خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها-کوروش دیباج: ثبت ملی خانه‌های ابواسحاقیه در شورای ثبت آثار غیرمنقول کشور که در شهرستان کاشان برگزار شد، خبر مهمی برای فعالان حوزه میراث فرهنگی به شمار می‌رود.

مدیرکل میراث فرهنگی استان اصفهان در این خصوص تأکید کرد که حفاظت رسمی این بناها از این پس آغاز شده و امید است با همکاری نهادهای دولتی و محلی، این محله به مجموعه‌ای فرهنگی و مذهبی تبدیل شود.

این ثبت ملی زمینه قانونی لازم برای تخصیص اعتبارات دولتی، استفاده از مشوق‌های مالیاتی برای بخش خصوصی و افزایش نظارت بر روند مرمت را فراهم کرده است. با این حال، وضعیت واقعی خانه‌ها همچنان نگران‌کننده است و لزوم مرمت فوری به روشنی احساس می‌شود.

آسیب‌شناسی خانه‌های ابوسحاقیه؛ مشکلات ساختاری و فرسودگی مصالح

برای درک دقیق وضعیت خانه‌های ابوسحاقیه، به سراغ کارشناسان مرمت و معماری رفتیم تا با دیدی تخصصی، مشکلات این بناها را بررسی کنیم.

محمود رضایی، کارشناس ارشد مرمت بناهای تاریخی، در گفتگو با خبرنگار مهر می‌گوید: خانه‌های ابواسحاقیه دارای ویژگی‌های معماری سنتی با حیاط مرکزی، ایوان‌های ستون‌دار و ارسی‌های چوبی هستند که ارزش تاریخی و هنری فراوانی دارند. متأسفانه بسیاری از بخش‌های این خانه‌ها به دلیل فرسودگی مصالح اصلی همچون آجر، خشت، گچ و چوب دچار آسیب‌های جدی شده‌اند. رطوبت نفوذی، نشست زمین و ترک‌های سازه‌ای از جمله چالش‌های عمده است.

وی ادامه می‌دهد: در برخی قسمت‌ها، سقف‌های چوبی و تیرهای حامل بار به شدت آسیب دیده‌اند و اگر به سرعت مرمت نشوند، امکان ریزش کامل وجود دارد. آسیب‌های محیطی مانند فرونشست زمین و نفوذ آب باران به بنا، روند تخریب را تسریع کرده است.

رضایی تأکید می‌کند که اولویت نخست، تثبیت سازه‌ها و جلوگیری از تخریب بیشتر است که باید با استفاده از مصالح سنتی و روش‌های مرمتی مطابق با اصول حفاظت میراث فرهنگی انجام شود. استفاده از تکنولوژی‌های نوین مرمت مانند اسکن سه‌بعدی و پایش سازه‌ای می‌تواند در بهبود کیفیت کارها مؤثر باشد.

چالش‌های قانونی و نقش دستگاه‌های اجرایی در حفاظت از خانه‌ها

پس از ثبت ملی، اداره‌کل میراث فرهنگی استان اصفهان مسئول حفاظت و نظارت بر خانه‌های ابواسحاقیه شده است. اما چالش‌هایی در مسیر قانونی و اجرایی وجود دارد که می‌تواند روند حفاظت را دچار مشکل کند.

سارا کاظمی، حقوقدان حوزه میراث فرهنگی، در این زمینه به مهر می‌گوید: ثبت ملی آثار، گامی مهم و قانونی است که وظایف مشخصی را برای مالکین، دولت و دستگاه‌های اجرایی تعیین می‌کند. طبق قانون، هرگونه تغییر کاربری، ساخت‌وساز یا تخریب بدون مجوز ممنوع است و دستگاه‌های ذی‌ربط موظف به حفاظت و مرمت هستند.

وی می‌افزاید: اما در عمل، برخی مالکین به علت نبود آگاهی کافی یا مشکلات مالی، همکاری لازم را انجام نمی‌دهند. همچنین هماهنگی بین شهرداری، میراث فرهنگی و دیگر نهادها برای اعمال نظارت قوی‌تر نیازمند برنامه‌ریزی دقیق است. از سوی دیگر، فقدان بودجه کافی و نیروهای متخصص در اداره‌های استانی یکی از موانع جدی حفاظت است.

کاظمی تأکید می‌کند: برای تضمین موفقیت طرح‌های مرمتی، باید دستگاه‌های مرتبط سازوکارهای نظارتی و حمایتی خود را تقویت کنند و به آموزش و فرهنگ‌سازی در بین جامعه محلی و مالکین توجه ویژه داشته باشند.

مشارکت جامعه محلی و بخش خصوصی؛ راهکاری برای حفاظت پایدار

فعالان میراث فرهنگی بر این باورند که حفظ و احیای خانه‌های ابواسحاقیه بدون مشارکت فعال ساکنان و بخش خصوصی امکان‌پذیر نیست.

محمدحسین نوری، پژوهشگر توسعه پایدار بافت‌های تاریخی به خبرنگار مهر می‌گوید: محله ابواسحاقیه با جمعیتی که در آن سکونت دارند، باید در طرح‌های حفاظتی و مرمتی شریک شوند. آموزش، آگاهی‌بخشی و ایجاد انگیزه‌های اقتصادی مانند استفاده از معافیت‌های مالیاتی برای مالکان و سرمایه‌گذاران، می‌تواند به حفاظت پایدار کمک کند.

وی ادامه می‌دهد: همچنین توسعه گردشگری فرهنگی با حفظ اصالت محله، منبع درآمد و انگیزه‌ای برای مرمت خواهد بود. تبدیل این محله به مجموعه فرهنگی، مذهبی و آموزشی می‌تواند به جذب سرمایه‌گذاری و افزایش ارزش اجتماعی کمک کند.

نوری معتقد است فعال شدن بخش خصوصی با حمایت قانون و فراهم شدن زمینه‌های مالی از جمله مواردی است که باید در برنامه‌ریزی‌های آینده مورد توجه قرار گیرد تا چرخه حفاظت و احیای این محله تاریخی به خوبی شکل گیرد.

ساکنان ابواسحاقیه درباره وضعیت خانه‌ها چه می‌گویند؟

برای تکمیل گزارش، با ساکنان محله ابواسحاقیه به گفت‌وگو نشستیم تا دغدغه‌ها و دیدگاه‌های آنان درباره وضعیت خانه‌ها و تأثیر ثبت ملی را جویا شویم.

یکی از اهالی که سال‌ها در این محله زندگی کرده، به خبرنگار مهر می‌گوید: خانه‌ها وضعیت خوبی ندارند و رطوبت زیاد و ترک‌ها باعث شده خانواده‌ها نگران باشند. اما ثبت ملی باعث امید شده تا شاید مسئولان بیشتر توجه و کمک کنند.

زن جوانی که در محله‌ای که این خانه‌های تاریخی قرار دارد ساکن است، مهر می‌گوید: «خیلی خوشحالیم که این خانه‌ها ثبت شده اما هنوز برای مرمت کاری نشده. تا زمانی که این مرمت صورت نگیرد این خانه‌ها مکانی برای معتادان و افراد خلاف کار است.

ساکن دیگری نظر متفاوت‌تری دارد، وی به خبرنگار مهر می‌گوید: امیدواریم که این ثبت، باعث رونق و حفظ محله شود اما تجربه نشان داده که هر جایی که ثبت شده و اهمیت میراثی پیدا کرده مشکلات فراوانی برای ساکنین آن منطقه همچون اختلال در شبکه خدمات رسانی شهری به مردم پیش آورده و این اختلال مدت‌های مدیدی ادامه داشته است.

مرمت خانه‌های ابواسحاقیه اولویت مهم میراث فرهنگی

امیرکرم زاده، مدیرکل میراث فرهنگی استان اصفهان در گفت‌وگو با خبرنگار مهر می‌گوید: برنامه‌های مرمتی فوری برای تثبیت سازه‌ها در دستور کار قرار دارد و بودجه‌هایی اختصاص یافته است که در اسرع وقت این امر صورت می‌گیرد.

وی می‌افزاید: با همکاری شهرداری، نمایندگان مجلس و بخش خصوصی، تلاش می‌شود پروژه‌های احیا و تبدیل این محله به مرکز فرهنگی مذهبی به سرعت اجرایی شود.

مدیرکل میراث فرهنگی استان اصفهان تصریح می‌کند: این مجموعه ظرفیت آن را دارد که با حضور نهادهای علمی و دینی، به مرکزی برای آموزش علوم حدیث و معارف اسلامی تبدیل شود. بر همین اساس، پیشنهاد تأسیس یک مرکز آموزشی مذهبی نیز در دستور کار قرار دارد که با مشارکت نهادهای ذیربط پیگیری خواهد شد.

وی تأکید می‌کند: تأمین هزینه‌های مرمتی و احیای این خانه‌ها از محل اعتبارات دولتی در اولویت قرار گرفته و اداره‌کل میراث فرهنگی بخشی از این اعتبارات را تقبل خواهد کرد. همچنین بخش خصوصی می‌تواند با استفاده از مشوق‌های قانونی شامل معافیت‌های مالیاتی و مشارکت در مسئولیت‌های اجتماعی، در فرآیند مرمت و بهره‌برداری فرهنگی از این مجموعه همکاری کند.

حال چه باید کرد؟

خانه‌های تاریخی ابواسحاقیه با ثبت ملی، فرصت جدیدی برای حفاظت و احیای میراث فرهنگی ارزشمند اصفهان یافته‌اند اما شرایط فعلی آنها نیازمند اقدام فوری، هماهنگی بین دستگاه‌ها، مشارکت مردم و سرمایه‌گذاران و استفاده از دانش تخصصی است.

حفظ این آثار نه تنها مسئولیتی ملی بلکه سرمایه‌ای برای ارتقای هویت فرهنگی، جذب گردشگر و توسعه پایدار شهر است. هر گونه کوتاهی در این مسیر می‌تواند به تخریب تدریجی میراث فرهنگی و از دست رفتن سرمایه‌ای گرانبها منجر شود.