یاد می‌شود.

عدد چهل نماد کمال و بلوغ در دین اسلام

در روایات اسلامی، عدد چهل نماد کمال و بلوغ فکری، روحی و اخلاقی است. بسیاری از آیات قرآن و احادیث اشاره دارند که شخصیت انسان تا چهل سالگی شکل گرفته. این عدد، نمایانگر تکامل عقل و پایان مرحله آمادگی برای حجت الهی است.

حجت الاسلام سید محمدرضا ساجدی، کارشناس مذهبی، درباره اهمیت عدد چهل به خبرنگار مهر گفت: بسیاری از پیامبران، از جمله پیامبر اسلام (ص)، در سن چهل سالگی به رسالت مبعوث شدند. همچنین سنتهایی مانند حفظ چهل حدیث، ختم قرآن چهل بار و دعا برای چهل مؤمن، بیانگر ارزش معنوی عدد چهل است.

وی افزود: در عرفان، چله نشینی و تکرار اعمال عبادی تا چهل مرتبه، ابعاد روحانی انسان را تکمیل می‌کند و این عدد نمایانگر رشد فکری، بلوغ روحی و تثبیت فضائل اخلاقی است.

ارتباط عدد چهل با مراسم اربعین امام حسین (ع)

یکی از آئین‌های رایج در میان شیعیان، بزرگداشت اربعین حسینی است که در بیستم صفر هر سال با شکوه خاصی برگزار می‌شود. مشهور است که این آئین در سالگرد نخستین زیارت مزار حسینی توسط جابر بن عبدالله انصاری صورت می‌گیرد. برخی نیز گفته‌اند در این روز خاندان امام حسین علیه‌السلام در بازگشت از اسارت شام به کربلا رسیدند و مزار امام را در چهلمین روز شهادتش زیارت کردند.

حجت الاسلام ساجدی در توضیح این مراسم بیان کرد: جابر بن عبدالله انصاری، از صحابه بزرگ پیامبر، نخستین زائر قبر امام حسین (ع) در روز اربعین بود. او چهل روز پس از عاشورا به کربلا آمد، غسل کرد، لباس پاکیزه پوشید و با حالتی عاطفی و اندوه بار زیارت امام حسین (ع) را انجام داد. این حضور تأثیرگذار، پایه گذار رسم معنوی اربعین شد که امروز به یکی از بزرگترین مراسم مذهبی شیعیان تبدیل شده است.

وی خاطرنشان کرد: عدد چهل به سبب جایگاه ویژه ا ش در متون دینی و عرفانی، به نماد کمال، بلوغ و تکامل تبدیل شده و مراسم اربعین حسینی بازتاب این تقدس است.

وی معتقد است عدد چهل نمادی از بلوغ، کمال فکری و روحی و مرحله‌ای از تکامل در زندگی انسان و پیامبران است که در فرهنگ اسلامی بسیار محترم و مقدس شمرده شده است.

مراسم اربعین به عنوان یکی از بزرگترین مناسبت‌های شیعی، تجلی این تقدس بوده و فرصتی برای تحکیم ایمان، پاکسازی درونی و رشد معنوی فراهم می‌کند.

این عدد رازهای عمیقی در زمینه رشد معنوی، تکامل فطری و پختگی انسان دارد که در قرآن، روایات و سنت‌های اسلامی به شکلی بی نظیر منعکس شده است.