به گزارش سلامت نیوز به نقل از اعتماد، در دهه اخیر، گرانی هزینه خدمات دندانپزشکی و پوشش ناکافی بیمه‌های پایه برای جبران بخش قابل‌توجهی از این هزینه‌ها در کنار کاهش قدرت خرید مردم و نابرابری درآمدها و افزایش اختلاف طبقاتی باعث شده که خدمات درمانی و بهداشت دهان و دندان، به یک نیاز لوکس تبدیل شده و از سبد هزینه‌های ضروری بسیاری از خانواده‌ها و به خصوص اقشار فرودست جامعه حذف شود.

از ابتدای دهه 1390 گرانی قیمت این خدمات محسوس‌تر بوده چون تحریم‌های اقتصادی تحمیل شده بر ایران و ممنوعیت فعالیت شعب بانک‌های ایرانی در خارج از کشور و دشواری انتقال پول به حساب تولیدکنندگان خارجی، یک مانع مهم برای واردات اقلام مصرفی یا تجهیزات گران قیمت اما پرکاربرد دندانپزشکی است و بنابراین، واردات چمدانی و مسافری اقلام با کیفیت با ارز آزاد، عامل موثر در گرانی هزینه‌های دندانپزشکی؛ به خصوص در مطب‌های بخش خصوصی بوده است. از سال‌ها قبل دانشکده‌های دندانپزشکی از جمله مراکزی بودند که برخی خدمات درمانی را با تعرفه دولتی ارایه می‌دادند اما از اواخر دهه 1380، به دنبال راه‌اندازی بخش‌های تخصصی کلینیک‌های شهرداری پایتخت در کنار این دانشکده‌ها و ارایه خدمات دندانپزشکی با هزینه‌ای کمتر از مطب‌های بخش خصوصی، قشر متوسط و ضعیف راهی این مراکز شدند ولی این مراکز هم از تبعات تحریم‌های اقتصادی در امان نبود و کاهش کیفیت خدمات دندانپزشکی چه در دانشکده‌ها و چه در کلینیک‌های دولتی و نیمه دولتی که در مواردی به افزایش هزینه درمان از جیب بیمار منجر می‌شد، مراجعات به این مراکز را هم کاهش داد.

حالا قشر ضعیف باید انتخاب می‌کرد؛ یا با مراجعه به مطب‌های بخش خصوصی که تمام خدمات را با تعرفه آزاد ارایه می‌دادند، به زیر خط فقر سقوط کند و از آنچه هست، فقیرتر شود یا اینکه قید دریافت درمان‌های تخصصی دندانپزشکی را بزند. نتایج پیمایش ملی وزارت بهداشت که سال 1400 منتشر شد، نشان می‌دهد که راه‌حل دوم و انصراف از دریافت خدمات درمان تخصصی، گزینه غالب در دهه اخیر بوده چنانکه طبق نتایج این پیمایش، در سال 1400 حدود 17‌درصد جمعیت بالای 18 سال کشور، هیچ دندانی در دهان خود نداشتند. کارشناسان مرکز پژوهش‌های مجلس، در گزارشی که مهر 1402 با عنوان « خدمات بهداشتی و درمانی دهان و دندان در ایران » منتشر شد، بر اساس نتایج آخرین پیمایش هزینه درآمد خانوار، نوشتند که « در سال 1400 سهم خدمات دندانپزشکی از کل پرداخت از جیب هزینه‌های سلامت 21.14 درصد، اما سهم هزینه دارو از جیب مردم 31.84 درصد است و بنابراین، هزینه‌های دندانپزشکی در بین تمام خدمات سلامت و مرتبط با بهداشت و درمان، رتبه دوم پرداخت از جیب مردم را دارد. » 

در بخش دیگری از این گزارش اعلام شده بود که در سطح کل جمعیت و خانوارهای شهری، خدمات دندانپزشکی سبب بیشترین مواجهه با هزینه‌های کمرشکن سلامت بوده ولی با وجود گرانی درمان‌های دندانپزشکی، حفاظت مالی از مردم در برابر هزینه‌های دندانپزشکی بسیار ناچیز است به گونه‌ای که افراد نیازمند به درمان را با هزینه‌های کمرشکن مواجه می‌کند. مرکز پژوهش‌های مجلس در این گزارش تایید می‌کرد که حتی سازمان بهداشت جهانی هم درمان‌های دندانپزشکی را گران‌ترین‌ها در میان تمام بیماری‌های مزمن می‌داند و معترف است که دریافت این درمان‌ها، بار اقتصادی زیادی، هم بر افراد و هم بر سیستم‌های مراقبت بهداشت تحمیل می‌کند. البته کاهش مراجعات برای درمان‌های تخصصی دندانپزشکی، غیر از گرانی هزینه‌های درمان دلایل دیگری هم دارد اگرچه که ناتوانی در پرداخت هزینه‌ها، متهم ردیف اول کاهش مراجعات به مراکز دولتی و نیمه‌خصوصی و خصوصی خدمات دندانپزشکی است. 

کارشناسان مرکز پژوهش‌های مجلس، در این گزارش با ارایه اعداد و ارقام اعلام کردند که توزیع نامناسب دندانپزشکان در سطح کشور باعث شده که در برخی استان‌ها، ما به ازای تعداد دندانپزشکان عمومی و متخصص، کمتر از جمعیت هدف باشد و در این زمینه دچار تبعیض شویم.  طبق اعلام سازمان نظام پزشکی کشور، در سال 1402 حدود 45 هزار دندانپزشک در کشور فعال بوده‌اند که از این تعداد، حدود 38 هزار نفر، دندانپزشک عمومی و حدود 5 هزار نفر، دندانپزشک متخصص هستند. در همین سال، در حالی که میانگین کشوری توزیع دندانپزشک، 44 نفر به ازای 100 هزار نفر جمعیت است، توزیع استانی دندانپزشکان حاکی از آن است که استان تهران با 116 دندانپزشک به ازای 100 هزار نفر جمعیت، برخوردارترین بین 31 استان است و سپس استان‌های یزد، اصفهان و فارس به ترتیب در رتبه‌های دوم تا چهارم هستند و استان سیستان و بلوچستان با 18 دندانپزشک به ازای 100 هزار نفر جمعیت، محروم‌ترین بین 31 استان کشور محسوب می‌شود. 

اما باید دید که چرا توزیع دندانپزشک در استان‌های کشور نامتناسب است. کمبود اعتبارات دانشگاه‌های علوم پزشکی برای نگهداشت نیروی متخصص و امکانات ناکافی وتجهیزات فرسوده و کهنه و از کار افتاده؛ به خصوص در استان‌های محروم می‌تواند یکی از دلایل این توزیع نامناسب باشد ولی اگر فرض کنیم که تعداد بیمار و تعداد دندانپزشک مثل حلقه‌های زنجیر به یکدیگر وابسته‌اند، باز به تاثیر مستقیم کاهش قدرت اقتصادی و حذف خدمات گران‌قیمت دندانپزشکی از سبد هزینه خانوار در مناطق محروم و برای اقشار ضعیف و فرودست می‌رسیم و طبیعی است که وقتی دندانپزشک شاغل در منطقه محروم؛ چه آنکه مطب خصوصی دارد و چه آنکه در یک مرکز درمانی دولتی مشغول به کار است، اگر مراجعه‌کننده و بیمار نداشته باشد، نیازی به تداوم حضور در منطقه محروم نمی‌بیند. 

پیمایش سال 1400 وزارت بهداشت  چه نتایجی داشت؟ 

در پیمایش ملی وزارت بهداشت با نام « اطلس پیمایش عوامل خطر بیماری‌های غیر واگیر ایران » که سال 1400 انجام شد، سلامت و بیماری‌های دهان و دندان جمعیت کشور هم مورد بررسی قرار گرفت. 
در پیمایش سال 1400 وزارت بهداشت در سرشماری افرادی که ساده‌ترین اما مهم‌ترین روش برای مراقبت از دندان‌ها را رعایت می‌کنند و مسواک روزانه دارند اعلام شده بود که این عدد در جمعیت کل کشور 82.46 درصد، در فقیرترین طبقه اقتصادی کشور 70.5 درصد، در غنی‌ترین طبقه اقتصادی کشور 92.19 درصد، در گروه سنی 18 تا 24 سال بالای 91 درصد و در گروه سنی بالای 75 سال کمتر از 54 درصد، در جمعیت شهر 85.3 درصد و در جمعیت روستایی 73.9 درصد است. در بخش دیگری از پیمایش، در سرشماری افرادی که از دهان و دندان خودمراقبت نمی‌کنند اعلام شده بود که این عدد در جمعیت کل کشور 14.5 درصد، در فقیرترین طبقه اقتصادی 26.2 درصد، در ثروتمندترین طبقه اقتصادی 5.5 درصد، در جمعیت شهرنشین 11.8 درصد، در جمعیت روستایی، 22.3 درصد، در گروه سنی 18 تا 34 سال حدود 6.5 درصد بوده و با افزایش سن این بی‌توجهی افزایش می‌یابد چنانکه در گروه سنی 45 تا 54 سال به بیش از 14 درصد و در گروه سنی 55 تا 64 سال به بیش از 21 درصد می‌رسد. 

تاثیر نوع تغذیه در بروز و افزایش  بیماری‌های دهان و دندان 

کاهش شدید مصرف لبنیات که عامل تامین کلسیم و موثر در استحکام استخوانی است، کاهش شدید مصرف میوه و سبزیجات به عنوان تامین‌کننده ویتامین‌ها و املاح و ریزمغذی‌های مورد نیاز بدن و در سوی مقابل، افزایش مصرف نوشابه و شیرینی‌ها و غذاهای چرب و بی‌خاصیت اما سیرکننده که هم سلامت جسمانی را کاهش داده و هم زمینه‌ساز بروز بیماری‌های دهان و پوسیدگی دندانی می‌شوند، اتفاقات این دهه بوده که البته دلیلی جز گرانی و کاهش قدرت خرید اقشار متوسط و ضعیف نداشته و آمارهای وزارت بهداشت هم موید این روند است آن هم در حالی که در مقابل این وضع، اقدامات حمایتی  را از سوی دولت‌ها شاهد نبوده‌ایم. در پیمایش سال 1400 وزارت بهداشت 37‌درصد جمعیت کشور دوبار در هفته مصرف میوه داشتند که البته در فقیرترین طبقه اقتصادی این عدد 20.4 درصد و در ثروتمندترین 51.4 درصد، در جمعیت شهری 39.39 درصد و در جمعیت روستایی 30.12 درصد بود. سه بار مصرف سبزی در هفته، برای جمعیت کل کشور 8.59 درصد، در فقیرترین طبقه اقتصادی 5.9 درصد، در ثروتمندترین 11.3 درصد، در جمعیت شهری 9 درصد و در جمعیت روستایی 7.17 درصد بود. پرسش دیگر در این پیمایش مصرف 5 نوبت میوه و سبزی در هفته بود که این عدد در جمعیت کل کشور 6.21 درصد، در جمعیت شهری 6.86 درصد، جمعیت روستایی 4.27 درصد، فقیرترین طبقه اقتصادی 2.9 درصد و ثروتمندترین طبقه اقتصادی 9.56 درصد بود. در بخش دیگری از این پیمایش و در فصل مصرف لبنیات، فقط 3 درصد از جمعیت کشور مصرف سه بار یا بیشتر لبنیات در روز اما 4.5 درصد، کمتر از یک‌بار در ماه یا صفر درصد مصرف لبنیات داشتند. 

توزیع نابرابر درآمدها و تمرکز امکانات در پایتخت یا مراکز استان‌های برخوردار، می‌تواند در افزایش شیوع بیماری‌های دهان و دندان در مناطق محروم مورد توجه باشد. قشر متوسط و مرفه، در مراکز استان‌های برخوردار و به خصوص تهران، توان بالاتری برای دریافت مراقبت‌های تخصصی و پیشگیرانه و حتی درمان موثر در بیماری‌های دهان و دندان دارند علاوه بر اینکه مراکز استان‌های برخوردار و بخصوص، تهران، ویترین استان هستند که توزیع درآمد و امکانات استانی در مرکز، باعث تمرکز نیروهای متخصص می‌شود و بنابراین، نه فقط در تهران، حتی در شهرهایی همچون مشهد و اصفهان و شیراز و تبریز هم می‌توان شاهد بود که شاخص سلامت دهان و دندان یا دریافت مراقبت‌های سلامت نسبت به سایر شهرهای همین استان‌ها بالاتر باشد که جدول‌های پیمایش سال 1400 وزارت بهداشت هم این وضع را تایید می‌کند. نتایج آخرین پیمایش ملی وزارت بهداشت درباره شاخص بهداشت و بیماری‌های دهان و دندان در کشور نشان می‌دهد که بیش از 16 درصد جمعیت بالای 18 سال کشور، تمام دندان‌های خود را از دست داده‌اند و دچار بی‌دندانی کامل هستند .