به گزارش خبرگزاری مهر، پنجمین نشست از سلسله نشست‌های خلوت خرد با موضوع بررسی کتاب «کلید فهم عاشورا؛ شرح وصیت‌نامه امام حسین (ع) به محمد حنفیه» سه‌شنبه (بیست و یکم مرداد ۱۴۰۴) با حضور محسن اسماعیلی، معاون راهبردی و امور مجلس رئیس جمهور ایران و نویسنده اثر، ساسان والی زاده و ابراهیم حیدری، مدیرعامل خانه کتاب و ادبیات ایران در سرای اهل قلم برگزار شد.

«کل یوم عاشورا، کل ارض کربلا» سخنی حکیمانه است

محسن اسماعیلی در این نشست با اشاره به علت تأکید بر زنده نگه داشتن عاشورا گفت: دلیل این تأکید آن است که عاشورا بیش از هر چیز یک مدرسه است، نه صرفاً یک حادثه. به واقع عبارت «کل یوم عاشورا، کل ارض کربلا» یک روایت نیست، بلکه سخنی حکیمانه است با این پیام که در عاشورا سلسله درس‌هایی وجود دارد که برای همه زمان‌ها و مکان‌ها آموزنده است و این درس‌ها به‌طور مستمر تولید می‌شوند.

او با اشاره به سه‌گانه خود که با کتاب «کلید فهم عاشورا» تکمیل شده است، افزود: پس از نگارش دو کتاب نخست، این پرسش در ذهنم شکل گرفت که آیا می‌توان کلیدی برای فهم عاشورا یافت که بی‌نیاز از واسطه، در هر زمان بتوان از آن درس گرفت؟ چراکه وقایع منتهی به عاشورا نقاط ابهام بسیاری دارد که کمتر تبیین شده است. پس از بررسی و مطالعه، به این وصیت‌نامه رسیدم که به نظرم بهترین کلید است؛ چون کوتاه و جامع است.

استاد حقوق دانشگاه تهران در بخش دیگری از سخنان خود مانیفست را نوعی سند حقوقی و سیاسی دانست که سه بخش مبانی اعتقادی، اهداف و برنامه‌ها را شامل می‌شود و سپس گفت: وصیت‌نامه امام حسین (ع) به محمد حنفیه شامل مبانی اعتقادی آن حضرت در قیام عاشورا، اهداف الهی و در نهایت برنامه‌های ایشان است و با خواندن و فهم آن می‌توان تمام کنش‌های اجتماعی را حسینی کرد.

وی با طرح این پرسش که «آیا عاشورا حادثه‌ای استثنایی است که تکرار نمی‌شود؟» ادامه داد: برخی مانند صاحب جواهر و علامه طبرسی معتقدند عاشورا رمز و رازی دست نیافتنی دارد؛ در این صورت، کلیدی برای فهم عاشورا وجود نخواهد داشت چراکه رخدادی منحصر به‌فرد و رازآلود است و نمی‌توان آن را تحلیل کرد. برخی فقها نیز گفته‌اند نمی‌توان رفتار امام حسین (ع) را با موازین فقهی تطبیق داد. اگر چنین باشد، درسی هم از عاشورا به دست نخواهد آمد. این واقعه زمانی یک مدرسه است که بتوان آن را فهمید و از آن الگو گرفت.

این حقوق‌دان گفت: اگر عاشورا را مدرسه بدانیم و امام حسین (ع) را الگویی دست‌یافتنی، باید برای شناخت آن سراغ پرسش از سیدالشهدا برویم؛ اکنون هم برای دانستن این موضوع سندی جامع‌تر از این وصیت‌نامه وجود ندارد. همان‌گونه که پیش‌تر گفته شد، این متن قابل اعتماد است و بزرگان به آن استناد کرده‌اند؛ متنی که جز از چشمه‌ای متصل به عصمت نمی‌جوشد. این وصیت‌نامه در اوج بلاغت و فصاحت، آموزشی عمیق ارائه می‌کند.

اسماعیلی بخش نخست وصیت‌نامه را به مبانی امام حسین (ع) مرتبط دانست و گفت: در ابتدای وصیت‌نامه، سومین امام شیعیان شهادتین را بر زبان می‌آورد. شاید این امر عادی به نظر برسد، اما با دقت درمی‌یابیم که دلیل آن رفع شبهه است؛ چراکه ایشان متهم به قدرت‌طلبی و تفرقه‌افکنی شده بود و با بیان شهادتین نشان داد که انگیزه قیامش این امور نبوده است.

وی افزود: در بخش دوم این مانیفست، امام حسین (ع) هدف خود را اصلاح امت جدش معرفی می‌کند. مقصود از «امت» نه افراد منفرد، بلکه چهره جمعی مسلمانان است. در اصل ایشان در پی تغییر گفتمان حاکم بر جامعه بود، نه صرفاً اصلاح دیدگاه افراد. این تغییر گفتمان نیز با امر و نهی مستقیم حاصل نمی‌شود، بلکه با نشان دادن زشتی اعمال منفی امکان‌پذیر است.

معاون راهبردی و امور مجلس رئیس‌جمهور ایران درباره بخش سوم وصیت‌نامه گفت: در این بخش، برنامه‌های امام حسین (ع) ذکر شده که نخستین آن امر به معروف و نهی از منکر است؛ مسئله‌ای که امروز جایگاه واقعی خود را از دست داده و نادرست معنا و اجرا می‌شود. در اینجا، مخاطب تنها مردم نیستند بلکه حاکمان نیز مورد خطاب قرار دارند و باید برای جلوگیری از فساد اخلاقی و اقتصادی، اختلاس و… به آن توجه کنند.

وی با اشاره به تفاوت «سیره» با «تاریخ» افزود: سیره در اینجا به معنای سبک زندگی است و در این وصیت‌نامه دومین برنامه امام حسین (ع) بازگرداندن سیره پیامبر اکرم (ص) و امیرالمؤمنین (ع) است. سومین برنامه نیز تربیت انسان عاقل و گزینش‌گر است تا خود، سیره پیامبر اکرم (ص) را برگزینند. بدین ترتیب، آگاهی و انتخاب، اصول اساسی قیام سیدالشهداست و جامعه حسینی، جامعه‌ای آگاه و انتخاب‌گر خواهد بود.

محسن اسماعیلی در پایان گفت: همه این برنامه‌ها زمانی محقق می‌شود که انسان ارتباط خود را با خدا قطع نکند. اهمیت این وصیت‌نامه در آن است که مبانی فکری، اهداف و برنامه‌هایی را مشخص می‌کند که با توسل به آن‌ها می‌توان عاشورا را بهتر فهمید و زندگی حسینی داشت. البته نکات دیگری نیز در این وصیت‌نامه هست که می‌تواند ما را به فهم دقیق‌تری از واقعه عاشورا برساند.

«کلید فهم عاشورا»؛ اولین تحلیل جامع از وصیت‌نامه امام حسین (ع)

ساسان والی‌زاده نیز در این نشست با اشاره به اینکه کتاب «کلید فهم عاشورا» سه‌گانه محسن اسماعیلی درباره فرهنگ عاشورایی را کامل می‌کند، گفت: اولین نکته‌ای که توجه مخاطب را جلب می‌کند، نثر سهل و ممتنع این اثر است؛ نثری که عموم مردم به‌راحتی با آن ارتباط برقرار می‌کنند. این کتاب سرشار از ارجاعات و معارف معنوی و ظرایف حسینی است که با ایجاز به نگارش درآمده است.

وی افزود: «کلید فهم عاشورا» مقدمه‌ای برای اندیشیدن درباره قیام سالار شهیدان است و مهم‌ترین نکته این است که نویسنده موضوعی بدیع را برگزیده که سابقه نداشته است؛ در حقیقت، این اثر نخستین تحلیلی است که درباره وصیت‌نامه امام حسین (ع) به محمد حنفیه نوشته شده و همین ویژگی آن را متمایز می‌کند. «کلید فهم عاشورا» از دقت علمی بالایی برخوردار است؛ در جای‌جای کتاب به ریشه لغات توجه شده و برخی نکات در پانوشت آمده تا هم سادگی متن حفظ شود و هم اطلاعات لازم به مخاطب علاقه‌مند منتقل شود.