اوتیسم نه یک برچسب ثابت، بلکه طیفی از تفاوت‌های شناختی و رفتاری‌ست که می‌تواند بر نحوه‌ی یادگیری، احساس، تعامل و برقراری ارتباط افراد تاثیر بگذارد. فرد مبتلا به اوتیسم ممکن است درک متفاوتی از هیجانات، صداها، لمس‌ها و حتی نظم جهان پیرامون داشته باشد. آنچه برای دیگران عادی‌ست، برای او می‌تواند مبهم، خسته‌کننده یا حتی آزاردهنده باشد.

درک اوتیسم، به معنای پذیرش این واقعیت است که همه‌ی انسان‌ها لزوماً از یک مسیر رشد نمی‌کنند. برخی کودکان به‌جای سخن گفتن، با نگاهشان حرف می‌زنند؛ برخی دیگر، به‌جای بازی با همسالان، در الگوهای حرکتی خودساخته غرق می‌شوند. این نشانه‌ها اگر به‌درستی شناسایی و مدیریت نشوند، ممکن است زمینه‌ساز چالش‌های جدی در آینده شوند. در چنین شرایطی، پرسش اصلی برای بسیاری از خانواده‌ها، معلمان و حتی خود افراد مبتلا، این است: آیا اوتیسم درمان دارد؟ 

اوتیسم دقیقاً چیست؟ یک طیف، نه یک بیماری

در سال‌های اخیر، واژه‌ی «اوتیسم» بیش از پیش وارد ادبیات عمومی شده؛ اما همچنان سوءبرداشت‌های فراوانی درباره‌ی آن وجود دارد. بسیاری، اوتیسم را با بیماری‌های روانی یا عقب‌ماندگی ذهنی اشتباه می‌گیرند؛ در حالی‌که از نظر علمی، اوتیسم یا اختلال طیف اوتیسم (ASD)، یک اختلال رشدی عصبی است که بر نحوه‌ی ارتباط، تعامل اجتماعی، رفتار و پردازش اطلاعات تأثیر می‌گذارد.

واژه‌ی طیف در توصیف اوتیسم، معنایی دقیق و کلیدی دارد. برخلاف تصور رایج، اوتیسم یک وضعیت ثابت و یک‌شکل نیست؛ بلکه طیف گسترده‌ای از علائم و شدت‌ها را دربر می‌گیرد. از کودکانی که هرگز صحبت نمی‌کنند و رفتارهای تکراری و شدید دارند، تا افرادی که بسیار باهوش‌اند؛ اما در درک ظرافت‌های اجتماعی یا حفظ روابط صمیمی دچار چالش هستند ، همه در این طیف قرار می‌گیرند.

اوتیسم ممکن است در سنین بسیار پایین بروز پیدا کند؛ برخی از کودکان از ماه‌های ابتدایی زندگی، تماس چشمی کمی دارند، به اسم خود پاسخ نمی‌دهند یا به نظر می‌رسد در دنیای درونی خود غرق‌اند. برخی دیگر، رشد طبیعی دارند؛ اما در حوالی ۲ تا ۳ سالگی به‌تدریج بخشی از مهارت‌های ارتباطی و زبانی خود را از دست می‌دهند.

مهم‌ترین نکته این است که اوتیسم یک بیماری نیست که به‌دنبال درمان دارویی یا بهبودی کامل باشیم. بهتر است آن را نوعی تفاوت در پردازش مغزی در نظر بگیریم؛ تفاوتی که اگر به‌درستی درک و حمایت شود، می‌تواند زمینه‌ساز خلاقیت، دقت بالا و نبوغ در برخی حوزه‌ها شود، همان‌طور که بسیاری از دانشمندان، هنرمندان و نویسندگان بزرگ تاریخ، ویژگی‌هایی در طیف اوتیسم داشته‌اند.

آیا اوتیسم درمان دارد؟

این پرسش، یکی از پرتکرارترین دغدغه‌های والدینی‌ست که فرزندشان با تشخیص اوتیسم مواجه شده‌اند: «آیا اوتیسم درمان دارد؟» پاسخ، ساده نیست؛ چون ریشه‌ی این سؤال، به برداشت ما از واژه‌ی «درمان» برمی‌گردد؛ اگر درمان را به‌معنای «از بین بردن کامل اختلال» بدانیم، باید گفت: خیر، اوتیسم درمان قطعی ندارد.

اما اگر منظور از درمان، «کاهش علائم، بهبود مهارت‌ها و کمک به زندگی مستقل و باکیفیت فرد» باشد، پاسخ بدون تردید مثبت است. اوتیسم، همان‌طور که پیش‌تر گفته شد، یک اختلال طیفی و عصبی‌ـ‌رشدی است و نه یک بیماری عفونی یا جسمی که بتوان آن را با دارو ریشه‌کن کرد. ساختار مغز افراد مبتلا به اوتیسم از ابتدا متفاوت است و بنابراین تمرکز علمی در سال‌های اخیر، به‌جای «درمان کلاسیک»، روی مداخلات حمایتی، آموزشی و توان‌بخشی متمرکز شده است.

درمان‌های موجود برای اوتیسم چه کار می‌کنند؟

 درمان‌های موجود به‌دنبال تغییر ماهیت فرد نیستند؛ بلکه می‌کوشند به فرد کمک کنند تا:

• بهتر ارتباط برقرار کند (کلامی یا غیرکلامی)
• اضطراب‌هایش را مدیریت کند
• مهارت‌های اجتماعی، شناختی و حرکتی‌اش را توسعه دهد
• استقلال فردی بیشتری در زندگی روزمره کسب کند

مداخلاتی مانند:

• رفتاردرمانی کاربردی (ABA)
• گفتاردرمانی تخصصی برای کودکان اوتیستیک
• کاردرمانی برای مهارت‌های روزمره و حسی‌حرکتی
• نوروفیدبک یا تحریک مغزی در برخی موارد

همگی می‌توانند تاثیر چشمگیری بر کاهش چالش‌های عملکردی و افزایش مشارکت اجتماعی داشته باشند. علاوه بر آن برخی داروها ممکن است برای کنترل علائم همراه مانند اضطراب، بی‌قراری یا اختلال خواب تجویز شوند؛ اما هیچ دارویی وجود ندارد که خود اوتیسم را درمان کند.

اگر به‌دنبال مسیری مطمئن برای تشخیص، مشاوره و درمان تخصصی اختلال طیف اوتیسم هستید، ما در این رسانه، پلتفرمی را به شما معرفی می‌کنیم که به‌صورت تخصصی، همراه خانواده‌هاست: پلتفرم روان درمان ravandarman. سایت روان‌درمان، بزرگ‌ترین پلتفرم تخصصی روانشناسی و روان‌پزشکی در ایران است که امکان رزرو نوبت آنلاین با روانشناسان کودک، مشاوران متخصص اوتیسم، و ارزیابان رشد را در سراسر کشور فراهم کرده است. 

پیشگیری از اوتیسم؛ آیا امکان‌پذیر است؟

یکی دیگر از پرسش‌هایی که ذهن بسیاری از والدین را درگیر می‌کند این است: آیا می‌توان از اوتیسم پیشگیری کرد؟ یا آنکه این تصور، صرفاً یک افسانه‌ی مدرن است که بارِ نگرانی را بیشتر از آن‌که راهگشا باشد، سنگین‌تر می‌کند؟

پاسخ صادقانه و علمی این است: تا امروز، هیچ روش قطعی و تضمین‌شده‌ای برای پیشگیری از اختلال طیف اوتیسم (ASD) شناخته نشده است. علت آن نیز روشن است: اوتیسم نتیجه‌ی ترکیبی پیچیده از عوامل ژنتیکی، عصبی و محیطی است که هنوز همه‌ی جزئیات آن برای دانشمندان مشخص نشده.

چه عواملی ممکن است در بروز اوتیسم نقش داشته باشند؟

 مطالعات مختلف، برخی عوامل را شناسایی کرده‌اند که ممکن است احتمال بروز اوتیسم را افزایش دهند، از جمله:

• سابقه‌ی خانوادگی و ژنتیکی
• بارداری در سنین بالا (مادر یا پدر)
• قرار گرفتن در معرض آلودگی‌های شدید یا داروهای خاص در دوران جنینی
• زایمان‌های پرخطر یا کم‌وزنی نوزاد هنگام تولد
• برخی بیماری‌های متابولیک مادر

اما حتی با وجود این عوامل، هیچ‌کس نمی‌تواند با اطمینان بگوید که بروز اوتیسم «قابل پیشگیری» است؛ چرا که هزاران کودک با چنین شرایطی، هرگز دچار اوتیسم نمی‌شوند و برعکس.

نقش آگاهی و مراقبت چیست؟

 اگرچه پیشگیری قطعی ممکن نیست؛ اما کاهش ریسک‌های محیطی و مراقبت‌های آگاهانه در دوران بارداری می‌تواند به سلامت کلی مغز جنین کمک کند. توصیه‌هایی مانند:

• تغذیه متعادل مادر در دوران بارداری
• پرهیز از داروهای پرخطر یا مصرف خودسرانه
• کنترل استرس‌های شدید و مزمن
• مراقبت‌های پزشکی منظم پیش از زایمان

همگی در حفظ سلامت رشد عصبی جنین موثرند، حتی اگر جلوی اوتیسم را نگیرند.

جمع‌بندی نهایی

در این مقاله تلاش کردیم با نگاهی علمی به یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های خانواده‌ها و جامعه بپردازیم: «آیا اوتیسم درمان دارد؟ شناخت اختلال اوتیسم و راه‌های پیشگیری آن» نخست دریافتیم که اوتیسم یک «اختلال عصبی‌ـ‌رشدی» است، نه یک بیماری قابل درمان با دارو، بلکه یک نوع متفاوت از تجربه‌ی جهان که نیازمند درک، پذیرش و حمایت تخصصی است.

در پاسخ به پرسش اصلی، دریافتیم که «درمان» اوتیسم اگر به معنای تغییر بنیادین فرد باشد، ممکن نیست. همچنین اشاره شد که برخلاف تصورات رایج، هنوز هیچ راهکار قطعی برای پیشگیری از اوتیسم وجود ندارد؛ اما مراقبت‌های دوران بارداری، آگاهی والدین و تشخیص زودهنگام می‌توانند نقش مهمی در کاهش آسیب‌های ثانویه و مدیریت بهتر مسیر رشدی کودک داشته باشند.